Ke Au Okoa, Volume I, Number 7, 5 June 1865 — KENETE. He Mooolelo no Sekotia. [ARTICLE]

KENETE.

He Mooolelo no Sekotia.

MOKUNA XIX. ■ -

I kapohala ana ae o Kenete e'moe ana ia iluna o ka moe, a e 0 m&i ad% na kukuna o ka la ma ka puka aniani, a e noho ana hoi ma kona aoao ke kahu wahine 0 Evelina me Maomara, oia ka mea nana e kauka ana i . koua eha. Na ka poniuniu o kona poo, ua poina i ka rumi ana e iuoe ana, me he mea la nae o ka rumi no ia ana i moe ai mamua o kona hoopaahao ia ana, ahe oiaio 110. IkonapohaU ana ae a ike i ke kahu wahine, ua knpu jnaj kona olioli no kona ike hou ana aku i na maka oluolu ol« kahu wahine 0 kana aloha. I ka ike ana aku o ke ka.hu i ka hai-. lona o ka olioli īluna c?ko Kenete mau.maka, i aku la la īa Ma3tnara, "Ua ala mai o Maomara, a me he mea la ua haalele mai ka nui 0 ka eluwa-ia." "Hamau oe !* a Maomara, a hele aku lo īa a kiei iho la i na maka o Kenete, i aku la i ke kahu wahihe, " ĪJa pau ka pilikia—ua liaalele"mai £ ka nui o ka eha, ua pomaikai ia no ka loaa apa i ke au o ke koi, ina ia e -1»# i ka oi, alaila, aōhe inapaol&na e ola hou ia." "A i pomaikai no hoi ia," wahi a ke kahu wahine, " i kou noho ana i ka pakajja nei, ?na aole oe ia nei, ina aole ia e ola." Ika lohe ana o Kenete i ka laua nei kaniailio, pohala loa ae la ia, a niman mai, "Pehea 0 Evelina V' " Da -oluolu no ia," wahi a kē kahu wahine, "a 'ua aie nui lo'ano kona pakele i kA ikaika oleoumau lima—uaike io »0 5a i ka pakele aua i ko&niau lima, a ua hai ae no ia pela ; na ka ikā%a 0 Jtou mau lirtia i kiili mai ia ia mai na lima ino mai 0 Inidulupa—na ka ikaika o kou mau .lima i hoopakele ia ia, i ka wa i uluaoa mai ai na 'kanaka o Makalapiua; e lawe i kbu ola, i lilo ai o Ev6lina i ko lakou mau haku ino, a oiai nae i kou wa i Jjaule āi ilalei, oia ke kumu 0, ka hooikaika ana o na kanāka oloko mai 0 ka pakaua, i ka pepehi ana i na kaiiaka. 0 Makalapina. Aka, na hookuu aku lakon i kajoe Makalapina e hoihoi 1 ko lakou mau alJ'/o P0&0 loa ka hoopaah#o &

