Ke Alakai o Hawaii, Volume V, Number 27, 3 November 1932 — KE KU ANA IMUA O KE KOMITE O NA TERITORE [ARTICLE]

KE KU ANA IMUA O KE KOMITE O NA TERITORE

K&kauia mai e K. Hoo?aj?a Noj q lika.na Eliwai. v hookuon<>onoia na aīna māliik*,' amej;a aina bana!S holoholu»» nnno2 03a e hookuonixju?oiit »a aina 0 Ka ma Kauai. n hr,i pv. a«u oia imua o kf koniiU', he nui xia «uanawa i noiia at ua n-.au iiina la. aole nae he ar-ia mal o .n iu-āu ikol: poia r>u uū ī n;;,w. .i t- wehola na *dn:i : , . ;»Tnāno fca , t .l < i.w kaaaka Havu i- nr< kupii AmeHka. Kt si;ilo ari;i o T,;kniia Ellwnl ...i kt KiaAlna Fri-:ir iiu.ia u kfk <i n« l*nUnrr no ke uno ■ ( KU ar>H >J ni aina rria H:r.vnii r.( ! iss i h-Jikt* :i ka -io.»o 2" <j ki hoike o n:< h;sra n Eliwai :j"auu o k<- konjH<- .i īiku Hvukiika k( Ki.'uuiia Frear i K'i iiui oua IHo no ka hana :m3 1 ,w3uui, r>o kr- 'A/ hf nn.i afcu , ~<i aiii.- hookuo:.oono pf!n i ,> u: na aina ! rjoia. ■ o LikHnn. i k ui. īT:an;=o. aIaLH o na aina hu'.ikuonoono ka ouk-;u i ku'ii r;.ua. aka i na kanaka, a r.a na kanaka no e hoaa aku i ko J.akou mau alanni e hoi aku ai e noho iluna o ua mau aina hook,onoono la No fca n aopopo ana i«i E'iuas o mau hoafcfilca a kf- Kinaina Frpa.r imua o k' 1 kou .'• ;st*la aia i noi al i koitf hook.aaw.'Oe i fiaawlria d:On no ka hana ana Ku-e o Likana Ēliwai 5 ka l,oiq>.t;A3i ana o na aina o ke hup'ini no ka hookaa ana 1 na aif <i poe hxsi nui i Jv»ohuU&, \i'AV.v a ka aooo V <> u;? i>nke la. j na ūl&nul mna aina honkuonoono Hai pn aku o Likaaa Ellwal. ua haawi aku ke aupuni 3 na kokua ana I kekahi hui 5 hoohuiia; .e'. haawi aleu i $3,500 00 no ka mile alahao hookahl no ka manawa o ehiku makahiki, a iloko o ia manawa e oku pu ai ke aupuni i $5,000.00 no ka makahiki hookahi. ?fla kakou ? ike mai ,i! peīa mau iho la i ulia ai ke dala o ':■» ? r £ihona o ka lehn! r -h'i no k* kokua ana I kojs poe 9RUV'f, p i '■< r i '<? o na toho )><,- h:V'k. papani mai lakoa 1 nn limahana o ke aupuni a o ka le~ hu.lehu hoi i lu aku la i ka Jakou da?.a no ke kokua ana aki2 ia lakou, aoao 32. Ku-e loa ke Kiaalna Froar i ka hoihoiia o ka ohiia ana o na auhan i na kalana; a nonol hoi 0 Lfkuna Eliwai, * pono <- hoihoiia ka ohl i.na auhau i na kalana, Aoao ti. ' ' Faio hou laua maluna o keia kumuhana. Hoakaka o Likana Eliwai imua © ke e pono e hoihoiia ka mana o ka ohiia ana o na auhau i na kalana. oiai ua hoike maopopo aku ke Kiaaina Frear imua o ke komite, aole e pono e loaa ia mana i na kalana; a.oia ka Likana Eliwai 1 hoike aku ai imua o ke koxnite; "Ua hewa loa-ia manao o ke ki'aaina pela," aoao 33. Hoole o Kiaaina Frear aole oia i oielo pela. Mr. MeCandless; Aiaila, e kala mai oe ia'u, eia La'u keia bila kanawai maanei; a ua hoopaa au elike me kau i olelo ai; a'u hoi i manao ai o ia msu3li no kau i manao ai. Ua manao oe, aole i hoea mai ka manawa ku* pono no na kalana e ohi ai i na auhau; a aole hoi ou makemake e hoihoi aku 1 ka ohi ana. i na auhau i keia manawa i. na kalana. Kiaaina Frear: Aole: aole loa au i olelo. pela. Mr. McCacdless: E kala mai oe ia'u; ina ua koho hewa au i kau i oielo ai; penei. Aia ka mana hooponopono o ko kakou mau alanui i ka lunaiiui o