Ke Alakai o Hawaii, Volume VIII, Number 62, 18 July 1935 — HALAWAI A NA KAUKA KAHA-KANAKA MA LADANA HOIKE A KAUKA J. HUNTER, F. R. S., NO KE OKI KINO ANA [ARTICLE]

HALAWAI A NA KAUKA KAHA-KANAKA MA LADANA

HOIKE A KAUKA J. HUNTER, F. R. S., NO KE OKI KINO ANA

Oka mea nana e lapaau ka eha,"'he pono iaia e i kona mau lima a maemae loa mamua o kona hoo{*a a- _ ; na i ka eha. E hoomanao, ua ■7 f s. oi aku ka pono e waiho i ka ' eha me ka wa-hi ole ia mua o ka wa-hi ana i kekahl"?p welu lepo a i-ole i haukae ha i kekahi mea e ae, po.no -e hoopili ika waha o kekahi mea i ka uha, no ka mea, he piha mau ka wahā i na anoano ma'i. Aole pono e . e holoiia ka eha me ke kopa aole no hoi me ka wai. Malia . o makemake ke kauka e loiia ka eha mahope aku mii kona keena; aka,-aole hi mea e ae e pona e hana pela. Ma ka hana ana pela,. e holoiia ana kekahi mau a- ■ noano ma'i a komo hohonu loa iloko o kahi o ka eha, hiki ole loa ai lakou ke loaa aku i ka laau pepehi ia lakou e kauia aku ana.» t I ka makahiki 1754, lilo „ oia i haumana na kekahi ka- . v uka kaha kanaka ma ka , ,J ( Haukapila SL George. i ka wa a hiki ia manawa, ua ]oaa iaia kekahi mau hoonaauaa mahuahiia ana m,ai kona kaikuaana mai am'e ke- v o kahi o na kauka kaha ka kaulana eaeo ia au. I ka ;H J makahiki 175G, mamuli o ka. nawaliwali, hookikinaia. oi% e haalele i ksna hana, a ■ ke.ka.hi mau makahiki pokole 7 mai ikeia oia ma ke aho _he. kauka kaha kanaka iloka' ka pualikoa. Malaila, loaa^

īaia he ike mahuahua, a 0.. ka'oi aku ma,ka na i na kaha i na eha. ku makahiki mahope... mai, hoi hou oia 1 Ladana, neanea ke kino, a ua niha. Eg| na ike hou, aka, ua jiae na. p.ghike,, 9i:£iWTuuku Tba lEahi m, ia mai kona ukuMna%av... Loaa oia e noho #na ma kekahi home ma Kuea G.ula. kahi, elike me ka Kiwini Paget 1 olelo ai, "I ka poe e hoopuni ana ia Kuea Gula,_ he haumana hooikaik& oia . n;a ka nuli naauao o na e hiki a e hiki ole ai paha iaia ke hoihoi hou mai i kou ola kino, aka, he oiaio , nae he makemake e kaha ia oe ke ola ole oe." O kana mau hooikaika ana ma kē no he mea lapaau opio o ke kikowaena nui, no ka wa loihi ia, me ka hookuanui, ame ka hoehaeha puuwai. - Aka nae. hoomaka oia i na'/ * makahiki kamaha'o o kona ola ana, "Hoomaka oia 1 ka houluūlu ana i na mea o ano like ole, mai na tai£a a' si hiki i ka naonao. O mau mea i hoiliili ai ahiki'f"" : kona wa i make ai, ua aku ia i ka umikumamaKa"" 5 kaukani, i hoakakaia iloko o c na puke he umi. Kaha oia * a oi aku mamua o elima haneii mau holoholona like oV o iia ano apau. He / kona hoolilo no keia maa"". mea he lehulehu, a i kela w wa, oia ka Hale Hoikeike o'. ria Mea Kahiko o ke Kula Alii o na Kauka Kaha Kā- r ; naka. Hoike mai ia i ka hana nui i hanāia, a me he mea ia, aole paha kekahi kana- * ka i hana elike me keia raa- J* mua aku aole no paha hope mai. He pono e hotrmaopopōia ina e noonoo iho kekahi he eha a i ole elima ' waie no ona m»u hola moe o ka po, e ala ana i ka hola eha ponol o ka ao, a hoomaka i kana hana o ka la, B pīli ana i kana mau hal- J olelo hoonaauaO, hoolaha mai o Oline. i ka makahiM 1824, i keia mau 01010, "Ua loaa ia*u ka olioli o ka loh« ana i ka olioH o ka lohe ana " Ika papahaha mua ona hai- ' oielo a Keoni Hur»ter i haawi ai. lioko au ia wa. no kekahi mau makahiki o ka oiha»a, a n» k«maaina maT>H me na hana € ka poe kauka kaha kanaka kauhma no ko

