Ke Alakai o Hawaii, Volume V, Number 20, 15 September 1932 — KA LUAI KOOLAU Ke Kaeaea o na Pali Kalalau Ame Na Kahei O Ahi o Kamaile PIILANI Ka Wahine i Molia i ke Ola Ke Kiu Alo Ehu Poka KALEIMANU Ka Hua o ko Laua Puhaka Ka Opio Haokila Iloko o na Inea HE MOOLELO OIAIO I PIHA ME NA HAAWINA O KE ALOHA [ARTICLE]

KA LUAI KOOLAU Ke Kaeaea o na Pali Kalalau Ame Na Kahei O Ahi o Kamaile

PIILANI Ka Wahine i Molia i ke Ola Ke Kiu Alo Ehu Poka

KALEIMANU Ka Hua o ko Laua Puhaka Ka Opio Haokila Iloko o na Inea HE MOOLELO OIAIO I PIHA ME NA HAAWINA O KE ALOHA

Me he aau lima la o ke kino wailua • kuu kane keia ;• » huaolelo k<- h'». ihanao ae,e apo malii; nna ia'u a ka- ■ ;.«u ia, nw- h<> \u i maj ana, "Alia «e e puiaie aku r f :t u<>īu> iho ha M ua hauie pu iho la na manno ' v .i j ri'< kfi h«il<'kihf( aku & hoike kaokoa ia'u iho. Aoie 1 i on.o ka hopohopo iioko o'u no na makamaka, "he .* ■.-,j.,ahi auna |H-*;poli ia no'u/ f aka, ua haupu %vaie ae Ja v;oko o ko u i>.d<iTin<i r malia paha aia rto kekahi inau - rt!Mja o k<- am.uni ka hoopue mai nei, ame kekahi h,„ i koa Piki, mt: ka hae o ko lakou mau iua o ka inaina i -'j kane a'u pu, e ake ana o ka ike lih! raai t s a r »hai mai i ka iakou hoopa'i o ka make mainoino no • a mau koa o lakou i omu'oia e ke ehu poka a ka pu ' '»,o](j a kuu aloha; a oiai owau olohelohe iho la no nihnunn alalo, aohe wahi e pale ae ai ia mau haawina jyOj; di& mai, nolaila, ua hooholo iho la ko'u lunaikehala 1 fia oielo kauoha a kuu kane a e hoomanawanui i.m'lil, a o ia iho la Ja- ke kumu o ko'u noho mumule a , ia'u iho mai na kim mai e noho ana rna ia mau na< a makou i kam;taiij«i ;»u ai a i aloha pu ai hoi. O , ,Joha ame ko'u iini nui iioko o ia mau la, o ia no t..r* ii .1 jiu aku a noho pu me na pilikana. a e hoike aku i ua o lakou i na rnea apau e pili ana i ka'u ma« mea • h umaka. ai t na mea hoi i ike ole ia e na onohimaka » >ni mea kino uhane ola, koe waie ihe no kuu kane i-<. K i a maua,_ a ua hala e aku hoi laua, koe hookahi, ■ > • iioho aku nei, na mea oiaio apau e pili ana no keia' r '->< 'lo walohia i maopopo ai ia lakou na mea apau a *■ ' * ou mau manao kuhihewa me ke kohokoho wale; <ih<i afttj rio i Hikaua aka, ua ko ole ia mau manao o'u,: r,y haupu oie ae ame ka moeuhane mua ole, eia ka ua poniia no kā makapenikila waimeh* a Kahikina Kel«. j kona e hoopaa ma ka wai o ka inika, a e hoolaha pa'i hnk*- aku imua o,na kini, i ka mooielo oiaio o Kaluaikoo-l ii)U. 