kei» kakahiok» e Ii ialakou «ei % fea pakaba" "Na mea a pau." wabi n Māomara, " i hanaia**) ka po nei. elua wale : n% mea i manao bui ia, o ka hoopakeie la £velin«, a o Sa hoopau koke i ka hakaka i mea e nui ole ai ka poino e loohia mai ai ia • Kenete. Aohe paha oko leaua kamailio uui ma keia mea, o uluhia ia auauei ka mai i ke[a mau hiohiona, a mahuahua hou mai ka eha.' Ua hoolohe ponō' lōa Eenete'i ka wa a ke kahu wahine a me Maomara e kamailio aoa, Nioau aku īa o Maomara ia Kenete, " Aohe anei au meae makēmake ai ia'u e haoa aku ? " "Ua lohe no aoei'o Galeuakaila no ua mea i hana ia ai i ka po nei ? " " Ae," wahi a Maomara, " Ua haha-i aku o Evelina i na mea a pau loa i hana ia ai i ka po nei. O kau mau mea i hana aT i ka po nei, e pono e haawi ia i ka poe haku hiele, no ka mea, ua kupono loa ia hana uaa, e mele ia e na kaikamahine o Sekotia nei." Iko Kenefe !ohe ana i keia, ua hoōikaika hou ia ae konj uiau aa e olioli lua ole ; aole no kooa hana koa, aka, no ka olnolu i ili aku ia Evelina, ma ka hookauwa ana ia ia iho naha e hai ponoi aku ia Gatenakaila, "Pehea ke ano o ka hoomaka ana o ka hakaka ana i ka po nei ? " " 0 Dame Ursula ka mea hiāi ke hai aku," wahi a Maouiara, " Aka, mai na mea a pau loa a'u i lohe ai i ka po nei, me lie la ua komo malu mai lakou ma ka puka mahope o ka pakaua, a malaila i hoomaka'uka'u ai i na kiai puka, a hoopiha i ko laua waha ika welu. Ua kono aku lakou i kekahi o u» mau kiai puka la, e alakai ia lakou ika rumi moe o Evelina. Alaila, pau ka'u wahi i lohe, na Dame Ursula e hai ae i ke koena, no ka mea,- oia kai ike pono loa." " lua e houkuu ia mai au e ka lani," wahi. a ke kahu wahine, "E ola au i mau tausani! makahiki, aole e poina Ski ana ko'u hoomanao > ana. hiaiuoe ana i ke kulu o ke auraoe o ka po nei, a iloko o ke kuhohonu o ka pouli, ua hoohikilele ia au e ko'u lohe ana i ua hskgwawa, a epe na kamumu ala o ko lakou kamaa nui iluna o.ka papa hele. Lele mai la au mai luna maF o ko'u wahi moe, a komo aku la au iloko o ka rumi o.ko'u haku wahiue, a i ky'u kah&ha ike ak.u la au i na Makaiapina e ku ana īua kuna wahi moe ; a e olelo aku ana me ua hua olelo uahenahe, me ka olelo aku, e ala ae oe a heie pu me Aole oia i ae iki aku, a oiai uae ua hele ia a punia loa jk% niaka'u. Ua uoi aku au i ko lakou ahouui—ua hoouua aku au i ka'a mau olelo e noaoi , ana ia lakou, e lj§opaa iko lakoa manao iuo ; aka, mau mea apnwale no ia ia lakou. Ia %va a'u i hoouna ae su i fce kumakeaa ana, ao ko lakou haua aloh» ole ; a kui mai la o Sanalda ia'u me kona pt»opun, a Ja!p!c koke mai 1» ka noonoo kanaka ia'u,*aule a make aku la au iualuaa o ka papahele." ī

"Inapela," wahi a Kenete, "Ua pololei ka'u pepehi aua » ia i ka po nei, no ka.mea, oia ka mea i haule a make loa ia'a i ka po nei, ma ka ipuka oka pakaua." "Aoleno e hoohala ka honua nei i ka haawi ana aku ia ia i ka haawina kupono, (oia hoi ka make,) no ka inea, he hana maka'u wate kana i hana mai ai ia'u, ma ke kai ana i ka wahine palūpalu « like me a'u nei. Makana kui ana ia'n i haeKelo mai ai ko'u noonoo maikaī a i ko*ti wal a)a <te ai, ua 1110 aku o Evelina I la wa au i kalahea nil! Ae mai In kek&hi poe kauwa. fka o Galenakaila ma, e hoi mai ana na £Sn*#a me Evelina. ame oei manle. Iko Evelina Ike aoa ia oe ua mftule,' iia pilikia loa kona manat>, a o ka hiki wale aku no koe ikae okahi mau a kakoa hele n6i, e ole ka o ua Mao£aAr£'~nei a olfelo aku, he. ola no kou i koe iloko I ko Kenete i keia, oa'Hōomahnahua ia mai ka n^o a l|iīa olioli, a lilnau aku la ia, " A manao o GalenakaUa ?" « TJ# h*-mai itk/' wahi a kahu wahine, " E loa ia oe, aka, e hai aka au ia oe, ua Icffiaha loa"kijßaoftb o J Gai?nakaīla, i kona ike ana ia a maule ana toa ka ipuka o ka paklua,' hoika mana o ka hoopakele ikainilEa*kamahiue mai ka lima inai o na kan%ka ino o Makalapina." ; I ka pan ana o ka olelo a ke ia Kenete, liana pono aku la oia ia īa.'mē fie ; mea la e olelo aku ana ua ia ijia mēa nana ī hoopuka ia mai ka palaua āku. ī-ka ike ana mai o Kenete i na maka o lee kahu wahine e haka pono aku ana ia ia, hoomanao ae 1a ia i ka palapala a Evelina i kakau aku ai ia ia, no ka hoohiki anā e mare oi'a me ka Marqnis o Alanadelal I kona hoomanao ana ae i u4 palapala la, laīi pu iho la kona naau iloko ona. Ike akqj%le kāhu wahinl i ka iho ana iho o 'na ao iāuwaha e hoopoiulahi i kona mau kuemaka, a ake 7ho la ia e loaa ia ia ka manao e hooluolu ia Kenete—A I pehea lp. auāheīi&Eiki ai ?—-Auhea la auanoi ka manao limHiī hiki ai ke haawi &ku f Na hoahewaia Maeo ma nalowale afiia, ua mau no ia, aJfe i luli ae, ua mau loa no ka manao ia kā mea nana i pepehi ia Maeoma. Oiai i pakele la ia © Evelina aole nue ī Uio kekttbi-o <t^:-.ī"hookaawlWiy/'fe"

