Ke Alakai o Hawaii, Volume VIII, Number 60, 4 July 1935 — HE MOOLELO POKOLE NO AMELIKA HUIPUIA MAI KA MAKAHIKI 1763 MAI [ARTICLE]

HE MOOLELO POKOLE NO AMELIKA HUIPUIA MAI KA MAKAHIKI 1763 MAI

Aka, ke moe nei keia aina o Kaleponi mawaona o na laina o ka akau ame ke a aole hoi lakou i m,rkemake e maheleia iloko o elua mokuaina. lTa hanaia ho aelike. Ua hooponoponoia keia ninan e H.enry C!ay. hanauia keia kanaka ma ka aina o Kentut'ky7"] nui kona alohaia ena mea apau. He kanaka keia i komo nui aku maloko o na aha hooponopono i na ninau o keia ano, na aha hoi. e noonoo ana iio.ka pono aoao a elua, aole hoi no ka aoao Hookahi, a ya loaa mai.hoi na olelo hooholo kaulike i na wa apjlu a keia kanaka e komo alju ai oīa kekahi ona lala oka pepa. I keia wa he kanahiku-kumakolu ona mau makahiki, ua kii iiou ia aku ia oia e na makaainana e Uele mai e noonoo puae haavii i kana mau akioma ana maluna o keia ninau mahele i keia aina o Kaleponi iloko o elua mokuaina. E noonoo pu ia ana ka ninau kauwakuapha, a ua ikeia ao la hni, ho ainn o Kuleponi i ao nle i ka rsiriau kauwakuapaa. "Mahope mal hoomaka mai la iia mokuaina e ae o komo pu mai me na mo"kuaina hoole i ka ninau kauwakuapaa, a ua hoonuiia na mokuaina e kue ana i ka ninau kauwakuapaa. * Mawaena o kanakolu makahiki ma ia hope mai, mai. ka 1820 a ka 1850, ua hoomaka mai Ia kekahi mau loli anonui loa iloko o ka noonoo o na kanaka. Ua hoouui loa iamaina aina i kue piha i ka ninau kautvakuapaa, a he hewa wale no ia mea ia lakou. Ma ka lakou mau hoopaapaa ana he hookahi wale no alahele e hoopauia ai o keia kuee, oia no ka hoopauia ana o ke kauwakuapaa a e 'hookuu lanakila ana i keia lahyikanaka e hele lanakila malalo iho o ka la me ke kuokoa a e like aku me na lahui e ae o ka honua nei. Ma ka aoao akau o ka aina, ua holomoku loa ka manao o ka e hoopau i ka :ninau kauwakuapaa, a pela no me ila kanaka kalaiaina o ka Hema, ua ike a hoomaopopo lakou i keia manawa, o ka hana pono '.wale.no ia e hana ia ai, e hoopau loa ana i ka ninau kauwakuapaa, i loaa ai ka maluhia o ka aina. Oa hana pu ac ka Peresidena Wasinetona i kona hooilina, kma kekahi pauku e olelo ana oia penei: "I k.a make ana o Tta'u wahine i aloha nui ia, e hookuu ai au i ka'u poe kauwa apau o lanakila. E kakau ana o Patrick Henry. kekahi o na kanaka kaulana loa oka aina ia.mau la, penei: "lie manao nei au, ua hiki mai i ka manawa kupono loa e hoopauia ai keia ninau hoehaeha puuwai. Ao ka ekolu ona kanaka i kakau'mai i kona mau manao maluna o keia ninau, oia no ka Peresidena ekolu o Amerika, e olelo ana oia penei: "A'ole he mau mea oi ae i kakauia maloko o na bpke, e like la me keia moolelo e hook u u lanakila la hei o keia lahuikanaka," Lehulehu loa na kanaka i komo pu akū me kela poai 1 kapa ia lakou iho: "Ka Aoao Kue ike Kauwākuapaa." 0 kekahi o na kanaka i hilinai nuija e na makaainana oia no ka Rev. Parker o Bosetona, a he alakai no ka hoomaha hoole pope; o kekahi kanaka okoa ae oia no o Wendell Phillips, ka mea i kapaia, "Ke Kanaka me ka Lehelehe Gula," i hoohala he kanakolu makahiki o kona ola ana ma ka hoopaanaau ana i keia mea he kauwakuapaa, a nana hoi na olelo ana: "Ina au he aloha i ko'u aina, alaila, e aloha ana au me ka oiaio apau, ina au e ku-hopnjiaikai aku ana iaia, alaila, o ka oiaio apau maluna o ka'u mau hooinaikai ana." s • , - w ,- Iloko o ia mau la, o ka jpoe wale no i loaa na manao koa a >viwo ole ke puka mai a hoike ae ia lakou iho e kakoo an/i i keia kumuhana. Ona mea i ikeia ia mau la, he nui loa nā kanaka e imi-loaa ana ma ke kuai ana i na kauwa;kuapaa a hoolilo hou aku i na kanaka o ka Hema ke. iiei i keia mau, hana. A o kekahi hoi, e olelo ana laleou, aole np ka haiia ana o kekahi poe ia mau hana, a oia la ko lakou mea e komo pu aku ai ma ia mau hana kuai kauwakuapaa. O ka poe e kue ana i ka hookauwakuapaa ana, e kalahea mau ana lakou no ka hoolanakila ia ana o na kauwakuaj)aa; oka man?o ana ma keia, e haawiia ka lanakilamaluna o keia mai ko lakou hookauwakuapaa ia ana, ina ua makemake lakou ia mea, a i ole, ua makemake ole paha lakou ia mea. Oka mea pilikia nae ma keia mau hoakaka manāo ana a kekahi poe e kue ana i ke kau-waleuapaa, oia no ko lakou kuāī ana i na kauwakuapaa a lawe a hoolilo aku i ka poe o ka Hema, eia nae, e kalahea ana lakou e hoopauia ke kauwakuapaa. 0 kekahi o keia poe kanaka i hoikeia aenei, e kue ana 4 1 ka hookauwakuapaaia ana o keia lahuikanaka negero, oia hoi ka Rev. Theodore Parker, o Bosetona, ua nanakee ia mai oia e kekahi o kona mau hoa kahunapule. Ua kakau hou oia i kona manaojjenei: "Ēia au me he la aole o'u mau hoaloha, a ua like no hoi au me he paahao mahuka la." - " Ua nui ke pakike ik o na kanaka e hooikaika ana no ka aoab kue hookauwakuapaa, a ua hele loa na hana i ka nui i kekahi manawa me ka ulu ana o na hana hoqhaunaele, Pela pu ma ka aina o Bosetona, ma kekahi halawai e manaoia ana o Garrison e haiolelo, ua hopuia akula oia a kaualako ia āku la ma na alanui. O ka mea wale no nana i hoopākele oia no ka Meia o ke kulanakauhale, ua kauoha mai la ka Meia e hoihoiia aku oia ma ka halepaahao e hoopaaia āi. E hoike ana kekahi mea i ikemaka iaia iua la nei: i"E hele pololei aha keia kanaka me kona poo e kau [pono ana iluna, ame kona mau maka e hulili aua, ua like loa me;kekahi mea e laweia ana no kona puhi &bi ia, eia ua oia me ka piaio ame na ** Mja na aina o ka I!ema, ua hoowahawalia loa ia ka poe e plaio ana e hoolanakilaia ka poe kauwakuapaa. PeIa no me na kanaka kaukanawai o ka Akau. ua maikai no ko lak<])u. puka ole ana mai e.holke i ko lakou mau ponoi r)tialuna o keia mnau ma ua wahi akea o ke kulanakauhal^. M&i ka wa mai ī hooholoia ai ke Kuinukanawai, ua nui loa'na ninau i puka n n e ninau u i heaha la ke kuleana o Aimerika maluna ona mokuaun ; kalii' iho? He ehia laj ka nui o ko lakou, mau pono ī haalel.eia i ko lakou komo mai maloko o keia uniona? A, o liiki no anei i ia i na manawa a lakou e makemake ai e hoihoi hou , mai i keia mau pono? i £ljike paha me keia; .1 ka wa a kekahi mokuaina e i ike ai ua kupono ols kek;ahi kanawai o ,ka Ahaoleio, ua hiki anei ia l|kou ke olelo iho : "E hoole ana makou ika hooko ana t keia kanaw^u." Ntlii loa ka hooakamai ana o na kanaka. ua lawe inai i lakou i! kekahi mau uiniu ana. ina e loaa ole ia lakou ke i kuikahi me kekahi mau piokuaina e ae malalo o ka uniona, alaila, f unuhi no lakou 'ia lakou Iho mai keia uniona mai. 1 kekahi manawa, ua hoolaha ao kekahi mau mokuaina e heiole ana i ka mana o kekahi mau kanawaL aine ka hoao pu ana e unuhi ma? ia lakou mal ka uniona mai. 0

