Ke Au Hou, Volume III, Number 7, 21 February 1912 — He Moolelo no ke Ahi o Enelani Sa Naita Odisa KA METALA DALA O KE KE'A HEMOLELE-KE KAE'AE'A O KE KAHUA MOKOMOKO O ASABE-KA MEA I KAPAIA KA ILIO HANU MEHEU POHIHIHI, A I OLE, O KA NAITA HELE-ULUULU [ARTICLE]

He Moolelo no ke Ahi o Enelani Sa Naita Odisa KA METALA DALA O KE KE'A HEMOLELE-KE KAE'AE'A O KE KAHUA MOKOMOKO O ASABE-KA MEA I KAPAIA KA ILIO HANU MEHEU POHIHIHI, A I OLE, O KA NAITA HELE-ULUULU

Hoomaha iho la o Wamaha i kona pane ana aku i na ninau lehulehu a ka naitaa puana ae la: "0 na poe malihini apau loa e loaa aku ana ia lakou mahope iho o kela hooili kaua a kaua i olelo ae nei, he poe enemi wale no lakou no keia poe. A ia wa i neeneē mai ai o Wamaha a kokoke i ka Naita a hawanawana mai la: "Eia hou aku no he poe ioi loa aku o ka weliweli ame ke ino o ka lakou mau hana ma keia mau ululaau mamua o lakou, e hiki ai ke konoia ka malihini e makaala no lakou iho.'' "Owai ia poe e aku, oiai, aohe bea ame na ilio hae hihiu o keia mau ululaau?'' wahi aka Naita. "Aole oia ano poe ka'u i hai aku nei ia oe, e kali malie oe a na'u e hoomaopopo aku ia oe, aole e liuliu, a hoea mai he wa no kaua e halawai pu aku ai me na koa o Malovaina ma keia mau wahi. E hoomaopopo oe, iloko oka wa kaua kivila o ka aina e hiki no ina koa he umi o keia poe ke hoopuehu i na poe hele o ka ululaau i kahi wa, a ina kaua e halawai pu aku ana me lakou, aole auanei e nele ko kaua konoia mai e komo pu aku iloko o kekahi hakoko ikaika, a oia ka'u e ninau aku nei ia oe eka Naita, heaha kau e hana ai ina kaua e halawai ana me elua koa o lakou?" "E Wamaha; e onou no au iloko o ka lepo me kuu ihe, ke kue mai laua ia kaua,'' wahi a ka Naita aahu eleele. "Ua pono. A pehea hoi ina he eha lakou e kue mai?" wahi a "Wamaha i ninau aku ai i kona hoa. "Ke hai aku nei au ia oe, e inu like no lakou ia kiaha."

"A ke eono hoi koa, a he elua wale iho no kaua, aole anei oe e hoomanao i fefc pu puhi a Lokele i haawi mai ai ia oe?" "Heaha kau olelo 110 ia mea? E puhi anei au ia mea i hoea mai ai na kokua no kaua? Ke manaoio nei au, o na koa he iwakalua o keia poe ua lawa ia no hookahi naita maikai e paani pu ai, a ua hiki loa lakou e hoopuehuia elike me ke puhi ana a ka makani i na lau laau maloo." "Ke nonoi aku nei au ia oe e ka naita maikai, e haawi mai ia'u i ka pu puhi i nana iho ai au i kona maikai, a maopopo pono hoi ia'u ka nui o ka makani e kani ai oia, oiai, heaha kou waiwai e lei wale ai no ia mea." Wehe ae la ka naita i ua pu ala a haawi aku la i kona hoahele, a o ko Wamaba wa koke no ia i hopu mai ai a lei ae la ma kona a-i, a hoomaka iho la e hookanikani hokiokio me ka puana ana ae: "Poina iho la ka hoi au i kuu wahi leo u'i i ke puhi ana." Nonoi aku la ka Naita no ka hoihoi hou ana mai i ua pu ala, no kona hopohopo o hookani ae auanei ua ihepa nei, a hoea io mai o Lokele ma, oiai, aole oia i makemake ia lakou e hooluhi wale ia no ka hele ana mai e ike iaia no na hana lealea wale no. "Auhea oe, e Sa Naita?" wahi a Wamaha; "e hoolealea oe ia oe iho, eia ka o-le ma kahi maikai loa a maluhia. Oiai, ma ka wa e hele ai kekahi koa me ka hepa, he loina maa mau na ka hepa e lawe i ka pu, no ka mea, oia ka mea hiki ke hookani maikai loa e hoolealea aku ai i kona haku."