ia mai ke aloha opiopfu inai a kooa puuwai palupalu. I k».lele panlehia aaa aku o keia mau manao mai ka naau aku 6 ieliahu wahine, kilohi akn la ia i na lūnka 6 Kenete, a ike aku ia e hoohoihpi ia ae ana e ca kuknna o.ka manaolana a me ka olioli. Ua manao ke kahuna (o ke poo 0 na hookani pila,) o na nluhia hoa 'ana o Kenete iloko oka pioloke o ka manao he mao hailMia ia o ka pilikia, aka, na kuhihe«ra>ia, no ka mea, o ka olioli i gu-a iiou maf 1 ko Kenete mau helehelena, o na hoomanao aua ia a Kenete no na uhane i alako hope mat ai ia ia i ka pakaaa i hookaeia mai ai oia, a manao ae la o Keneie, ua komohia pu keia mau uhane iloko o na oioiua o kona ola ana. Ka naue ana mai o ua mau uhane Ia

imoa o ke ao nei, aole mahope o ko Isua mau lealea iho, aole no hoi no ka hoohuahualau mai i ke ano o ka noho'na o na kanaka e ola ana ; aka, me he mea la. na hooanaia inai laua e na mana o luna, ai i ole ia, o ko lalo poe—ina no luna mai, alaila, he maikai ia, aka, ina no lalo mai, he mea ino loa ia o ka maka kanaka e hiki ole ai ke leha aku. Peia na manao i loku iho ai iloko o Kenete, a me ka hiohiona o ka hoihoi hou ana mai a na uhane ia ia iloko o ka pakaua o Alana—i kona hoomanao ana ae i ka hoomai- | kai ana a na uhane ia ia iloko o ka ululaau, knpu mai la'na manao auo e iloko ona, na [ manao inp o na ano a pau loa e kau ana mai luna iho ona—a aole anei i kono mai uamau i ahane la i o Keoete e hookahuli hou ae ia ia a e hoi hou ae i ka pakaua o Alanaelela, oiai i kona l»ki ana aku ilaila, o ka wa kupono iho la no ia i loaa ai ia ia no ka hoopakele ana ia Evelina mai na lima mai o na powa ino. 0 I i kona noonoo ana i keia mau mea, me he mea 1» o ka no ia o ka lani, o ka hoohui pu ia o kona ola ana o na laopiopio, i mea e loaa ai ia ia ka lima o ke kaikamahine a Oaleuakaila, a tbe he mea la no hoi o ka lua kupapau kahi i ala mai e kokua ia ia no ko laua nakii ia e ke kaula hemolele o ka m»re. Pela ka o ana a ka malamalama o k« olioli maluna o kona mau heleheleda, aole nae ia i hoopnka mai i ko|ia manao maoli, ua hana no ia i ka mea huna o k£ ola—ka manaoinna o kana aloha—a me ka hopena hoi o kona haiamu mau ana | keia honua inea, M#nao iho la ke kahuna jCaomara, % iho hou ruai an% kona mau eha, lalau aku la ia i ka omole laau e pili ana ma ka aoao o ka moe o Keoeto, a hooiou aku la ia ia ia, me ke oha akue moe malie, o uluhia bou mai ana| a«i ka eha maluna ona. Aole I liuHu a law| ia aku la ia i ka aina polikua a Kane. M 01U N A| IX. "'l KO j Ua ahi m»i na kttJwa«koiju.ci ka jxmli mall ■ i : ' : I ■ ' ■ . ■•'■ 'i

