Ke Alakai o Hawaii, Volume IX, Number 33, 19 November 1936 — NA MANAO PIHA HE EHA A KA MEA HANOHANO SAMUELA W. KING, NOWEMABA 6, 1936 [ARTICLE]

NA MANAO PIHA HE EHA A KA MEA HANOHANO SAMUELA W. KING, NOWEMABA 6, 1936

E NA HOALOHA-—He mahalo nui ko'u i ka lokomaīkai o KGMB i ka hookaawale ana ae i keia hora no ka hoomaikai ana i na makaainana o Hawaii nei; no makou, 0 na moho i'puka ma na kolana kalaiaina like ole o ke Teritore nei. No f u iho, oka paemoku holookoa ko'u kaiana; ano ka oukou hana ku i ke aloha ma ka la ekolu o Nowemaha 1 hala ae nei, ua kukuni paaia ua mea ala Iloko lilo o kuu naau. i hiki ole ai ia'u ke hoohakalia iho i ka mahalo hou ana aku ia oukou apau. Ma keia po e ahonui mai oukou ia'u e kakele aku nei maluna o na m&nao ano nul he eha, no ka pono o na kinī o Hawaii nei. Ua pili pu ia mea ia'u ma he makaainana; aka, malia paha ua kapaeia ia mea mamuli o ke kulana a'u e paa nei. Aia he wahi hiona ano e iloko o na hana kalaiaina, a'u i manao ai e hooponopono hou ia. Ua hooholo kakou, o na kahua o kfe koho wae moho ana mai waena mai no ia o na aoao i ikeia.ma ke ano he paio kekahi i kekahi a e ku-e ana i ke ano aha wae moho o k'a wa i hala; aka, ua hemahema kakQU i ka hooiaio ana iho e limalau ke koho ana. _ O ka ninau, e mau anei na hemahema i ikeia i ka Aha Wae Moho oiai he 12 tausani mana koho i ka makahiki 1902, aike 75 tausani hoi ika makahlki 1936? Aka, o. ka ninau e hoi hou kakou malalo o ia māu kuhikuhi ana ua ku-e ioa ia e ka lehulehu. Ma na hiol>iona o n$ manao ku-e i ka aha wae moho kalaiaina no ka wae ana i na moho no na kulana oihana like ole, he manao paa ko'u e hoomauia aku keia koho wae moho ana e ka lehuiehu. Aka, aia he pakui i ikeia i keia wa, a'u i manao ai e noono pono ia iho ma ke ano he mea pono e hooponoponoia paha a i kupono no na ninau i hooholo mua ia ai, penei i o ka wae aha i na moho mai loko ae no ia o kou aaae kalaiaina _ ~O ka hana i maa mau i "ke kolio ana i lea moho māwa- " ho aku o kou aoao pono-i oia no ke koho ana i ka moho nawaliwali o ia aoao, hoohiolo ia iho la ka manao oiaio o ke kanawai koho wae moho. "He ku-e loa ko*u i ka lolelua ana ae o kekahi i kona aoao kalaiaina; aka, he manao ko*u e limalau na mana koho ma ke kau wae moho ma ke kahapea ana i na moho 0 kona aoao kal&iaina pono-i. . 0 ka balota e ku nei i keiā wa e mau nō ia, elike no me keia mau mahele kalaiaina l hoakoakoa ae ia lakou iho ma o kahi laina ala e pale ana Ika balot-a mai luna a i lalen E pono ona kahapea apau» rria ka wa wae moho» e kahapea ia ma kekahl aoao kalaiaiha hookahi a i ole ma kela aoao aku paha, a oia hoi ke kanawai e pono e hooholoia, e hiki ole oi he mea e aku ke hoomaopopo ai i ka mea nana i kahapea iho. Ke waiho aku nei au i keia ma ke ano he pakul a na oukou ia e ka lehulehu o Hawaii e noonoo mai; a no ka mea, ma ia alahele e maopopo loa ai ka manao o na mana koho balota. He manao paa ko'u e hooholo ka Aha Olelo i na pakui o keia ano ina e hoakaka ae oukou i ko oukou manao e hooholoia pela. He oiaio, na keia kanawai e hoopau ae i.na hemahema o ke koho balota i ikeia ai. A eia hou no he hem&hema i ikela, oia ka hoomahuahua ia ana ae p keia mahele hana he alu īike i na ba!ota maluna o ka moho hookahi, iwaena o ke aluka o holo Hke ana i kela manawa me ke koho ole ia ana o ke koena. Ke kauoha nei ke kanawai o ka balota i kahapeaia a keu mawaho aku o ka heluua o na moho i kauohaia, he baiota oho ia; aka, aole i hoakakaia» o ka balota i kahapeia, i haule iho malalo o ka helunn o na moho I kauohaia, e poho iat O na hoaloha o ka moho e holo ana i lilo ko laua aoao he hookahi, ua ikeia lakeu e koho ana i ka lakou moho punahele, i ikaika loa ai ia, malalo o na hoolilo ana a ke koena o na moho e holo pu ana me ia. He oiaio, oia mau !fana koho balota ana iwaena o keia kftoo uuku o Hawaii nei, aote ia e nale ana ka ike ana o na hoa p&io; ka mea, he ipuka huli aku a huli mai no ko ko kakou noho ana e ole ai. a o ka hopena panal ka ino ika ino. 1 O keia hana nae aole no i ho!o pono mau. Ma na wae moho mau aha Ua ikeia keia hiohiona f a na ia mea i alako akli a HIo maoli i ke mokuahana mawaeiia o na moho. o Amerika holookoa. o ko Hawaii nei !ehu!ehn ka i haawiia mai h"e mana e wae i mau Seiiatoa ame Lunamakaainana a lunaklai elike me ka -apa kuhikuhl. ' Ma kekahi olelo ana :ie he manao paa ko kakou e holo laula no na moho elike nie ka kakov. e ike r.e\ mamua o kn maheleheleia ana o na poe Ouna o na pau he <enatoa, 0 na owawa he lunamakaainana ; a e ka o ke ku!a ame na aekai he lanakiai. He eha makahiki a oi i ha!a ae r.c*. o Mr E. S. Cappellas. poo kumukula o Kaka!au ka i heike ae i kona raau manao ma ka hupepa Htto Tvlbune Hera!d e hoakaka ana 1 ka maikai ote|o ke a!u ana I ka haMa ma'ur.s o ka moho hookahi. a haalele hoi i kek&hv HV*ahi ana, pehea īa i

