Ke Au Hou, Volume III, Number 8, 28 February 1912 — He Moolelo no ke Ahi o Enelani Sa Naita Odisa KA METALA DALA O KE KE'A HEMOLELE—KE KAE'AE'A O KE KAHUA MOKOMOKO O ASABE—KA MEA I KAPAIA KA ILIO HANU MEHEU POHIHIHI, A I OLE, O KA NAITA HELE-ULUULU [ARTICLE]

He Moolelo no ke Ahi o Enelani Sa Naita Odisa KA METALA DALA O KE KE'A HEMOLELE—KE KAE'AE'A O KE KAHUA MOKOMOKO O ASABE—KA MEA I KAPAIA KA ILIO HANU MEHEU POHIHIHI, A I OLE, O KA NAITA HELE-ULUULU

A me ia mau huaolelo i holo mai ai oia mamua o kona mau koa me ka manaoe lawe i ke oia oka Naita oka Aahu Eleele, eia nae ua ala ae la ua Naita la a ku iluna mahope ihoo kona pakele ana mai paa maialo oka lio, ma o ke kokua ana a ka hepa, Ku aku la oia no ke aa ana e paio me na poe apau e kue aku ana iaia, a o kona puuhonua wale no, oia ke kumulaau oka nui mabope o kona kua, ilaila oia i pili aku ai a haka pono mai la i ka poe e holo aku nei.e hoopuni iaia, me kana wahi pahikaua hookahi wale iho no e ana me he ane-makani 'la. 0 ka Naita hoi o ke kapa kila omaomao, i kona ike ana mai ua hoopuni ia ka Naita o ko kapa kila eleele e kona poe, oia no kona wa i lalau iho ai i kekahi o kana mau laau ihe a hoomakaukau mai la i kona kulana kupono no ke kakia paa ana I ka Naita aahu eleele a paa ike kumulaau oka ana e pili ana, Eia nae, ua hoopuhiJiia ia manao ona e kahi hepa, me he mea ala i ka nana aku, ua manao maoli no lakou he wahi hepa wale iho no o Wamaba, a oka mea hiki iaia ke hana, oka hamohamo wale iho no ika pahikaua, nolaila, ua lilo ko lakou nana nui ana maluna oka Naita aahu eleele, 1 ua naita ala oka lio lokia i hoana ae ai i kana laau ihe i hope no ka pahu ana i ka Naita aahu eleele, oia no ka wa a ka ihepa Wamaba i uhau aku ai i kana pahikaua a pa pono aku la ke poo oka lio o ua naita la, a hoohina pu ia aku la me kona mea hooholo iluna oka honua. Ika nana aku, ua kupilikii maoli ke kulana oka Naita oka Aahu Eleele ia wa, oiai

ka lehulehu o keia poe i lako pono me na mea kaua e kue aku ana iaia hookahl, a ua maluhiluhi maoli no oia no ka nui maoli o kahi e hoohanaia ana o kona lima no ke pale ana aku i keia poe lehulehu. Eia nae ia wa koke no, me ka maopopo ole o kahi e lele mai ai o na pua pana a ku aku la he elima o ua poe ala e kue nei i ka naita aahu eleele a waiho oni ole aku la i ka honua, a ike ia aku la ua omauia o hope o tia mau pua ala me ka hulu iiene. Aole i emoole mahope iho, ua oili mai la he lehulehu o na poe e alakaiia ana e Lokele mamua o lakou ame ka Feria piha hauoli, a hoo maka koke iho la lakou i ka luku ana i na poe apau e hoopuni ana i ko lakou hoaloha ka na* ita aahu eleele. O kekahi oia poe ua waiho iho la i ko lakou mau oia, ua pau ke aho a e waiho oni ole ana na kino, a'aole hookahi mea i hoopoinoia o ko Lokele aoao. Haawi aku la ua Naita nei oka Aahu Eleele ina hoomaikai ana i kona mau hoaloha noho ululaau, oiai, ua like oia-me he koa hoopepe ala, aole hoi he naita no ke kulana koa wiwo ole. A i ka hope o kana mau hoomaikai ana, oia kana i panai hou mai ai me keia mau huaolelo: "Mamua o ko'u hui pu ana aku me oukou e o'u mau hoaloha, e kala mai oukou ia'u ma ka hoomanawanui ana mai, e hele ae an e ike i ka poe nana i aa mai nei e hoopoino i kuu oia." Kahea aku la oia i ka ihepa Wamaba e wehe ae i ka papale kila oka naita aahu uliuli oka lio lokia, ma ke ano oia ke poo oia puulu

