Ke Alakai o Hawaii, Volume VIII, Number 53, 16 May 1935 — He Moolelo o Ka Wahine-Missionari Mua Loa ma Kina [ARTICLE]

He Moolelo o Ka Wahine-Missionari Mua Loa ma Kina

īloko o keia mau la wela o ke kau, ke ike ia nei no nae na kanaka koa Amerika me ko lakou mau aahu-koa © ke kau anu, na palule ame na lolewawae manoanoa. I ka loaa ana aku.o ke kauoha i kekahi la maluna o na mokukaua e hooia'i ana iloko o ke awa o Pekina, no ka iele ana mai o na pualikoa no uka o ka aina, o na hora awakea ia o ua la a e ai ana na kanaka i ko lakou ai'na awakef». Aole he manawa e houlolohiia no ka hoololi ana i ko lakou mau aahu i kela manawa, no ka mea, o ke kauoha e hiki koke aku na koa maloko o ke kulanakauhale o Pekina, he mea ahonui loa ia i na aliikoa. I ka maopopo ana ia Mra. Gamewell keia kulana o na kanaka koa, ua loaa koke no iaia na noonoo, no ka haawi ana i na koa Amerika ka hooluōlu ana ia lako iho. Me na dala i loaa iaia mai na kokua ana mai a na misionari o na lahui e ame na kanaka Pake misionari e kakoo ana ia lakou, aia hoi, ua hoouna ia aku he puali holookoa mai ka halepule aku no na halekuai nunui* o ke kulanakauhale no ke kuai āna i keleahi mau lole-huluhulu lahilahi no na kanaka koa Amei'ika. Ua 1 oaā"mā! elike me ka makemake o Mra. Gamewell, na lole huluhulu lahilahi, āme kekahi mau pono aahu lahilahi e ae no na kanaka koa, a ma ka hookele ana a Mrs. Oamewell, ua hoohanaia na wahine apau e noho ana maloko o ua pa halepule nui nei. i ka humuhumn anā i ua mau lole la. He hana ano paakiki no keia, ka humuhumu ana i na paa lole no na kanaka koa me ke a-na ole, koe wale no. ma ke koho wale ana no, a eia nā wahine he mau haneri e kukupa'u ana i keia hana nui. Iloko keia mau hana o kā hoomanawanui ame ka paupauaho;ole, a na na lima mikiala ame na hookele naauao ana a Mrs. Oamewell, ua pāa ae la keia mau paa lole o aneane e tausani i na la «ua he ekolu, a no na la hou he elua māhope mai, ua lawa pono ae la na kanaka koa apau u koe'okoa no, a ma kahi hoolulu o na koa, i haawi ia aku ai keia mau paa lole ia lakou. I ka la 19 mai o lune, ua loaa mai la kekahi letā hoopihoihoi ia Mr. Gamewell, mai kekahi elelekukini wawae mai mai ke keena Kanikela America mai. a e heluhelu ia no ua leta nei elike me ia malalo iho: "I ka hoaloha Mr. Gamewell: Ua hoike mai la ke auguni o Kina I keia keena, i ka hoike ana aku a r\i Adimarala ma Taku i ka nohoalii, e lawe ana lakou i na pa-pu apau o Taku malalo o ko lakou mana, i ka la apopo. 0 keia, e kuahaua mai ana iā ike kaūa i na mana aupuni apau, a ua hoouna pu mai la i na palapala ae no na poe misiōnan apau e haālele iho ai ia Pekina nei iloko o iwakalua- kumamaha hora. Ua nane nku nei ke keena KaniHr rr)anao ana ke aupuni' ~ o iiina nei e hook( e 1 ke me keia kauoha, alaila, e kauoha n(j makou ī ko makou mau makaainana e noho nei ma na kulanākauhale o Pokina, e haakoke aku ia wahi. Ē hooko koke i keia