rula ole ai na lunakanawai o na pahu balota e' Mola pu ia na" balota i emi iho kona he-

luna malalo o na moho i ko-hoia-me na balota i keu aku kona heluna aku o na moho i kauohaia. Ano nei no o Mr, Charīea P. Gunningham, he..moho no ka Hale ma ka Ap£nas, t-ku-kai manao ae ai e pili ana i keia ninau hookahi. Ke manao nei au he poloiei ko lauai mau manao, penei; Ina e ka-i uohaia ka mea koho, e wae' ae i eono moho holo tio kekahi oihana e manāo'ia e koho oia i ka paa bal^ta e piha, aole e oi aku, a aole e emi mai. A iaa aole e !a pela, alaila e pbno e'lioololi hou ia ke kanawai e oki|ia na kalana apau o keia teril tore iloko o na kupono, i koi ho ai ka mea koho i hookahi

moho mai kona kupono ae no ka oihana i manaōio ai.

He oiaio, o ke koho ana i ka kikiki holookoa he mea ia e hoemiia mai ai ke ku-ee mawaena o na moho i kapaeia, i alu ia na balota mawaho aku ma keia wae moho lahui e ikeia nei. A pau keia alaila, e mai ana ka pumehana o ka. noho hoaloha ana, a noho'na lahui pu me ke kuikahi ana o ua moho.

A no ke koho nui ana he okoa ia, e koho ana kakou a piha ka heluna me ka hoomaopopo ole i ka aoao.

Ke waiho nei au i keia mauhoakaka a na oukou e kaajia mai no ka hoomahuahua ana ae i ka pono.

O kekahi mea nui a'u i ma~ nao ai, e noonoo pu iho kakou, oia keia kumuhana Home Hookuonoono o na Hawaii.

B kukulu mau ia mai imua o'u iloko o na makahiki he elua i hala, na kina'una'u i ikeia, aiai ua kamaaina au 1 keia hana no na makahiki he leiiulehu.

j Ma keia kau aha olelo aku pnei ua hoohoioia he elua bi- | la kanawai no ke kokua ana I i na noho'na aina hookuoißoono, oiai, he hookahi oia i mau biia i kapaeia—aka, e i hoike mai ana keia hiohiona, jaia he mea pono e noonoo ia, i*i aiaheieno ka pono ame ka ipomaikai o na home hookuoi aoono me ka manao akea e I pono mai ai mai o a o o na i aina hookuoonoono. Ua hoo- , hemahema kakou i na poe

hookuonoonoia mahope oko lakou huki aina ana, a no 'ia mea, ua waiho iho kakou ia lakou me ke alanui me ka wai ole, a haalele ofeoa aku la ia lakou e hooikaika no lakou iho, e kukulu home a e kanu meakaiiu no lakou iho e ola ai ka noho'na.