hoohaunaele ona ululaau. Holo koke aku la ua }iepa ala no kahi e waiho oni ole ana o ka naita lio lokia, a pane aku la: "E ke koa, e pono owau kau mea lawe mea kaua, oiai, na u 1 hoohina i kou )io, a pela nohoi i kupono ai nau e wehe ae i kou papale i nei wa i loaa ia ea oluolu." Me ia mau huaolelo i kiloi ino ia.aku ai o luna o ka papale kila o ua koa 'la a kakaa aku ia i kahi e, a ike koke aku la ka Naita oka Aahu Eleele ina owili lauoho hina ame na helehelena i kamaaina mua iaia, ana hoi i moeuhane mua ole ai e ike aku ana ia, oia kekahi i komo pu iloko o keia mau hana powa ame ka hoao ana e hoopoino iaia. "E Waladena Fitzuere, heaha na mea nana i kono ia oe ame kou kiekie, e lawe i na hana ino elike me keia no ka hoohaahaa ana i kou inoa?" "Auwe, e Rikekel" wahi aka Naita poino me ka haka pono ana ae ike kanaka o ka ka aahu eleele. "Ina paha aole oe i ike i ke kela ana ae o na noonoo ame ka hoomauhala nana i hookokono i na mamo a Adamu, alaila, ua moowini maoli kou ike i ke ano o ko ke kanaka noho ana.* "He hoomauhala anei?'' wahi a ka Naita aahu eleele. "Heaha ka'u hana hewa ia oe, i kau mai ai kou inaina maluna o'u?" "E Rikeke, o ka'u kaikamahine ka mea i hoowahawahaia e oe, aole anei ia he hoino kiekie nau i ka Noremana i like ke kiekie o kona koko me kou?" "O kau kaikamahine anei ke kumu kupono 0 ka inaina ana, a o ke koko ka hopena ( ia inaina ana?" Huli ae la oia a kahea aku la ia Lokele ma e hoomamao iki aku a kaawale, i hiki ai iaia ke kamailio pono me ka mea i akelekele ai kona ola mai poino, a oia kana i huli ae ai a ninau aku la: "Ano, e Waladena; e hai mai oe i ka mea oiaio, nawai oe i lioouna mai e hele mai e hana 1 keia hana kumakaia?'' Pane aku la o Waladena: "O ke keiki a

kou m&kuakane ke kumu o kona inalna ana la oe, no kon hoolohe ole i ke a'o a ua makuakane ala o olua.'' Ua hulili koke ae la ko Rikeke mau maka me he enaena ahi la, aka, ua kaonii kokeia iho nae e ke aloha hoa kanaka a paa ae la oia ma kona lae me ka noho mumule ana, a haka pono iho la kona mau maka maluna o na hiona o ka Barona hookano i kikohu ia me na haawina o ka hilahila. "E Waladena," wahi a Rikeke: "aole oe i noi mai nei ao kou ola." "Aia oia iloko o ko ka Liona maiuu, ua ike no oia i kana mea e hana ai." "Ua pono," wahi a ka Moi Rikeke, "e lawe 00 i kou ola me oe iho me kou noi ole mai ia'u, a e hoomanao iho oe o ka ka Liona mau pio, aole ia maluna o ke kupapau make. "Ke hookuu aku nei au i kou ola ma ia ano, a iloko o na la ekolu e haalele mai ai oe ia Enelani nei, a e holo aku <fē e huna ia oe iho ma na paia o kou kakela Noremana, a aole loa hoi oe e hoopuka iki i ka inoa o Keoni o Anjon, oia kekahi i komo pu iloko o kau hewa i hana ai. "A ina e loaa oe ma ka lepo o Enelaninei mahope iho o ka hala ana onala ekolu mai keia la aku, ke hai aku nei au ia oe, he oiaio loa e make no oe; a i ole ia, ina oe e hoopuka i kekahi huaolelo no ka hoohaahaa ana i kuu hale ma o Sana Keoki la, he oiaio e make no oe me ka mainoino. "E hoomanao oe, o na kuahu ame na wahi laa, aole ia he mau puuhonua nou e pakela ai, a maluna auanei o na wahi oioi o kou hale kakela ponoi, e li aku ai au ia oe i ai na na manu koraka." Kahea mai la oia ia Lokele e haawi aku i lio maikai no ua Naita Waladena ala, a e hookuu aku iaia e hele me ka maikai, oiai ua ike aku oia e hopu ana kekahi o kona mau koa i kekahi o na lio maikai loa o ka ululaau. Pane mai la o Lokele: "Na'u e noonoo aku ia; i ko'u manao, he oi aku ka pono o ka omu'o ana i kekahi pua iloko o keia kumakaia,

