Ke Alakai o Hawaii, Volume VIII, Number 40, 13 February 1936 — KA MOOLELO O LONOIKAMAKAHIKI KE KEIKI KUPANAHA O KONA HANAI IA ANA–HOOLE OIA I NA MEA KAUA A KONA MAKUAKANE A KEAWENUIAUMI I KA WAIWAI OLE [ARTICLE]

KA MOOLELO O LONOIKAMAKAHIKI

KE KEIKI KUPANAHA O KONA HANAI IA ANA–HOOLE OIA I NA MEA KAUA A KONA MAKUAKANE A KEAWENUIAUMI I KA WAIWAI OLE

MOKUNA V. KA PILI ANA O KAKUHIHEWA ME LONOIKAMAKAMAKAHIKI Nana ae la o Lanahuimihaku ma, a Ike iho la he mano, alaila, kunou aku la q ua o Lanahuimihak ma ia Kakuhihewa, e hookuu aku i ke aho i moku aku ai ka mano i ole ai e ike ia ae. Aka, ua la o Lonoikamakahiki ia Kakuhihewa ma e hana ana'pola, nolaila i kahea aku ai o Lonoikamakahiki ia Kakuhihewa ma: "E! E ke alii o Oahu, mai kolohe iho oe, aole ke kuu aku i ke aho o moku aku auanei ka makau. Ike ole ia aku ka mano, huki ae ka mano i akaka." Oka huki ae la no ia o Kakuhihewa i ke aho, a ike ia ae la he mano. Ano ia mea, i mai o Kakuhihewa ia Lonoikamakahiki: "Ua eo, no ko makou ike maoli ana he koa maiiō oīe keia, nolaila wale no makou i pili iho aku ai." He oiaio'hei koa mano ole kela, no ka mea, ua hoomanamanaia kela koa 1 mua o ke akua, aole e komo mai ka' mano. Aka, ma ka mana o Loli ame Hauna. ua lilo ke koa mano ole i koa mano. Aeo ae la o Kakuhihewa ia Lonoikamakahiki, a lilo ae la kekahi hapa o Oahu nei ia Lonoikamakahiki, mai Leahi a Kaena. Mahope iho o keia mau mea, kupu ae !a ko Lonoikamakahiki manao lealea i ka lawaia, alaila, olelo aku la o Lonoikamakahiki ia Kakuhihewa: "E ke alii o Oahu! Homai hoi kau wahi makau, i wahi aho mai me ka maunu, a i paka mai no." I aku o Kakuhihewa: "I hea no hoi kou makaukau hele pu mai oe, o ka makou ka kau mea 1 manao ai, i anei kou lako?" I aku ke kahu o Loli: "E kuu aliil A, hilahila oe; kai noa o ka'u ia e olelo aku ana ia oe, aole kauae holo mai i kai nei; a holaila, pepehiia iho ia'u." ] A e like me ka olelo mua a kona kahu, pepehi iho la! o Lonoikamakahiki ia Loli» a hana iho la e like me ka Loli aoao ana. A kuu iho la ike kai, a olelo iho la e like me ka Loli olelo mua: "E, Loli! E, Loli e, ka ia maka ole 0 kai • I paa ka kaua ia e, Loli." Ia manawa koke no, mahope iho o ka pau ana o kana kamailio ana; mau ana ke ahi. Nolaila kahea aku la o Lonoikamakahiki: "E Kakuhihewa e, heaha ka'u ia?" Noho o Kakuhihewa a liuliu olelo aku la ia Lanahuimihaku ma: "Heaha ka ia a ke alii o Hawaii 9 " I aku o Lan&huimihaku ia Kakuhihewa: "Kohoia aku he.mano, no ka mea, ai ae la ka ma--110 i ka makaau mua, lalakukui'lku la ka mano o lalo." A no ia mea, e like me ka Lanahuimihaku ma olelo, pela 110 oia i olelo aku ai ia Lonoikamakahiki: "He mano." I mai o Lonoikamakahiki: "Aole, lalau ke alii o Oahu nei."i Ninau hou aku o Kakuhihewa ia Lonoikamakahiki: "A! heaha la kau?" I aku o Lonpikamakahiki: "Aole keia he mano, he ahi keia ia." A no keia olelo ana aku a pela, alaila. ninau ae la o Kakuhihewa ia Lanahuimihaku ma: "He ahi io anei ka ia a ke alii o Hawaii?" I mai o Lanahuimi-, haku ma: "Ua wahahee ke alii o Hawaii Kai noa ua ike no kakou aole he mau koa lawaia ahi o Oahu nei, o Niihau ame Hawaii wale no na aina koa ahi; pili ia aku." Kahea aku la o Kakuhihewa: ft E ke alii o Hawaii e! e' pili no hoi paha; mai ka lae o Kaena aka lae o Kaoio, mau Iko wahi pohaku lana." I aku o Lonoikamakahiki: "Ua mau." Alaila, ma ka pau ana o ka pili a laua, huki ae la o Lonoikamakahiki i ke aho, a kokoke e ikeia ka ia, ia manawa, ahai pono aku la ua ia nei a Lonoikamakahiki malalo pono o na waa o Kakuhhewa ma. Ia manawa ike maopopo ae la ua o Kakuhihewa ma he ahi io ka ia a Loaoikamakahiki. Alaila, i aku o Lanahuimihaku ma ia Kakuhihewa; "Ua eo ike alii o Hawaii, eia la he ahi io ka ia a ke alii."