na hana aupuni; ua ljooholo kakou i kanawal kalana malalo o keia kanawai kumu, eia nae, he wahi kuleana wale no ko makou ma ka ili aina. O na kamailio e pili ana i k.a hiki ole ke hilinaiia na Papa Lunakiai ma kela ame koīa Kalana, e lawelawe ma ia a inau mana, a hiki nae ko nauleleia ka Ahaolelo i loaa 010 na kaupaleia ana, he manao oeliaa no ia. oiai, o ua poe la no na lakou i koho i na hoa o ka Ahaolelo, o lakou no ka poe i koho i ua mau hoa la o na Papa Lunakiai o na, Kalana liko o!o; la niauawa like no; alaila jvl\on la e hiki ai i ka hoikeike ana ae, iiia ia koho ana, ua koho ua ]x>e

koho ! I t «ukiai t*. 1H" i j.r oit' iiU» K«i lakuu i fcoho i<i i mau hoa no ka Ahaolplo. AJa hr 24 i:a nui o na LunaWai malokn o ke Teri?nri o Hawali, r. : i h*\ni)oopn }f»a jb"u, aole lou li\kou he [x>c pekepeke'o na manio ka mak iiuk.fi u, kulana hi!snaiūi a Ike U».v.'(.*!awe hanu no hoi. ke h<'Ohalikelikeia ae me ko na hoa oloko o ka Ahaolelo. Aoao 44. Maane: i ho;-k/ika aku ai n Ukana Fhwai_ j ieekahi meahnu ā'oukou. e na" māna koho balota : mahn* mua o!e ai, a me he la < keia ka mi!;« 3oa a oukou <- loh' 1 :i5 a e iioopuiwala ana ko oukou noonon n<> :a mea: ■'M'i ke«a wnhi maknmake au t .< : V'ii ka noonoo okr oukou K'.i' ~ja ma H >v. i, nei, he poi knnnka i makem iV. e hoomau :sku i ke ku <> V< aupum puik! mana kuwaena; i aupuni poo rmt: he aupuni kalnn.i Moi no; malalo nae e ke n hookohukohu Ten?ore' u o ke kiaaina hoi ka moi nui. Ma kekahi ano, makemake lakou i aupuni Teritore s a, ma kekahi ano e aku makemake lakou i aupuni, nana I a a u 'Coiony > a ma kekahi ano e aku makerruvkē lak o u 1 aupuni aole ia he aupuni Teritore, a aole i aupuni panalaau, aka i aupun: elīke no me ka lakou i inanao ai ua kupono i ko lakou mak°n!ake." M«rme; ) kauoha aku ai e Ukanr< Fliwf<; penei: "He nv",i pono e ij pu la keia ane hana e ka, Ahaoleio ' Lahui; lawe!awe!?x mai rva h»n:i no Hawa?t n<-» r*.a kona ano he teriiori mana piha maoli o ia no Amerik;j īiuipuia. a >• kauohai.-! na kanaki-. />.-■. u loa e hoho nei maanei, e r ; oho malaio o ifi kulana aupuni." Kue loa o Likana Eliwai i na h'ana i hanaia .mai nei i ke Molokai poe, i lawe i na aina Hoqpulapulfe, ma ke ano e kome mai na hui e pulapu i ka poe lawe aim, a oielo mai e kok(in lakou } k'-i poe i-iwe home iri ke ano pulapu w* kue \c rA oia ia ano e hanaia moi ai, aoao 47. Noi o Likana Eliwai imua o ke Komite, e hookoe ke aupuni ina pono wai, na luawai ame na lokowai iluna o'na aina aupuni 'e*aS|fe no ia mau im no ka pono' o ka lehulehu, aoao 49, Maanei i waiho aku ai o Likana Eliwai ! ka hoomohala ana i ka nohonoo im ka loaa ana o ke kiileana huki ama hookuonoc,no i mo:i i)<- 25 "O ka pono o ke koi ana aku, aoie e hoolimalima hou ia aku kekahi aina nui. aka, e paaia no, a e anaia, a haawiia aku i mau home hookuonoono, me ka hoakaka pu ia hoi iloko o ke kanavvai, ka hana e hiki ai s ke hookoia ua koi la iloko o na aha hookolokolo, ke ala mai he manao o ia ano; ma ka waiho ana aku i ke noi i kakauinoaia e na kupa Ameiika; he, 50, a, he 100 paha oloka o kahi i waiho ai 0 ka aina aupuni i makemakeia." > O keia kahi nana i kono aku 1 ua kormte la e hookomo iho