luua o Hakalapinu, i ka hala ana aku o ua eu 0 j ka,]akou huakai pakaua p Alanaueīa. Ua hai aku makou mamua, jia _ka hoomau aaa noho aua a kailoko <3 Makalapioa, ao ka imi afti|gLwahi e puka» ai o Maeoma maika pakanOiiia aku o Makalapiaa, do ka mea, ua kau w®s mai "no ka halia iloko ona, i kona 'lohe ati i ka nakeke o na £u| hao ilōko o j rUfl|£po"uli. Ua ike ua wahi wahiue kilo- | kilo rfeja ka haawi ia ana o na ki o ka pa£aua Mp>ora, ka inoa e kau nei ma fe poo o keia mokuna ; a ua i na.mea i kauoha ia aku ai no ka aual ua rumi poulī o ka 'ke lu'mu nui i komo loa mis%\ ka ' otiiC he maai lua pouli |t|Ei e Koopaahao ia jpoe pio ilokojj ka pakau|ktj Ta Sh|ahi hoK&laaal noho iho ai ia iloko o kona.tmii f a aku kona mau maka i ka holu;|»8i a ka tau laau o ka Alana--3 % noW mehcfom&kauika a-e imi i na huna o ka o m'ai la_u lv|)ra., Jfa wa e hooiaata.gp.nka mai mai kona rumi ni ia Ivora t ika wa ona i lohe H 0 oa . e^tna wawae ma ka M kona wa e ku ana, pa-e mai Jp %ki e paa ana i ka i . Ia wa, ua hoopoina ia ioko a holo kiki mai īihooluolu mai ilalo, ia w» oia ke£abi kanaka'e wehe ana i ka tu ai i ka o lalo lo.a, > i kekahi ipukukui hao ma kona hoolei mai la na i kons nui, a ike ia'ku la ke aka .&ua lalupa o ka pakaua, me he kiiia una o Kawailiula, e anapa ana. a i 0 kanaka nei i o wawae, a me ka nakeke .£pa o nana ae la oi& ma o a- a no t o ke kukui, ike aku la eia i I klleAH» e ku mai ana rog„lvo£^ mai l&,na kanaka nei me la. E.a,« ka o. oe Ua paae mai ua kanaka*nei.me ka ole, no ka mea, ua hele mai hana hiki ole ke ikeia e hai. k*..ae.la wahine kilol kHo ia lTora, me ka haka' pono o* mau mAka iluua o na papalina o Ivora, i hele ! a mae, me he mea la ua pulapulaia ke ani i kona naau, e hoonoina akn i na manao akahi »° Ivore ' " Heaha kau toa keia wahi, a iloko hoi o oa hora hoomaewa o ke kulnaumoe f Pane aku la o Ivora,, •• E malama. »na au i na kauoha a kuu haku. ae. a pehea hoi oe i hele mM ai mai kou rumi hooluolu mai, oiai ,0 keia e moeuhane ai no na kuko a ka manao ? Moeuhane ! e manao ana anei oe he hiki ia'a ke moenhane, oiai ke koii a ko'u naaa e ike i ka poe i hoopaa lokōlnoia ma kona talni;po9U J|lo f" i a wa, ua kau mai ka helehelena aM% iluna o ua wahi wahine kilokilo nei, iaia e nana pono ana i ua kanaka Heaha kou ano e ka wahine maikai ?" Pela aku ka pane ana a Ivora, i kona wa e lelele ana iluna & ilalo, me he mea la, ,ua ike e oo ia i na hiohiona o kahi ana i kau nui £\. " Ua manao au," wahi a kahi wahine kilokilo, " e.hoolauna me oe ilalo," Akuhikuhi aku la oia i ka poka a Ivora e paiH mau ana, aole nae oia i ki. "He oiaio, e ka wahine maikai, aole au i konohia e ka man|o aa i ka manawa ano, ia . manawa, piha loa iho la.ke ianaka i ka makau, a me kona ka-