"Mai hookani iki oe i ka pu,'' wahi a ka Naita me ka piha hoonaukiuki, "ke hoomaka mai nei oe e hana apiki mai ia'u; e pono oe e makaala nou iho, o hiki ole auanei ia'u ke hoomalielie i ko'u mau manao huhu a hoopai aku au ia oe e kena hepa." "Mai kamailio oolea maioe ia'u pela," wahi a ka hepa, oia no ka wa a ua ihepa nei i huki ae ai i kona lio a mamao mai ka Naita aku, a hoomau mai la i ke kamailio ana: "Ina pela kau hana, alaila, e hoike aku auanei ka hepa i kona kaekue wawae maemae, ahaalele*ia oe nau no e huli kou alanui iwaena okeiaululaauelike me ka hiki ia oe," ■ "Aole loa pela, aole au e hoeha ana ia oe/' wahi a ka naita, "o ka'u wale no, ina oe e malama maikai i ka pu me ko puhi ole, aole au © koi aku ia oe e hoihoi Diai.' > "īna hoi ha pela,'' wahi a Wamaha, "mai hoeha mai hoi ha oe ia'u." "Ke hooia aku nei au ia oe, aole loa au e hoeha." Ia wa hookokoke hou mai la ua Wamaba nei i kona lio a pane mai la me ka leo inalie: "E Sa Naita, e haawi mai oe ia'u i ka huaolelo naitaoiaio." ' "Ua hai aku nei nohoi au ia oe, aole loa au e hoeha aku ana ia oe, a e hele nohoi oe ma kou kulana me kau mau hana apiki." I keia wa a laua e hele nei, ua wehe ia ae o luna o ka papale kila o ua Naita nei i hiki ai iaia ke hanu i na ea huihui o ke kuahiwi e pa aheahe mai ana. "Alia oe e awiwi aku," wahi a Wamaba me ka hookokoke loa ana mai i kona lio a hawanawana mai la, "he nani ia ua hui aloha ae nei ke koa me ka hepa; a no'u iho, aole loa i pau ko'u ano kanalua no kela mau puupuu mahanahana au i ku'i ai i ka Feria a kakaa iluna o ka mauu me he ulu ala iluna o ke kahua maika ka niniu. "Eia ianei e--hoopauia ai ko'u hoomaloka nou,'' wahi a ua hepa ala i pane aku ai me ka leo nahenahe malie oiai no oia e lei ana i ka pu pulii, "e pono oe e hoeueu ia oe iho e ke koa, a

e kuehu ae oe i kou mau hulu a-i e ka Liona o Alahiona, oiai ina aole au e kuhihewa, aia he poe iloko o kela ululaau ma o e hakilo mai la ia kaua." "Heaha na kumu o kou manao ana pela;" i ninau aku ai ka naita. Pane aku la ka hepa: "No ka mea, he elaa a ekolu a'u wa i ike aku nei i ka o-ku ae o na papale kila maluna o na lau laau, a oiai ina no lakou he poe maikai, ina no ua hele mai lakou ma ke alanui me ka hoao ole e pee. E hoomanao nae oe, aia ma kela hihipea ma o ma kahi - paapu i na lau laau uliuli, he wahi ia i kuluma i ka nohoia e na poe kiu, a ua lilo ia i halepule i hoanaia no na poe kakaolelo a Sana Nikola." ; "Ke ike nei au ua pololei maoli oe," wahi a ua naita nei, a oia no kona wa i popo'i iho ai ia luna o kona papale kila, a oia no ka wa i lele emoole mai ai he ekolu mau pua* pana mailoko mai oua wahi hihipea nei oka ululaau. O kekahi o ua mau pua ala ua lele pololei mai la a ku ma ke poo o ka Naita, o kekahi makaumauma, a o kekahi ma ka papale kila a lewalewa ana ma ka a-i. Ke nana aku, mai kapoo pu kekahi oia mau pua iloko o ke poo o ua naita ala ina aole i ike e ka hepa, a po'i e ia iho o luna o ka papale kila. He elua o keia mau pua iku mai i ka umauma o ua naita 'la a pokopoko liilii mamuli o ka paa maoli o ka pale kila, a pu-ko ae ia ke okooko ula o ke ahi. A oia ka ua Naita la i puana ae ai: "E hoomaikaiia ke akamai o ka mea hana kapa kila, Ina kaua e Wamaha a kokoke. aku i kahi o ua poe la.'' Me keia mau huaolelo i pahu ae ai oia i na kepa ma ka opi o kona lio a oili aku la me ka hikiwawe, me he pua ala mai ke kakaka aku a ka mea pana pua akamai. Emoole nohoi halawai aku la oia me eono poe koa i ku mai iniua ona me ka lako pono i na mea kaua, a o ko lakou hiku e holonui mai ana oia mahope o ka Naita me kana laau ihe i makaukau no ka pahu ana mai ma ke kua. He ekolu ihe i ku mai i ua Naita 'la a po-

