Ke Alakai o Hawaii, Volume III, Number 18, 11 September 1930 — HE MOOLELO NO KA PUU O KEKAA A ME KANA MAU HANA KUPANAHA. [ARTICLE]

HE MOOLELO NO KA PUU O KEKAA A ME KANA MAU HANA KUPANAHA.

0 kek'ahi no keia o kaulana o Maui u4J|g?£au v nuī ia no na M keia, puu o Kekaa. / " * r "~* Elike me ka mariao ana o na kupunā ~ā Hawali, na Papa ttiay&o i hanau. aina, a i ole n4 Wakea,jp.|.Bt i hana ir s e kona mau ilrna^riw tTa manao hoi kekahi poe mal' a Kumuhonua mai i loa%jai q Hawaii nei, a o ka rrce "hol manao "akou ua mai ho keia mau Paesirxa, « *' Aka, o ka manao o ka"pōe riaauao.'ka poe hoi o ke au malamalainH, ke ult7d nei laKou na ka Pele 1 hapai mai i I*aemoku mailoko inal o ka moana hohonu, pela no o Kekaa, me he ala elike no paha me kela mau mea i ma»aO walefa pēla no paha i loaa mai ai o Ela kekahi: O Kekaa, ola kekahi kulanakauhale Alli 6 Maui nei i ka wa e noho AIU ana o Kaalaneo 1 Alii no Maui Komohana nei, ua oleloia he AvXf loa na kanaka ma ia wahl, ua kufu- i lu nuiia na haie, ua mahiai nui | na kanaka i ka uala, maia, ko j a me kekahi mau mea e ae. | Ma kuu lohe mai ua paa i ke kanuia mauka iho o Kekaa a hiki i Hahakea a me Wahikuli ma kela kula panini ma ka Akaukomohana mai Lahalna neī; aku, a ua lilo no hoi o Kekaa i kulanakatfhale lehulehu loa o na kanaka a na keia Alii alaneo no hoi i kanu 1 na . ulu ' makai o Lahaina a me r na laau kukui. , I 1 kekahi manawa a keia Alii e kanu uiu ana kekalii o kona poe kanaka; hele lakou mamua uhuki mai no o Kauhi-j iaau i na uiu mahope o ke Alii, ua kapaia kekahi o keia mau I kunui uiu ma ka Hema-Komo-hana. mai ka papu aku o Lahaina o Ka-Ulu-Kauheana. Ua hooieiia keia Kaululaau ma Lanai kahi mii o na eepa, me ka manaoia e make ana, aka, aole nae pela. A hala kekahl manawa fiSa ia hnpe iiiīi* ua ike ia aku no e a :iiai ani ke ahi, nolaiia, kahāha «sr>Aiii me keia mau olelo: "Kai no Wia ua make o aia no\ke a mai la ke afei. A O ka/ mea ano ma ( £eia mau T*r€fiewehe f ana mai o ka puu oV|Cefeaa ke one hanau o Kaululaau ka mea kaulana nana i na'i p Lanai apuni me ka hakaka ana me na akua he iehulehu o Lanai a lilo ia i aina no kanaka a hiki i keia wa. O kekahi mea kaulana i hanaia malaila, o ke puht i ke kohoia i ka wa e ola ana o Keokiko he hapa haole. ■ O kekahi t> kana mau hana i kona wa e ola ana o ke puhi i ke kohoia. ua hooikaika nui ola ma keia hana, ua ioaa nui-na i'a, ua puhi nuiia ke kohola malaila i ka A D. 1849 a hiki i ka 1859. a he wahi puhi nolioi i na ake mano ke loaa mai, a o b hana nui iho la ia oia wahi. Aia malalla he ipuhao puhi kohoia a he pahu hoopaa kohola no hoi kekahi, ua hele mihna kanaka malaila e nana, a e makaikai ia mau mea hou iioko oia mau makahiki. O ka make pinepine ana o na kanaka apau e hele mehameha ana he mea kupanaha no keia i ikeia ma ia puu mai kuu hoomaka ana mai e noho makai o Lahaina i ka A. D. 1859 a hoea i ka 1872, me he mea ala he eiwa kanaka i make maiaila me ke akaka nle o kt> kumu o Keokiko no kekahi kupapau e waiho ala maiaHa. O ka iehulehu ioa o na iwi kanaka ma ia wahl. me he mea ala no ka nui loa o na kanaka ma ia wahi, nolaiia, lehuiehu ioa na kanaka me he mea ala he mau tau»ani kanaka 1 make ma ia mfru wahi, a malaila no hoi e kii mftu ai ko Lahainalunn nei poe i mau iwi na l&kou ke hiki i ka wa e a'o ia ai )» a ufe lehuiehu loa i* uuu; malaila, ua uhi paapu in. kc o!u\ He u ala iapu no hoi t kekahi manawa, hele mai 1S sek&hi pi.'H 1 iuai ma' m* koi» aoao ift>d c hele ana t Lahuina ue na ijka wa poeleele a iuki ni& Kekasf lielelei mal la p<.)haWu mai l unA q ka puu me kt ismu ole, hooioh«ytoia aku he mea &!&