pau ai kona hoopilikia ana i ka lehulehu, a i pau pu hoi me kona ike ana i na luhi o keia ao honua." "E Lokele, he kanaka oe nona ka puuwai Pelekane oiaio, nolaila, o oe ka mea i kupono loa e hoolohe i ka'u mau olelo kauoha, a i keia la e ike maopopo ai oe me ka hoohewahewa ole, ō ka mea e ku nei imua o kou alo, aole ia he mea e aku, aka, o ka Moi īlikeke no ia o Enelani." Ika wa i puana ia aku ai keia mau huaolelo ihiihi o ke kulana kapukapu alii, mai ka waha ponoi mai o ka Moi Puuwai Liona o Enelani, oia ka wa i pelu koke iho ai o Lokele i kona mau kuli i ka honua, a pela nohoi na poe e aku apau me ka nonoi ana e huikala aku i ka lakou mau hana hewa o na wa i hala maluna o kona mau aina, "E ala ae oukou iluna e o'u mau hoaloha,'' wahra Hikeke me ka leo oluolu, a nana aku la ia lakou me na hiohiona mohaha maikai o ke kulana waipahe, a pane hou mai Ta: "E ku ae iluna e o'u mau hoaloha oiaio; o ka oukou mau hana pono ole ma na ululaau a ma na kula, ua kala piha ia. "O ka oukou mau hana aloha hoakanaka oiaio i hoopakele ai i ko'u mau makaainana ponoi ma ka pakaua o Torekuilatone, ame ko oukou hoopakele ana i ko'u ola i keia la, ua lawa ia a oi aku no ka huikala piha ana ia oukou ma na ano apau. Nolaila, ke noi nei au ia oukou no ka wa hope loa, e ku ae iluna a e hōolilo ia oukou iho i mau makaainana Pelekane maikai a hoopono oiaio, a pela au e koi aku nei ia oe e Lokele ka maka'u ole, e hoomau aku i na hana hoopakele i ka poe pilikia." A oia ka Lokele i pane aku ai: "E kuu Alii, aole oe e kapa hou mai i kuu inoa o Lokele, aka, e hai aku au imua ou i kuu inoa ponoi, ka mea hoi i ku'i aku ke kaulana ma na wahi he nui, aole nae paha imua o kou ihiihi e kuu alii, owau no o Robina Huda, ka weli o ka Ululaau o Serewuda, a o ke keiki pana pua o na waonahele pohihihi. "E ka Moi o na powa maikai, a e ke Alii nona ka puuwai i komohia e ke aloha hoakana-

ka," wahi a Rikeke. Owai la ka mea i nele i ka lohe ana i kou inoa, ka mea i kukui aku ka lohe a hoea imua o ka paepae o ka nohoalii o ka Moi o Enelani, a i hoohiki loa aku hoi i'.na kualono o ka aina kaulana o Palesetina? "He mea oiaio," wahi a "oiai makou i nee aku ai no ka aina hemolele, aole he mau mea i ulu ae o keia ano, a oiai nae makou i huli hoi ruai ai a hehi hou i ka lepo o Enelani, ua loheia ae la na hoohaunaele ame na hana hoopilikia e ae." Pane hoomakeaka koke mailao Wamaha: "Ua pololei ka mea i oleloia e na olohe ike, I ka wa e hele ai ka popoki, e paani auanei na iole.'' E hoomauia aku ana.