Ke Alakai o Hawaii, Volume I, Number 25, 18 October 1928 — HE MOOLELO KAAO HAWAII NO PIIMAIWAA KE ALII I LANAKILA AI MALUNA O MAUI KE ALII I LANAKILA AI MALUNA O MAUI [ARTICLE]

HE MOOLELO KAAO HAWAII NO PIIMAIWAA

KE ALII I LANAKILA AI MALUNA O MAUI KE ALII I LANAKILA AI MALUNA O MAUI

j He koa kaulana loa o PUrn&!~ \ wm no no kon% :ikaik& ame kpna k*j&, ma Hr-, wjftll ame Maui k&na rnau waht !! hoemka'kau6 ā! Ta KlhapJ!i lani i ma»fto ino »1 la Keawe- j aniauml. Kon* lee Kane a kona kalkukhine a Plikea, nol ka iniko aiia mak* 1 ke j 3:al paakat. a ISsnā ke 'Hi o Maui. - ' ; Holo ola i Kav&!i io Keawe-; nulaumi la, I Kona hiki &m , īmua o K«awenuiauras, nln&u, nel i• ke kumu ; i ke kapl la aha o kona maka i ke kai paakal e kona kaīKuaana, ( Ia lohe at» ō.Keaw«n\iiaumi i keia mea, m&kemak® Iho la oia *> hoio i Māui e kaua sti me ko laila alil. Kolaila hoouna aku la oia i na liii>a *• holo mao & maanei o ka aina a kala kaiai na kanaka i na waa ( na ihe. na pololu. na Hau, ae imi i ka niho m&no a nui fk»no mai hina i hdorfialcaukauia ai keia mau'mea a pau i ka mak&ukau. Mahope holo ms! ia n& waa hf nui loa ua lako i ka ai me .na mea kaua «ai'Hawali a Maui. Ua paa ka moana i na waa, a ua lilo .1 htle no na kanaka. i Ua kapaia ma ka moolelo o Hawaii neL oia ka waa nui ma ka helu mua ia ana. A hiki keiā au waa i Kauiki, Mau! s iluna o laila ke alii kahi 5 noho ai me j kona poe koa, a iioomaka iho la j ke kaua. | I ke ao kaua maoii, I ka po ( be i kii ke ku mai i ka ulili, e iho mai {ai i lalo o KapueokahL | KAWALAKII i O Kawalakii ka moa o ua kil nni Ja. I ke ahiahi poeleele.e iaweia mal ai ua kii nui nei'a kukuluia ma ka puka e pii aku ai a e ihō mai ai ma ka puu o Kauiki. MalaOa ua kii nui neii e ku al me ka laau palau i mea Uoomaka'uka'u i ka enemi pii aku, no ka mea e manaoia ana keia kii he kanaka nui a ikaik^,. ioa ia, a ola paha ke kiai o ke alii oMaui. Nolaila i ka e pii ai n& koa 0 o Omaukamau snā, & ike i ke kii nui; man&o no i laua he kanaka niii kela a ka weli a hoi no ilalo. Pela ka i hana ana a hala 'na po ekolu. j ra O PIIMAIWAA ME EANA LAAU PALAU I ka ha o ka po, o Piimaiwaa kai pii me kana laau A kokoke o Piimaiwaa i a ke jkii nui e ku ana. hookaa aku la. 'oia 1 kana ls.au palau, aole hoo- * kaa mai o k? kii i kana laau; | hoihoi keia i kana laau ma ke'kahi aoao e he-okaa ai, aole no ; he oni mai e ka ia la !aa\i : Nolaila heie loa aku la o Pii- : maiwaa a kokoke loa i k« kii' e ; ku ana'a hoopa'.ak'u la,' 'i 'ua kii nei me kana laau palau a koele ana. I keia koele ana o ke kii 1 ka ia nei laau palau s maopopo' loa iho la iaia, mH ka keia mea -nui e ku mai nei lie kanaka, aka ; he ku wale no i mea hoomaka'u- | ka f u ia lakou. Kulsi aku la keia j i ua kii nui nel & ; hina ilalo, 'a.; ipii loa aku la oia & hiki iluna o jka" puu o Kauiki;. a 'noke aku .la oia i ka' pepehi' i na kanaka a pau loa lakou i ka make. I ka ike ana o k?> al'o o Miu 1 ! i ka pau o kona poe kanaka 1 1 ka make iaia nel. ala ae, la % >'010 a pakele oia aoie i make la Pumaiwaa. Ma kew ' o Piimaiwaa, hlo iho la' o Maui ia KihapUlani, a iioh'o ,'alli iho la oia ma k*la mokupuni. Nana i hana kela alanūi kpuUna maloko o ka nahele o Oop'uola, ame kf alanui pupu i Mok&ai. NO IMAIKALAKi Ke alii makapo o Imaikalani, ao'.e ona nuu maka, aka he kanaka ko'ii ir.aka, a he manu. He alii akamsl loa'keia ma ke, kaua ana. He luaoīe hoi ma ke] kaka laau me ka hoapaio. j Kena aku la o Umi'ia Omao-1 jv r -.rna,i * hel; t kauu me Ima,ka- ] 7 Ar'. a l?h-: o Om&okamau i ] keia leo kauoha, hele aku la ia < a iiiki i kahi o Iniaikalam. laia j nae e, iiookokoke aku aea i kaiil j o ImuUialani, kani e v 'ae la na • liianu, oia kekahi ona. A lohe o Inuukalank'i ka leo o ua mauu, olelo ae 1 i& i koua ; mau kanaka. He Unika." Ho°h# aku la na kanak£: "Aohe ka» naka/' : mai ia' "E nana I kanaka e , nana «jaī ia o Omaokamau, alaila oielo |ku la laua ia ImaikaUui. "A«, h« kaiiaka io la, eia ae ke heie mai nei toe ka iaau pa«au i ka liām." I nsai ia o HuaikalaiU: 'O Omaoka-