kauoha, a e lawe mai i na kanaka Amerika apau \ no Tien«in." : Me ke alohia, E. H. CONGER He mau pule mahope mai, e hoopihaia ana ka nuku 0 ke awa e komo mai ai iloko o Taku, e na mokukaua like ole, a ua kapaia ka inoa o keia nuku o Pei Ho, a i ole, o ka ! Muliwai Akau, a malaila ka pa-pu o Taku i kukuluia ai, e kau pololei mai ana kona mau pukuniahi maluna o ua nuku muliwai Pei H*>lhei. Aoie e hiki i na adimarala o na mokukaua o na aupuni e ke hoomaopopo pono i ke ano o keia kauoha, ina paha e manao ana ke aupuni o Kina e kukala kaua me na aupuni e, a aole paha. Aka nae, i ka hoea hou ana mai o kekahi lono hou e hoike ana, ua pau na uwea ame na wahi e ae o ke aupuni 1 ke okiia ma ke kulanakauhale o Pekina, aia hoi, ua hoike pu ia ae, ua hui ae na puali holookoa o na Pake powa ame na pualikoa aupuni. ame ka hoomoe ia ana o na topedo hoopa-hu ma ka nuku muliwai o Pei Ho, alaila, i hoomaopopo le'a iho ai na aumokukaua o na aupuni hui apau, he kukala kaua i'o keia a Kina i manao ai. Nolaila, ua hoomakaukau iho la na aumoku kaua apau o na aupuni hui no ke kaua. Ma ke kakahiaka nui o ka la 17 o lune, ua hoomaka na aumokukaua hui e kipoka aku maluna o ka pa-pu o Taku, a i ka hala ana o eona hora mahope mai o kekahi kaua hahana loa 1 malama ia, aia hoi, ua hamau iho la ke kani ana o na pukuniahi, alaila, ua' ike ia aku la ka pii ana ae o na Hae o na aupuni o Ameri- ' ka, o Europa ame lapaHa maluna o ka pahu hae o ua pa-j pu la. : . He mau hebedoma loihi mahope mai, akahi no a hoo-| maopopoia, ua hana mua ia no na hana kue i na lahui ili' keokeo mamua o ka ia ana o kela leta o ka la ll) \ o lune, oia hoi ka iele kaua ana o na pualikoa powa o na j Pake maluna o ka pualikoa kakaikahi o Kapena McCalla, oiai lakou e ku-kiai ana a e malama ana i ka maluhia o kela pa halepule nui. 0 kela kipoka ia ana o ka papu o Taku, like no ia me ke kipokaia ana o ka Pa-pu o Fort Sunter ma Amerika, ma kela kaua huliamahi o ka Akau ame ka Hema: Aka, he mea maikai keia, i ike a hoomaopoDo mai ai kela eme-pera-wahina, ua hewa kona mau noonWe piīi ana i ka lahui ili keokeo e noho ana iloko o Kina; me kona.mau noo-! noo e kipaku aku ia lakou apau e npho ana maluna o ka le-l po o Kina. | 1 kela kakahiaka, mahope o ka loaa ana aku o kela leta ia Mr. Oamewell, maloko o kela pa halepule nui o ka'. Mesodita, aia na wahine apau e liului a e auamo ana i ko la- 1 kou mau puolo pakahi iho, ko lakou mau ukana ame ko lakou mau pono apau ma l<eiā aP, no ka hoomakaukau a.na i ko lakou haalele iho i keia pa halepule nui; aka, o ( ka lono hou i loaa aku ia lakou. o na pono wale no e hiki ia lakou ke paa ma ko lakou lima. i Ke nniau aku nei, a ke ninau mai nei i ko lakou ala-j kai wahine' hoomanawanui, Mrs. OameweM, heaha la kal lakou e lawe ai, a heaha la ka lakou e haalele iho ai. O ' ke aha la o keia ma« puolo S oi aieu ka waiwai e lawe ai?! "Heie kohana mai oe i ka honua nei, a pela 110 oe e hele! koh&na aku ai mai Ikeia pa halepule aku " na olelo kauoha|

uoi>c i>i. Game\tcll i na wahina apau e akoakoa mai ana ,imua o kona alo» no kā mea. e hoolohe ia no na leo kauoha apau a na lunakoa.

O na men oiaio i hoike ia ae. e haalele ia iho ana na ittisionari Pake apau. Ua ikemaka ia ae la na mana-o liHii o ke aupuni o'Kina, a o kekahi no hoi, me ka hana nui ana uo pa,lia ka lahui i-li keokeo o hana ai no kā ana iko lakou ola iho. Ua hiki.no ke ike ia, aia no ko lakou mau ola apau 'maloko ona palena o Pekina. oka hana wale no e pakele ai ke oI& o na kanaka knristiano o na Pake, oia no ko lakou kaawale ana aku mai na misionari ili keoke® aku. Maloko o na halekula kiekie o na kaikamahine akoakoa mai la na haumana apau ma ke kauoha ana a ka lakou mau kumu. Hoike ia aku la lakou, e haawi pakahi ia aku ana ia lakou apau he huina dala*e hiki ai e malama lakou ia lakou iho no ekolu mahina, a e huli aku i wahi kupono no lakou e noho ai, a e hana ai paha. Me na waimaka e helelei ana ame ka puili ana o na haumana i na kumukula, aia hoi, kuk'uli iho la keia heluna nui o na haumana ame na kumukula he aneane e tausani ko lakou huina nui, a kahea aku la 1 ka moa o k.o lakou Makua iloko o ka lani e haawi mai oia i Kana hoolohe ana i ka lep pule haahaa a keia ohana hookahi iloko o ke ola ana, o hooloho mai Oia i keia mau noi iloko o ka ehaeha:

"Ina he ola Kana e haawi mai ana no lakou, alaila, he ola ana aku ia no ka hana i Kona mau makemako ma ka honua nei; aka, ina he make mamua o lakou. ālāila, o Kona makemake no ke hooko ia !" oka leo pule keia a keia lahui nui i nonoi ae ai ma Kona Inoa la, a e hoopaa ana ia lakou apau iloko o ka poho o Konā lima. 1 ka pau ana o keia mau leo pule, ua ku ae la lakou apau iluna a hosana ae la i Kona inoa me ke mel'e āna: "Ma Kana alakai ana e hahai aku ai au!"

Aka, mamua o ka pau ana o ka lakou mau leo kahea i ka in.oa o ko lkou Makua, aia hol, ua loihi ole aku ka pa~ ne a ka Mea Kiekie Loa i pane'mai ai no keia mau !eo noi haahaa, no ka mea, mamua o ko lakou amene ana, aia hoi, loaa koke mai la no kekahi kauoha hou, e hele aku lakou apau loa no ke kahua aina o ke Kanikela Am(}rika, he hookahi mile mai keia wahi aku, a malaila e hoomoana a e malama ia ai na mea apau e komo akū ana maloko o na poai o na mana Aupuni huiia. ' \ Aia mawaho o na alanui o ke kulanakauhiale o Pekina', e.waiho ana ke kiho make o Barona vori Kettler, ko Geremania emebasadoa, ua make oia mai ka lima mai o kekahi ona aliikoa oka pualikoa Pake oke aupuni. Ina kipo.KH mua ana 110 maluna o na lahui ilikeokeo, ola fto ke kukaia kaua ana a Kina i na aupuni hui o ke ao nei. (aole i pau)