ma ia wahi i 25 inoa e loaa ai ka mana e kaohi ai. a, e huki ai i kekahi aina, ke hookuonoonoia aku; pela kakou e ike mai ai, na Likana ĒHwai ponoi ī huli ia pono ho ka mea makemake aina hookuonoono. aole. na ka mea okoa e kuhikuh; lalau ai, aoao 49. Kue o Likana Eliwai i ka pauku 276 na Kanawai Hooponopono Hou ia o Ilawaii; he pauku e ao a kuhikuhi ;nai ana i na loina a ka mea lawe hookuono e hana ai: e hoike ana o Likana Eliv,'ai i ke konut-e, o ua pauku īp,. lie pauku ia e pahenehene ana ī ka naauno o na kupa Amen'ka o Hawaii nei: a wahi ana i olelo aku ai. e pono e haawi aku i ka mea hiwe aina hookuoneono i na pono o ke kanaka kuokoa: aole e pono : mea okea ka mea e olelo ai, a i mea okoa ka mea e hana ai. Me keia mau mea i haiia aku nei, a e liaiia aku ana i makemake lou ia ai kv. hoaia! ana mai a kela ame keia e kakoo ana i ka *v:iam. 1 ke kupouo. o kr Eiele ī.almi. Virior S Kaleoii'o'" - he mea ma~ ikai loa e haiia mai na ano i pili i na Elele Laliui; i hiki ai i na h 4 .ana kolio baloia. ke ike i ke kupono ame ko kupono ole: ma ka ;;r.a i na ano. ame ka laua mau hana i hana mai ai i ka lahui: a p«»la au e waiho aku noi i na !iana a Vietor P Ka]e-xx]oh.a Huston i haiia r KeJe! Aona i hoike ae ai

a ka N\»pt'psi" Ka Hoku O Hav <ien ' i ;iftiia nia k.a Kelu ir> o ka la 20. o Sepatemaba o lc:i 1932 nei aoao, ekahl, kelamu ekohi. malalo o ke poo MAHAI/) M"E KA WAHAHEE. HOINO M? KA OIAIO OLE. Eia na itemu ina na V:u*- jhi manao Jh i hai a r, n.a ka EU'le Liihui Vi.-tuj K Kate<mloha Husto:i U, ma . \. ; j penel: t. He mau miliona dala e ■kapia ana i HawaLi īip.i. nn pr 10 q na_liniahj.nvi_ ! .rPdanei, ;? fiie i haiN' 'lio ka nui o na ja i: o komo mal ana. 2 $365 000 oka makahiki Kp K V i an i kx waihona '■inui d rqlH 11 ko o ka hilu •I.i' , . k'.i Psh:mß n.:ilr ti 5 'l'l 1 k;i 1931 n $610 000 n ii'<* ki . nakAhlki mnhope aku 3. H'iokaawale ana i $88fi 000 Hokv 0 1931, ke kulf .nu» mahele o Ha«rrm n<i iloko o kw waihon» kokua Frdnrala i lo.ia ai mamua o 1915 iloko o ka manawa i kuleana oie ai o īīawaii nei e loaa kekahi pomaikai. a 1 pono no nae e loaa na poniuii:ai a Houston Kaleoaloha i huii ai e loaa i ka makahiki 1927 a no na makahiki mahope m u 4. $600,000 waihona kokua kuikawa iloko o 1933 hui pu me $100,000 i huiiia a ioa-a maHoko ■mai' o ka waihona kiim a ke 'alanui Federala o ke)a huina. 5. Oka humn nui o aneane e $4000,000. no na alanui uloko o eono makahiki» 6. $400,000 no ka h lf too~ paeliniahana Federaia nou o Ho-nolulu * 7. $350,000 no ka pakui oka hale aupuni Federala o Honoiulu. 8. Hoamanaia 1350,000 no ka hale hoomalu hou, ame ka hoake-a ana i ke kowa o 9. Hoamanaia nol<a di ana Kapalamß ame ke ava o Honoluiu, 10. $3,500,000 no ka hale hoahi; pona .kaua 'mk Lualualei, ahiki i ka piha ana o ka huina nui o $7,500,000. 