'kn mea i kaenaia "K**ahikanana o na Pali o Kal&iau,! a o k-d Olali Haokila Kae.aea '> ka Piko 0 Ahi o Kamaile!"] la'u e noho nei riia keia wahi, ua paa mau no ia'ul ka hakilp makaala np ka ike lih! aku i kekahi o na makai a i oie o na koa Piki paha, a o ka lohe w?'e' ;iku paha i kekahl mau hopunaoielo e pili ana no lakou>' ? ioaa ai la hoi he alanui na'u e hookahua iho'ai i ke kamoe ana aku o ke aiahele no ka'u mau mea e. hoohana fku ai no'u iho, aka, ua hooneleia mai au, no ka mea, ua hoomaopopoia mai ia'u mahope mai, ua aha'i. ka pupuhi -■oa mai no ka ua mau kamakeloa nei, pau pulu aohe'.lau |<o e iho i kau a mea o ke kau o ka weli i na hana a ke keiki Koolau. puuwai haokila, oiwi hookahi im.ua o lakou auna manu kinikim waīe—~ua puhia mai e ke kikiao makani o Kahomele. A no ko'u ike ole aku a lohe.'ole aku no ua poe nei, me ke ano kanalua no nae, ua hooholo iho la au, ua lawa ko'u manawa o ano kuewa ana malalla, a e aho ho- ka huli hoi loa ana mai no ka poli pumehana o ka punana o na makua a launa pu hou i ka aina ihanau o ke kane, ke keiki ame a'u pu no hoi. J ke ahiahi molehulehu o kekahi la, ua hoomakau->-au iho la au no ka ana aku ia punana a'u i noho hookahi ai mē ke aloha, a o kahi puolo pili ili ma ke kua a na wahi paina no ia helena mai f iioko ia o ka poh\ huii mai la "ke alo no ia alaloa piinaku paupauaho i ka Whipali kiekie. fa'u i pai? mai ai iloko o ia molehuīehu meha laipu, a hala mai !a i kahi o ke kiekiena, huli aku ia ke alo nana aku la ha maka o ka 'waiho lai maikai mai & 55a kapakai aeone e hooipo ana me na hunakai o na ha'inanalu leo hawanawaha, e uwiuwiki mai ana hoi na onohi aa o na kukui o kauhale makamaka, me he mea 1a e haHwi mai ana i ka }ako» mau kanaenae o ke aloha no ke"'a kamahele e'kuewa hookahi nei i ke au a ka wawae, ma ke alahele o ka mehameha anoano ame ka poele, I ka h'oea ana I ka pewa o ia po> ua hiki aku Ia au i Kahalanui, aia i kuahiwi, kahi hoi a makou i noho mua fti me a'u mau aloha he kane me ke keiki, a hala\vai mua ai au me ka makainui oia o Lui ame kona ukali oia o Pe.nikila. īlaīla aii hooluana iki, me ka piha naauaua o ka j noon'oo i ka hoi mai o na hoomanao ia wahi a makou i noho ai. me he la eia no kuu kane me kuu keiki me a'u kahi ' hoomanawanui pu ai iloko o ia mehamoha kupouli. a ua lilo ia i mau kumu hoolana i ko'u mau manao ma na ano apau. Ua uoho au ma ia wahi a liuliu iki. ua ano maha hi a nalo aku !a hoi-ka maluhiluhi maeele o na olomi o ke kino, hoomaka hoii mai la au e hooneemua i ko'u mau ' eohīna wawae e r» me ka mama lu.ro 0 h s i ka m>Moali. ke pii nei au me ke ? -ui aku o na maka imua. aia ke kahua hoomaha ma o Kilohana e hohiku aku ai i'ka piko kiekiena o ka pali o Kalou. wehewehe kaiao ua hiki au ilaila, hnomaha iho la a kuu ka nae o kama h 1 i< ho'iu ae 1a i na ea hooluolu o ka lewalupa- e pa k kn ilu mai ana me he waiauau e holoi aku ana i na om ikiKu ka ili o ka pima paupauaho ana mai i kumupali'e ka mhlnihi kuhohonu, p n '"wa no mao a e kiei hoi maanei he make wale n'o» aoh> uiukalahala