. ---■ \/ \\ ua hiok* oi£Qa n:ui ;i\-- ./ I pifiwa ae la ka poe apau e h£le, me k*. ofc£ "Lapu o Kekaa! L;?ru « er "He mau V no keia a keia t'«-' ( olelQia, aia a makt '<v - nakh, hele ka uhane i Ktkra - iia make mua 4 nana n 1 ;i " - ku mai ika v,aj: kokulī; 1. - a4 e lēle ka uhane i i'< •> &Kkani wa ua hoi hi, ! '< i 1 ' 'o |ke knnaka a komu l • 1 o £ona kino a oia hou j oia ka poe e ola hou i 1 i ua nui no na uhane i ' 1 k£|ia wahi o Kekaa, a > v ia ia wahi oka leina oka 'i. " iio ke helfc $aa Kek l4 a. a t na Alii hoi ma ■ ai ko iakou niau uhaii. . k. wa e umke ai. aau Ik-i 'u" mau makamaka ko iakoi! . iia: kipaku ia mai no Ka'm lakou a ola hou no. j

f $£a Kekaa e noho ana o Maui j ,a me Moemoe, o ka puni a kr-k?>- | |hi he hiamoe, kau Ke puo i kr\j luluna o Welehu ka malama, oL. j io Moemoa, oia no paha k f . '< [kapa ia ai o kona inoa o Moemoe, o moe wale ke kane o r*dĀ~ wale ka wahine, aohe īiae <vmoe a keia »sanaka a n.al i ke a'o he mau malama e nioe ai o keia eepa. - O ka puni hoi a kekahi o laua o ka heie i ka wa e moe ai o Moemoe a heie no hoi o Maui i kana puni o ke kaahele raa o a maanei, aohe no hoi ka ianei hr hele, he mau mahina e hele ai. a o ka moe ana a keia eppn iloki. o ka wai ellke me Kauahoa" ke kamaeu o Hanalei. I ka wa e moe ana o Moemoe, a kahe mai la ka wai-kahe pn:> - > pu loa ua moemoe ala i ka lepo a koe na puka ihu, a kau i?io la kekahi wahi hua kukui maīuna o kona pukaihu a supu aeia knkui a loihi, oia hoi, ia ua maneo ka pukaihu u Moemoe, nolaila, ala kona hiamoe a olelo iho la oia penei: "O ka'u puni hOi o i>a hiamoe ala ana ka hoi i keia kukui ino," nolalla, *omo mai ka inanao iloko ona e hoppau L kst na, puni a e imi ia Mau! K:ona hoa, no ka mea, ua hele aina o PUaiL A -ua kapaia mamuli o kekahi o kela mau kanaka kekahi alanui e piii ala ma ka aoao akau hikina iki o Kekaa, ( o ke alann.i ikikeekee a Maui," O )ia mea nae nana I hele mua ia alanui o Eieio, ke kukini niama a Kaalaneo, ke Alii kupueu o Maui ia mau la kahiko. , Nolaila, ke kau leo aku nei au ia pukou apau e na makamaka q ke au malamalama o keia manawa, ka poe hoi e a'o, ia nei rr <. ke 'kahua hohonu o ka naajiao, mai iilo ko oukou mau « hooiaio no keia mau mea o ke au pouli, mai haliu hou aku kakou a nana i ke au pohkua a Kane, Ua hala ke av( kahiko a meikana mau haukae, eia kakou i*ke au hou a me kana mau pono. S. KAHA Jan. 24, 1872. X k& wa no mamua he nonanona na kanaka maluna o k® aina ma na mokupunl liki- o)e 0 H|aw»ii nei la mau la- a na k'upūna o kakou e noiio ana, aka, 1 keia mau la ua pau nku ka" hapanui i ka moe no ke kali an-,\ i ka la o ka hoakoakoa no ka U hoeikolokplo e hoea n\ai an:\Ii ka wa io no mamua kanaka noho maiuna o kahi mokupuni o Lanai no ka tnaka'u i ke akua iapu, oiai, >ia na ka - naka oia wahi. a i ka i noho aku ai o Kaululaau, pau «« i> vx eepii nei ! ka lukuia sne ka hoopipiliia o na maka i kir fr£p?tu. ma ia hope mai i hoi iū na ka'n&ka a noho maluna <» ua wal\; mokupuni nei, a i keia wa t*oi he lua gula na na haolo me ka pain&apula. Ma ka nnakahiki i ha'a hoike ae ke Aupuni 6ov!a ho maU manao i hooiilla nnm ia mamua no ka hoonee ana aku i fca iahui luvlujo aku a Rus& no kahi Rebupu-tka o Biz|jkhiUjan :na ka lukina *"uO H? fhiku hanovi ka nu--0 Rcia poo lAuiaio e i\ol;\o nol nvv U <■> <>a kaue e no<v ,vn ; ; mal|4na vna hana ua ■> ir > lakou i IwopAuiu n - :^ o hana. vr..isnuV. o kekahi '&uuoiw nut. mai e kos j;:a e hoihp 3 "°' l maiuaa o na « m « kiiMkuiw mai ,tuu.. « MMU *ina A! -koe v mUe |io nmmuU o %o tna Uio e liek kuhi a-