■M4U.'kena..be ko.a jiq Uini, hei kan&ka i Jke pa.na laau», , ikaika nae ke p&na akau, a fn&, ka hfma he nawaliwali, Nana Ja aku ke ka& mai 1 kana laau palau." A &ki o Omaokamau, kū iho ia ia % oiokaa aer ia i kana iaau; paiau, a ike na kanaka, okio aku, . la iaua ia Zrnaikalanl: "$! kaa, j ua kanaka nti 1 ka laau ana." la },l?he ana o Imaiie&iaai i ka oielo |a na wahl kanaka ona, ku ae ia Ua Uuna a olokaa aku la i kana W" Paiau. KaaJhQ la iaau " * kwi eiua a iiiKi ; jca aaiiau ana, Hahau iho la o Omaoka- , mau i kana laau, palau, ma ka Akau ona, e ohiu ae ana o Jmaikaiaai i kana iaau, h&lu. ka iaau a Omaokamau; aoie ia i pa. Olokaa Jiqu iaua a haiiau hou o Oaa&okamau ma ke Uema i kana laau palau, aoie no i pa o Imaikaiani. Alaiia aku ia o Omaekamau a hiki imua o ko alii o Umi. Ninau mai ia o Umi i&la: "Pehea kau heie ana aku. nei i kahi o Imaikaiani?" I aku la : o Oniaokaaiau: "jPehea mai auanei kau; he makapo na, inaka o . Imalkalani, aka o ka noonoo hfi pololei. Hana mai nei maua, a ao ko ia la akauial, makau mai nei au a hoi mai la." 'ī& Omaokamau t olelo ana ia {Umi peia, pane mai ia o Koi: |rAoie no paha e make o Imaikaj4a©i oe, no ka mea, aole oe i jheiu ia mai Hawaii mai nei a kakou i holo mai nei. Owau no I kai h-elu ia." Alaiia, heie aku Ia jO Koi a kahi a na manu e kau ana, kani ae la ua mau manu a lohe no Imaikalani, kena aku la ia i na kanaka e nana aku. I Ita laua nana ana ike aku'la. ia Koi e hele niai ana. l Olelo aku laua ia īmaikalani:. "He nui keia eia ae la ke hele mai nei i o kakou nei, he kanaka piipii o ka lauoho." Aple kena he kanaka okoa aku, . aka o Koi no kena, he kanaka akamai loa i ke pana laau; he ikapea kona aa ka aoao hema a he nawaliv»ali nae ka aoao akay. Ua like no laūa me Omaokamau. . A iiiki ,o Koi, kaa ae la ia *i ka#ia laau pala.u, a ku ae la no - £oi. o Imaikaiani, a kaa i kana laau. Hahau iho la o Koi i laau palau me ka ikaika loa, he mca.. ple nae ia ia Imaikaiani, a« āo hoi i ka hoo.loli ana i ka laau ma kekahi aoao. Mahope, hol no o Koi a imua o Umi a ninau mai la o Uml: "Peāea kau hele ana aku nei imua o ' Imaikalani?" i aku la o Koi: "Aōhe koa e hele aku imua o Imaikalani a ianakila. ike pono aku nei au. E Uke no me ka Omaokamau olelo a kakou i lohe ai f pela no ka'u ike ana aku | nei, Hookahi a'u kaa laau ana [ a i ka lua, hahau a*u ia Imaika- ] lani, he mea ole ia i ka'u ike | aku ia ia la, A pau ia, hoi hou •j no au, he mea ole no ia la Imai- ! kalani.' Nolaila'kau ka weli iau \ a hoi mai la au." j Ia Kol e olelo ana, pane mai la | o Piimaiwaa ia Koi: t ••'Aole. no , j paha i oo ka iwi o Kamalii, eia j mai na iwi i oo." I mai la o | Ūmi: "liia hoi ha o kou kaī oo mamua o ko laua nei, o oe hoi ha ke heie e kaka laau me īmMkalani?" j Ae aku la o Piimaiwaa a ku, ae la oia a helē me kana* laau | palau i kahi o Imaikalani e noho j ana. ī ko ia nei hiki ana, kani ■ no hoi na mauu a kahea n6 hoi! o ImaikalanU na kanaka ona e nana A ke kanaka hiki mai. , A hiki o Piiin&iwaa, ku aku la I j ia me kaiva laau palau. a ku mai! j ia no hoi o Imaikaiani me kana j laau palau. I ka laua .kaka laau i ana, aole make o Imaikalani ia j Pihnaiwaa, nolua hoī ao ia imua j ,o Uim e 3ike me keia mau kanaka mua a hai aku la oia i na I . mea a pau ia Umi. Like no ka la, nei oleio ane ka kona mau n ua | Ma keia mau kaua ekolu ana j a na koa o Umi, ua makau ! j ia o Imaikal&ni, a manao o Umi \ e haaleie i ke kaua ana iaia { He mau anahulu ka uahe wale, ;aan o Umi me kona auu koa, aoie ; ( hoehana hou iki ia Imaikalani, : a hiki i ko Omaokam.au launa | { ana me kekain kanaka kama-! , aina o ia wahi. Ninau mai la 1 ; ke kauiaaina iaia; "Heaha ka ; j fc\ea e make ole uei o Imaikalani ia oukou: " Pane aku ia o! j Omaokamau: "lieana hoi. Ua ; hoao i;o h«i makou me ko ma -. kou ikaika a pau anie io , akamai a pau, uae puhūi! makou ia ini&ikaiaa». 1 umU u ke kamaalua. "'iie ui waie t no ka make o ]^ a oukau e ike/ AUiia noi aku la'