e pakele a!. Mn kHa wahi. nßna aku la ia kai. o ka •waiho 'c:*lar mai nr> o un kuoiK) nioha nei i huiiii m.'ikee ai la'u m<- kuv. ka lei & :uuua, a pepelu ihr- la ko'u rn.. ( u ku!i, haliu ae la iiuna, a kahea ae la i ke aloha o ka Mana Kahikolu e apo oluolu mai i na )i'K=niaikai haahaa a Kana kauwa kuewa o ke kuahiwi, no Koia malama maalalū ana mai, a uw.alo.akn ana e hooniau mai kn nolio po a kiai palekana o Kona l.'hane; llemnlele ma kw'u huakai holi hoi, ai na manawa no apau. l'a hnonanea iho la au ma keia piko kiekiena e hoohihi ana ka ike a ko'u mau onohimaka i ka nani o ua awawa kaulana nei, a c omo hoohialaai ana hoi ko'u houpo i ke ala anuhea o na lauliko o ka wao, a ke ahe kehau iniki ili e lawe palanehe mai aiia maluna o kona mau eheu hoopilipoli. Ala wa aku ia na inaka I ua home kuahiwi nei a haawi aku la i na kanaenae a na kuluwaiinaka e puana puapuai ae ana i ka u ana aku— "Heaha hoi keia e kuu houpo manawa e honuīukuī> hoopaupauaho noi i ka puuwai? Heaha kela e ne ae nei hoiloli ae nej me he punua la ka nehone i ka iwihilo. r hoehaeha nel, e haehae «»■», a e akiaki nel i na maaw- o ke ko—kopuolo ake ah»ha? E aloha aku au [a ou eke kamaeu palikapikai O Ahikaolelo o Kamaile, ki* kiu kiai kahakahana o na po ktyeiuhola polnhiwa a K&ft«\ he kial <»<» no kuu kane—aloha wale'—a huli ae kuu alo pe'a na iima pale ka !kena aku la oe, hookahi no a'u alana o kuu afoha ia oe. O oe ka ia e Kahalanui puuhonua, ka pu* nana a maua i hoopunana iho ai me ka lei aloha he hiialo, e apo mai oe i ko'u aloha ko ho.i aku la no me oe e 'lolii pu ai, e kaunu pu ai. E Waimakemake—e—na kou malu lauhili i hunakele aku ia makou mai ka make.a na | poka pinapinai a na haekoko, o oe pu me makou iloko o } na kuaua o na elele make a nia pu laipela i l o oe ka ikemaka hala ole i ka aimanu o ka #u kipololei a ke kaeaea a kou poli, a o oe pu me makou i ka make a ka wai ame ka Ja maka poniuniu o ka nele i kahi manaai. ua hiialo oe ia makou— he lei aala kou inoa na'u i kui-a e lei hoomanao mau nei, ua kuniia ua wilina iloko lilo o ko'u puuwai, tne oe auanei ko'u aloha pilipaa a waiho ae keia mau iwi—aloha o—<>. Aloha oe e Koheo ke k?:hua makamaka nana i wehe mai ka manehuna a na i'iki a ahuwale o Hua i ka la, nau ka hoi ka hana aloha e poina ole ai, ua kanuia ua liko jloko lilo ua puia. Alawa aku au iluna o kou hokua kalae e Pun< ! <" ka makaula kuhikuh puuone nana 1 kilokilo i hikaua ke kaona ka lua a ka maina, ua ike oe, ua hiklmua ia oe ka mahui ahailono leo ole ua haīa e aku la ka Manu Hilu aia i ka luna kapiwai o .Limamuku, hahapoele ae la na Hma popohaoahi a na hanuhaekoko,huhewa ka ike hoonui a ka ohenana, ke hapapa wale la no i kumupali o Kaalaneo, e ole hoi kā neo ua nanakee ka i'a i ka ma.unu a ka opukeemoa—aloha oe, aloha oe e Punee, ua ike mai no oe i kau aole i hoohewahewa. 0 oe ka ia e Kalahau kukila kukiai kiu hanu meheu o ka ehu poka, he palekupa oe, he palealo, he palekana no ko mamo imalehua ke Kaeaea i kou hokua, o kau no ia e kiai mai n<*i i kona home lepo me ka lei a kākou ; nou ko'u.ilihia mau, aloha •wale—nou ka lei i poniia i kiai i malama i hookapu i na iki aloha a kakou, keleia a nalo, ua meha ia kuono aia ka liula, o Welehu ka moe kau a kau, aloha o*\, Nana aku la ia oe e Oheoheiki. he iki hana kan laupai ke aloha, nau ka hoi i hookanaho ka makaponkmiu i na la o ka Makalii aifte na po o ka Hooilo, nou ka umauma waiu waimeīi o ka lokomaikai i. na houpo lewalewa, nou na limalau peahi i olahonua, i ku ai kaena a kamahele auwana he lani koluna he honua kolalo—he makua oe e kanaho no keia aho e kanaenae aku —filoha oe. Aloha oe e Kaluamoi ka poli hookipa hooiiai.ea hoowalewale a hpohala manawa a na kolea kauahua hfi<?koVo, na kou kiiohana i uhi aku i ke koloka o ke palaka ame ka powehi maluna o lakou, i kiei haloia aku ai «• na hoku ahikanana, ahai ka pupuhi i ka pHeo kuahiwi, /moakaka ka papakonane i ka luna haihai olelo o ke kahaw-ai'ole.