O m kokua dala i loaa aku, ua lawa ole,, "aka o ka uku panēe he nui loa. Oi loa a kuwala ka uku panee. Ano wale iho nei no ka hoao ia ana e kokua ia lakou ma ke a '° mahiai ana i loaa mai ke keena" meakanu mai o ka Haīekula Eiekie o H&waii. Ano ilio nei no hoi ko ke au'pwni hoopau ana i na hana 4cokua, kipaku a kaili hou ae ia i ka aina. Ua manao au e hookumuia i komisina hookuonoono like me ko Waiakea Komisina hookuonoono '0 kukuiuia ai 'a e hawiia i i.n'ana kuokoa a laula e a i ka kul&na hac na aelike kt au- | c uku a e lioop&ii i , KCKuhi niahelo o na aio- e ku nei i keia manawa ma ke aI no kaupaona i hoohalikeia [me ka Papa Hooponopeno f Auhau. He oiaio, o na kana[ka i komo aku ma na hana ihookuonoonoo aina, no ka i ws mua e hou helē ana oia iloko o na pilikia like ole no na makahiki he lehuleh*?. Ē

'haawīmuaja ke kokua ana ia lakoUl j>ono a i noho'na. He wale na āi'na a ke āuimni i lawe hou mai, i hoolimalima ia aku ia. hai. O hoii ja ala mamua o ana aku i na ona aina nunui. E hookāUlua ia ana keia mau, ae,mn a na poe hookuonōono,* ā"|yiu pono keia ana liou pili maluna'e i na Home HookuonoonO' apuiil* o'leeia Tēritore, a Hoo P u,a Puko'u, a oukou apaul kela ame keia la--0 na hani e lawelaw.e.ia nei e na Komiskia~ Atea Hookuonoono , malalo o jis kanawai i hoo- ; holoia e Kau Kana'wai o e holomua aku

I O hou a ,ke komisiH|v home hookuo,noono» i apono ia e Ameiika, ma e hoakaka piha ahaTpj;a manao o ka kakou aHaolelo, ua lilo ia i wahi hoolana a noh ° ,na a^na ame . Q JUL r Jbj&aa manao hana oiaip,. lr o keia haiia,.niu Kama'lii Waame koaa kumu oiaio o o keia hana nui, ana aia aku imua kafrfrno nui. Aote & tt APonō i na manao kekahi poe i na noho T na aMk: no ka mea, o ;ke o ka pilikia ; aia ma aununi aoao, poolako ole ana i na 'aina me na lak«u <m»y|pajj-pela wale aku. Ua poallpo&o ike ae keia mau la, | kinohii aole he jki no ka holomī|a hookuonoono i aole wale ma Moiok;ss|#ke kahua po-no-i Komisins; aka, ma Hilo; a ma Papakpj|g,jitne Nanaku-] li, Oahu. O X&??ika*ele mao-, li o keia hium'lHlokuonoono oia no ke Ma na maf||pisu i kukulu ia ai o keia ||||& £ hiki i keia la f aia ekolu, hapaha i hooli-, loia 110 na la)f& inahlai, a pela wale aku aku o hapa no na lilo hoohana, loaa"jjbo la he ekahi miliona a!Btica hapaha, e | unuhiia ma|A%iai k& wai : ; hona kumlu o elua miliona ( dala i manaoWe leu mau nei : no na j He oiaio, oTU* lioolilo ma-! luna ae Ia ? maū loaa no ia no' ke aupunl*lSJ !l tce ano nui, e pono no f|[|Palijpum e hoo-! piha hou keia hooli- 1 lo i ae i na ha-! na kanu "halaWahiki ma Mo-I lokai, a ua ae i ke 'aupuni xia auliau 'mahuahua loa hiia mi auhau aina i ' oi aku i ko mua. Ina aole hou ke .aupuni i 0 ll& daia a hooliio ai ma o keia apjyygiehale nui: ala ho elua i noakaKaia ma-j luna ae, eliilii ole ana i ke komteina esoonūi a hoo-, palahalaha hou a¥u ma o ka wehe hou an'a ae i mau aina hou no na Hāwaii, me ke ku mai o keia .mlliona ma ka munao ekolu hapaha i«iUom|, ;1 v A eia olelo ae kakou, o miliona zuc hupaha | hele loa me ka ole iiiai iloko o koia~\valhona" } aiaila/ he inea pon6 e noonoo ia i alahole hou. gia ke apono ana i ke kukulu ae i waihona i kaokoa ae mai kuijiau mua. f _ s> Ke noi nef|ui e noonoo ka-

|kou ahaolelo ala e hoopihst, iliou ke aupuni i keia wailio- ( na ma o ka lawe ana mai i, kekuhi mau pakenctfc o na, kou i keia pilikia ma o ko kaaina o ie aupuni i hoolima.-, lin\aia i na hui iuahiko, am.e na ioaa pono waL A o na lojaa o aa.iyiafeaŪroa o ai-. I na hoopulapqjs e holo no ia ! iloko oka waihona ijo na hooliio o ke Komisina. Ke manao nei au ua \au-, like keia me ke kupono maoli, i pono a e holoinua ai. ,keia hana o na, Hawau kuaulL Ua manao au e v.aiho aku i ktia mauniunao, a na kakou apau ia q uoonoo akahele uo ko kakou pono; a ma ( ka mauaoio kuikahi ana ma,luna o keia may hoakaka,, | ina e aponoia na iiu\hele mua ,no keia hooponopono aupuni e.mahuahua ae ana pono; hui ae me na.manao hope elua # alaiīa e lele gj ae aaa ka pono o xia Hawaii i hoo-, kahua ia lakau ilio ma na &i- H na hoopulapula.