11. $4.500,000 no na hana iele/ iinio na pa-koa p ae iloko hou rnu ke kahua kaua o Schoo Hawaii nei. 12- He mau haneri kaukani /~ala kokua Federaia iloko o na waihona kala e ae f elike me ka iiana hooholomua 1 jka oihana mahiai iloko o ke ku|amii o llāwaii, hoonaauao hapalima ma 0 ka kokua pu ana ma na mahele e ae o ke aupuial, elike mt: k.a hui daia «o na hanahou ame ka Bariako Hoaie Da)a, 13. $s>ooo no ke kiahoemanao hapa kenekulia makahiki, Kealakekua, Hawaii, me ke dala puka 50 keneta ame na pooleka 1 kuniia," Hawaii 1778-1928" e hoomanao ana i ua la la. 14. Kukulu ana i ke anawai ma Honolulu $5,000 i kela ame keia makahiki. I ka 1882 i hoomakaia mai ai ka hookuonoono ana ma Olaa i ke au o ka Moi Liliuokalani, a o C. P. laukea ke kon Jsina o na aina aupuni. ua mau mai ia pouo ia kakou a na %a HoopUlapula l hoopau. I ka 1909 e makemakeia ana no e hoopaula ka loaa ana ia kakou o ua ma|i aina hookuonoono la mai ia kakou aku; o ke ! mwu nui a lakou i noi ai e hoonele ia pono mai ia kakou aku; , Ua hiki kino aku o L. ,L. McGandless imua o ke kom% o na Teritore i ka la 9 o" Oeken|abra o ka 1909 po ke kue ana ) kā Bil?. helu 13426 a ka Hale o na Luuamakaainana o Amerika, a o ka Bila Heiu 3360 o ka Haie o na Senat« a imua ponoi o ia Komile airw ke Kiaaina W. W. Frear i hoike aku ai oia, aole he pololei o ka oieioia he kuai na kanaka Hawaii i ko lakou mau ainā. i ka poe mea dala. ' Oiai ma ka hoike ana e paa ana, i ka 1906 aku i hala, he 17,000 tona kopaa o fea mahīko o Olaa, a mailoko mai 'o'ia huina he 12,000 tona na ka poe lawe aina hookuonoono, a he 5,000 tona wale no na ka mahiko o Olaa. Hoakaka hou o Ellwai, o ke ku ana o ke alahao e moe la mai Hilo ahiki i ka tnile 22 mamuli mai ia o ka paa ana o ka poe mea aina i ko lakou mau aina, o ke mea pololei o na Haole no ka i hoolilo i ko lakou mau aina a hoi mai i Ameilka nei. a pela iho la i hoamauia mai ai ka loaa ana o na aina hookuonoono a na ka hoopulapula i hoopau. Mal ka 1882 mal a ka 1915 he 1500 ka nui o ka poe i loaa na ahia hookuonoouo, a no lakou »

- 7 na eka aina i hiki aku j ke 50,400 a oi eka No !akms ka h<?lu Aaiwai ma 4ce ana o ka eka ma ke kumukual 2i;ia}>.-va n $SOO r u-aiho La ka no na aina ko n a Haw«ii nri, ainiln ina );r- r au eka V.o wn]r- !-n kHn, al-ilb ou hiki .■k i iws s -'w.ilio i f:2.VOO.OOO, ki-i i w.u', rn. k- ' o ku ] M "• liiWe t „ i i .i-ui.'iono. a iui oi aku hoi \& manuui (, ka poe U \ve aina hoopulapula: lelo. ī>3hin -I aliina- hooholomua o ka lehuklia i kokua-. ia e ka Ahaolelo o Hawnii nei; m,a na mokui>uni Hke ole 16. A|)ono ana i ka hana a !t«* k6n;i.s3'ia Home TT,iwftil i ae ii <• hofi!:ifiuia ka h.'in.i i hoomak.iia « kr Kflkiiilll J<u,:th Kuhio &al.uilar s ao!<' ftmft l-'u hooma huahiKi ana i ka waJo t a kumau mai ka $1,000,000 aku. a i ka $2,000,000. 17. Kanawai Aiinoleilo Lahui e hoomana ana ī ka hakaka ku'iku'i puupuii ma Hawaii nei 18. Hooloihi ana ika manawa e ku-U ai na keena Hana Fecierala i ka waiwai Am.erika f Amcr]can Productf' ma kahi o na waiw£.'i i hooluluia, a i ole, i hoopukaia iioko ponoi o Ameilka Huipuia, he kaup.-l'ena not, ma i holo, e hiki ole ai ke pale aku i ke kuau.i ar... mai o ke kopaa, haiakahiki. pipi ame na waiv/ai e ae o Hawaii nei, nona ka'waiwailo he rasu iniliona. 19. Pakui mal .i ke kanawai uweaoīelo e hoihoi ana i ke kulana kupa Amenka i na wahlne apau; 1 hanaula ma Hawail nei; i lilo ko lakou ejoiio makaainana mainu)i o ka mare ana i poe € hiki ole ad e lilo 1 kupa Amerika; aole hoi o ka loaa o ia pono i ka poe kakaikahi.