lakoy ike, e noho ana ia wa iioko o ke kikowaena; 'aka, ' oiai ua. lohe mua i jaa haioīelo a Mr. Hupter maluaa u ke r kumuhana ma'i, ike au, ua oi pakela loa aku lakou i na mea apau a'u.i.ike a i lohe ai mamua aku, a me he mea Ja aole he wahi like iki mawaena o ka noonoo kiekie o. ke i ha§wi mai ia mau haiolelo ame na kanaka pakah apau me ka nana ole no ke au paha lakou i hala a i ole no ke au paha ano, i hala mua mamua ona." ..■■ ■ Kohoia oia a puk§ i lala 0 ka Ahahui Alii i ke k'ana-kolu-kumamaiwā o kdna mau makahiki,' a hookahi makahiki mahope mai he kauka kaha kanaka nb ka Haukapila St, George, a i ka 17-75, i kauka kaha kanaka kiekie no ke ali. ī ka 1786, pa r i oia i kona mau manao lapaau maluna o na ma'i o na kane ame na wahine ke kaokao. Hookahi makahiki mahope mai, loaa iaia ka mekala Copley mai ka Ahahui Alii mai no ka waiwai nui o kana mea i pa'i ai. Lehulehu na moolelo o ka Hunter mau mea i hoiliili ai ame ko laTcou ohiia ana i ha'i ia mai, elike me keiā: He kauka o Clark kona inoa, he mau mea kana i hoiliili ai i kau nui ai ko Hunter mau [ maka. "E ke kauka,," waW t ana, "He pono e loaa ia'u 1 kela mau mea au." ! "Aole e Keoni Hunter," iwahi a ka pane; "aole io ihoi paha ka loaa ia oe.' r "Alaila, aole oe e haawi mai 'ana ia mea ,ia*u?" . "Aole loa." "īna pela, e ao oe, o loa# , oe ia'u me ia mau mea ma kekahi wahi poeleele i ka p©; no ka mea, ina oe e Jo%a pela, e pepelii no auānei atrfB er a make l loaa aik'a ia mea.** Aole oia i hoogakele/i kona kino mai kela ehaeha o ka manao nui no na rrieāhuna a ke Akua. Hou no oia iaia iho a hookomo iloko oina i na anoano ma'i kaokao, a hoole i ka lapaauia mai i ike ai oia lka hele an& o ma'i ile-k3f-o kona kino ponoi no. Kakau oia he mau manao lapaau maluna o ia kumuhana. I keia la, o na eha palahu, ka hoailona mua o ke komo ana o ka anoano kaokao iloko o ke kino ame k& hoike mua o kona hana aua i kana hanaino, ikeia ma ke ano o na "eha a Hunter." O na mea i loaa, na huli ana, ame na palapala a Keoni Hunter, ua lehulehu loa lakou no ke kamailio ana. 0 kekahi o ka hana waiwai nui ana maluna o ka paku'i iH-, ka hooulu ana i na n$ eha o ke poo, ka hoao ana e hoihoi hou mai i ke ola ma ka lawelawe kanaka ana, a me ka lapaau ana i na ma'i o loko o na paia o na aa koko, i kapaia ka aneurysms. <4 He Lapaau Ana i na Wa'i Pili Wahine me Kane, me ka Lapaau Ana maluna o ke Koko, ka Pehu, ame na eha Poka Pu" ke ku nei ia ma ke ano o ka helu ekahi o kana mau hoao ana iwaena o ke kahua o na mea kamaha'o he lehulehu. Aole wale o Hunter he mea wale no o na mea oiaio, aka he mea hoohana pu i na mea i lgaa iaia. Hoao oia e kukulu i mau k&hua, no ka mea, ua ike maopopo oia o ka hoiliili wale iho no i na mea oiaio, he waiwai ole ia ahiki i ka hoohanaia ana o ka īke i loaa ma ia hana ana no ka mea i makemakeia. He maiia nui kona ma ke koho ana heaha la ka mea waiwai e hanaia a nie ke alahele pookela e hana ai ia hana; he nui kona hoomanawauui, ame ka ike ka noouoO ana, a he aloha oia i k» hana." ka hopena