keia mau kanawai anonui loa e alia, oia 110 ke kanawai <iute ame ke kuke-awa f a he kanawai i makemake ole i,a e na mokuaina. , Nui ka, hoopaapaa ana o na hoa o ka Senate maluna o keia kmawai; u#i haiplelo ae ka Senatoa RoJ)ert Y» Hiiyne 0 k|a mokuaina o ,South Caroliua, e hoop.auia keia kanawai. E olelo ana oia Q,hooko ana na mokuaina oka Henia l na kanawai i maamau 110 .ia lakou, —"E Hoole aua 1 na.Kanawai Auhau.i Amana Oleia." .Ua pane ia mai nae. keia mau olelo a Mr. Hayiie e Dan!el. webstor, a e ana maluna o na huaolelo e hoopoina ole ia ai.:—"o KE KUOKOA AME KA HOOHUIPUIA ANA, I K(EtA WA A NO KA WA PAU. OLE, E HtKI OLE KE HOOMOKUAIIIAIA |I ka makahiki 1532, ua hoike ae Ia ka mokuainu o South oarolina e hoole loa ana i ke kanawai dute, a ina he mea hiki, e hoao ana uo oia e unuln mai iaia ilio mai ka uniona mai. | Aka, aole 110 i };ioopuiwaia o Peresideiiu Jackiion ia manawa no keia o!elg hoomaka*uka\i. Ua hoike aku oia i na|kan«ka o kela aiha ina lakou e hoole ana i ka mana o ke foderala (> e kauoha no auanoi oia i ka oihanakau:!i aina ame ka oihanaka.ua moana e hoomalu niai i keU ama. o ka naauao o Henry Clay, niahope koke mai, ua hanaiā kekahi mau hoololi e hooluolu aku ai i ka nianao o na' kanaka o South Carolina. i (Aole 1 pau)