■ < c i ii ; k;iH o ka| ;.-ak>T " īmalkalai'u, a e mnl la J , fca j«t j.&i.. Oitlo mal la. oia p«nftl! «'?!» lnft o< « h»K>lohe 1 ka'u olelo, alaila e hooKo au i l kau. 'Ninau aku la o Oinaoka - mau; "Pehea kftu olelo &u I lulKem»lce EPla'u e hoolphe?" "Kta ka'u olelo ia oe. Mal ha! W » s»'u } *i4ftjkufy ft)cu ,iā oe i k* me* «. make al o Im&ikaiiaiil» uo ka mea, otvau net la, he ,iwi kuamoo ponoi aa nona, he litt& kAWU' Ae aku la o Omaoka«kau,. aole .oia e hoike ikl aaa i «iea ai xiei e.iiai mni ai iaia. Olelo aieu la o Oqiaolca~ mau, ina e ly]ae iki ia ua hooI pu-a iki oia i kekahi mea a ia i la e hsi mal ai iaia, aiaiia o kuna j oia no ka pf«sai, Ma, keia xmv 1 |6ielo a mai ia] jke kamaaīna. # "0 aa manu e ] ;kau la mawalio, oia koua mau, j maka, oia hoi ka mea e maopopo i i ,ai iaia he kaaaka hele aku, a oia i mea e makaukau mua al ( jno ke kaua, a pela e.iioonoo ai o j iniaikalaui. Aka,, ina e make na! j manu, alaila make o Imaikaiani, 1 j aole oia e pakele," i j A lohe o Omaokamau 1 keia j mau oleio a ke kamaaina», ku ae j la ia hele, a hiki i kahi e kau ; ana na manu, hiH ae la ia i ua, mau manu nei me kana laau palau a haule iho la laua ilalo j ; a m&ke iho la iaua. Eia nae ma ■ , mua o ka Omaokamau filli §na i, na manu, ,kant mua e a: lohe aku la no hoi o l^iaikalani.; Nolaila hoolale aku la oia lj kona mau kanaka ki&L a i nanā j aku ka hana o laua, e help„mai, ana o Omaokamau. Ma keia, hele j ana a Omaokamau, e manao ana! na wahl kanaka. kiai o Imaka-' lani e hele ana ola a hiki i kej kahua kaua alalla la ku. Makaukau e mal !a o īmaikalani, aka aole i»e hele aku o Piimai-' waa i ke aahua'kaua a īmaikalani e kali mai ana. Ika wa a' na kanaka kiai e nana f pono ana i ko ia nei hele aku, ia manawa no o Oiffaokamau i hele aku £i me ka "wiwo ole, me ke ano koa 104 me. kana laau ,paīau ma kona Uma, a hiki imua o na wahi kiai, a hahau aku la i kana laau palau laua a elua a make Ipa īho Ia laua. No Imaikalani hol, liou aku 'la o i Omaokamau I kana laau palau i ka opu o Imaikalani a make iho ! la oia. • I' Hoi aku Ia o Omaokamau me |ka hōihoi a mua o "ke alp/hai | Omaokamau i kana hana i hana aku la i ka make ana o īmaikaj lani am« kofta ! poe īala. A ioiīe ! o Umi i keia mea, ninau mai la | lani iaia, a hai aku la no hoi o j ia i ke kumu i make ai o Imalka!ai a make o Imaikalani iaia. J Maanei pau keia kaao.