kopoko liilii ae la me ka poino ole o ua naita la, a ma ka hoohalike aku, me he mea la i kekahi towela' kila i pahu ia mai ai ua mau ihe la, ka ua mea he oni ole. Huila ae la na maka o ua Naita Eieele nei, a ua like ka weo o kona onohi me he ula ahi 'la ka puai maloko mai o ka papale kila, keehi iho la oia a paa i na kaula keehi o kona noho, a puana ae la: "Heaha keia e o'u mau haku? Heaha la ka'u hana hewa i hana aku ai imua o oukou? No keaha la oukou i hoomauhala ai ia'u?'' Me na maka hia-a o ka mea puni-koko ame ka pq,ne leo ole mai, wehe like ae la lakou i ka lakpu " mau pahikaua a holokiki mai la e uhau me-kay hoopuni ana ae iaia a hooho ae la: "E oe e keia kanaka ino nui wale!" . r, Hooho ae la ua Naita la me ka lēo'nui: "Hal Sana Edewada! Ha! Sana KeokiH He poe kanaka kumakaia anei keia ia'u ma keia wahi?" a ia wa koke no oia i uhau aku ai ia lakou me kana pahikaua me ka haawi pu ana aku ia lakou i ka elele o ka make i kela ame keia mea e loaa aku ana i kana hauna pahi. Pela ibo la i hookuemi ia aku ai kona mau enemi e ka ikaika o ka lima hookahi, eia nae o ka mea hope loa o lakou e kau ana no oia maluna o kona ]io lokia iH, a ua paa oia i ke kahiko ia me ke kapakila uliuli poni. Hoomaka mai la oia e holo pololei imua o ka Naita Eleele, oiai oia e pahu ana i na kepa ma na aoao o kona lio lokia, me ka hou pololei ana mai i kana laau ihe i ka umauma o ka lio o ua Naita Eleele nei, a he mea oiaio ua kapoo mai la ua īhe ala i ka umauma o ka lio o ka Naita Eleele, a hina pu aku la ilalo o ka honua. "Ke ike nei au he pahuna ihe pololei ole kela o ke kiina ana mai la e hoopoino i ka mea hewa ole, i kona mea hooholo ka pololei loa," i puana ae ai ua Naita Eleele nei, iaia hoi e kokoke iho ana e haule pahu aku me kona lio a waiho like no lalo o ka honua. Ma keia wa i puhi ae ai o Wamal>a j ka o le ana e lei ana; oiai, ke ike mai la oia i ke kulana kupilikii o kona haku i keia wa, a me ka emoole pu no hoi o na nm i hanfi ia ai iloko

oia wa pokole loa. No keia kani koke ana o ka leo oka o-le, oia ka mea nana i hookuemi hope aku i ka nui o na enemi e ake mai ana e lele e hoopoino i ka Naita Eleele, a ua lohaloha maoli iho la lakou ma o ka leo ala o keia o-le i kani ai, oiai he hoailona ia oke kauoha i mau kokua. O Wamaba hoi, ua holo aku la oia mawaena ona enemi a hoala ae la i ka Naita Eleele e waiho ana ma ka aoao o kona lio. Hooho ae la ka naita ina ka lio lokia: He hilahila ole maoli oukou e nei poe maka'u wale e puhee nei i ka leo ano ole wale no o ka o-le a kela hepa. E nee like kakou imua me ke koa oiaio,'' a oia no ka wa i wanaoa hou ae ai na pahikaua iluna. E hoomauia aku ana.