A pili ae la ka ia raa ka aaao o na waa o Lonoikamakahiki ma» lawe ae la o Lonoikamakahiki i ka iei iehua a ka iei hala i hpomakaukau.mua ia» a hookomo ae la ma ka api o ka ia, ma na aoao eiua, a kahea aku ia ia Kaku hihewa: "E ke aiii o Oahu e! Mai Hawaii loa mai nei ka keia īa. Oke ahi mahaoo o Umulau, eia la ke lei mai nei i ka iei hala a me ka lei lehua." , A iohe o Kakuhihewa i keia olelo a Lonoikamakahiki, ,he mea kupanaha ia ia Kakuhihewa ma. Alaila olelo aku la, ia Lanahuimihaku me ka ninau aku; "Ea, ua ike anei oiua» he lei mai ahi i ka lehua a me ka hala; ' I aku ia q Lftftahuimihaku ma: "Ua wahahee keia hana ana a ke alii o Hawaii. Piliia aku,*' A nia keia oielo» alaila kahea aku la o Kakuhihewa; I ,"E ke aiii o Hawaii ei,..E pili. Mai ka iae o Kaoio a ,Mo-l ikapu,. mau i ko wafyi pphaku lana." I aku o Lonoikamaikahiki: "Ua mau."! holo ka laua olelo, alaila, hoohuli jmuku ae la na waa o lK)noikamakahiki, a kamakamaka . ae la i ka ia a paa, alaila, hoikeike ae la i ka lei iehua a me, ,ka lei hala i mua o Klakuhihewa ma»,a eo ae la o Kaku- , hihewa. Mahope iho o keia eo ana o Kakuhihewa» olelo aku la o Lanahuimihaku ma ia Kakuhihewa: -Eo ae la kakou ina keia muu mea, a aneane pau loa o Oahu nei. Nolaila, eia ka pouo; e pili kakou i kahi i mai Mokapu a Leahi, mau 1 kahi pohaku lana. E heihei hoe waa» aia no 0 na waa e kau ika maloo. lua eae mai ke alii o Hawaii, p ke h eo uo ia ia kakou, no ka mea, elua no ana mau hoe waa/', A no keia olelo, a Lauahuiniīliaku ma, oielo aku la o Kakuhihewa'; "E ke alii o Hawaii* hoopauia aku kou aina' 1 puiu. I mai o l^aoikamakahiki: "E aha kaua?" I r aku o Kakuhihewa; "E heihei waa kakou* aia no hoi o , na waa e kau e i ka maloo» nana ke eo; o kahi no hoi i koe , a niau iko \yahi lana." I aku la o Lonoikamaka- , hiki; "Ua mau." •, v , Mahope iho ok% iaua pili ana, kena aku la o Lonoika- , makahiki īa Kakuh^hewa: "Holo e aku mamua." A lohe , o .Lanahuimihaku nia i keia huaolelo keha a Lonoikaniakahiki, i aku la ia KakuhīhoNN a, me ka hoolale koke aku o i Lauahunuihaku ma ia Kakuhihewa e oleio aku i na hoe waa e hoe. A0 ka holo iho la nc ia. A hala aku I& Kakuhihewa nia mau waa; alaila, ke&a aku la o i kona mau hoe waa e paina; alaila, paina lakou. Aka o KakuhOiewa m&, ke aueane aku la e lakou mai ko Lanoikaniakaluki ma mau maka aku» Ia manawa, hoolale koke ae la o LoiAikamakahiki i, k.v{>a mau, hoe waa elua» ia Kaiehu a Kapahi, e hoe, o k& holo iho la ao ia, m» Koolauloa ka holo &m a hiki, ma Kona, a hoea ae maloko o Wai~ man*lo. Akiu.O. ma, hooiaua iho ia iakou iue ke k&ii iu*i mahope o lakou. me ka manao