hea ana, a iloko o kona nanat*ino aua, lele afeo la ka wahio© kilokilo iluoa ona, a i kona h#ka pono ana'ku, ike aku la oia i na mea »no e i ka maka o ka mea hewa. Ia wa, pane koke ae la ua wahine kilqkilo nei, " Noho malie !" A o aku la kona lim» mamnli o ke a ka Pitonesa' *'o ka makan ka mea nana e kaohi mai i ko'u manao, a o ka hohe ka mea nana e hooko ole j"; | ko'u makenake, a he mea ino loa ia i% oe 1 B hele aku, a mai hookaulua loihi.* Paae I mai 1* o Ivora, "Ko hooman ae nei ka pii ana oka makau, a hookanakauaia ae la oia me kona menao e ili jnai ana ka hoopai weliweli a ka poe Makalapina ke loaa keia kauaka o lakoa e hana ino ana i «a mea huna'la." lvora, w wahi aka wahine kilokilo "i han» uku ai ia ia e like me ka Hilaua, aole oeJ i ike ina mea huna a ko'a naau, i hoolobe ole ai iua kauoha a'tt. ,0 ka mauawa e ! biki mai ana, oia ka'u e naua, elike ka moakaka me na niea a'u i ike ai o ka w& i hala Ē hai mai i ko'u noho ana a me ko'u*auo, e ka wahiue maikai P " He ola loihi a me ka pomaikai n«Mke ili mai ana maluna ou 4 iua nae aole oe e kapae i ka'u kauoha," pela ka pane a ka wahine kilokilo ia Ivora, '• aka, he make, be uiake ik>ko o keia mau la eoao, iua aole oe i malfu mai." "K ka Tirigin« Hemolele ! e «loh* mal i&'u, aka, iu« ou « lohe i kau eka wahioe maikai ika hala ' bao malalo, alaila, e auamo Auanei au i aa ' c> Ha make a kuu mu V>^ x ao ka mea, o ka uiea hiki ole ke hoolohe i oa kay. oha a aa kuaana al*ila,.,e ili wai auaaei weliwili loa."

iiiki ke pale ia oe inai na pilikia mai «, ■ lakou," wahi aka Ia ( w», pane mai la ke kaaaka, " Ina au ia mea, malia paha owau ke hoolohe ia oō, no ka iuo aka Makalapioa." Imai la ka wahiae, " Ua kanalua anei oe no ko'u mana, aole apei oe i ike i kuu aua'ku ia pe i oa iao e kau aaa ma .ka maka o kamea hewa ?" " £ ka haku, e kala mai ia'u," vahi, a Ivora, Aiaila, paae aku la ka wahine kilokiio ia ia, "E naue aku," me ke kuhikuhi hou'no hoi o koua lima i |ta puka. Ia wa, aole o Ivora i hookauiua, aka, we- * phe aku la ie i ka puka, a uoi aku Ia i ua wahine kilokilo nei e hoomau i ka hele ana, ia wa, kaa loa aku la i ka paepae o ka rutni loa ia wa, hahai koke mai la ke kaoaka e paa ana ipukuklii X kona lima, no ka mea, na ku aku oia e fttni i ipuka o hope, a hele ae la oia mamua o ka wahine *pe na kapuai manene, e paa ana ika ipukukui i iho pololei m&i kona hoa e ukali aku ana, Ua puiwa koke oia no ke kuemi hope ana mai o Ivora, no ka mea, o ka paepae, ua nah» liilii k>a iloko o na apanahe lehulehu, a no ka poepoe olea pnka, t*e he mea la ua kapili poepoeia me he kae la o ka punawai, hoomau dku la oia i ka iho, a i ba wahine nei e iho ana me ka hoAnalamalama ia a me ke alakaiia e ka Hilana, lohe aku la oia i ka pa-e ana mai o na leo kanikau mai lalo mai, a meJta o na kaulahao. I iho la ka wahine iloko ona, "Pela mau ka noho ana o. na ao hoomaewaewaia." Iho aku la lakou nei a hookahi baneri kapuai iloko o na iua pouli nei, oaoaka m%i ana ke» kahi mea i hooluuia t me ke dala,. ahe ano like loa me.ka po mahina upulepule, oia no nae ka hoailona o ke kahua kahi i ku ai o ka hale kiekie (.tower) a ma ua puka' ia i lohe ia'ku ai ka halulu o ka i ko lakoa uei ana'ku ilalo loa, ike aku la ua wahine kilokilo nei i kekahi wahi rumi uuku, ,he ano like ka rumi hooluolu i paoi* - .iloko o ka pohaku uie ke pani hao nui ma ka waha, a he ano like loa me ka hale noho manu olioli. * A mailoko mai.o ua rayj lohe maopopo loa aku la ua leo kanikau oka mea i hoopaa lokoipa a me ka nakeke pu mai no hoi o na i hawele ia'i. oka mea noua ka naau ehaeha ' ehiolaEi *na oia iluna o kahi i haliilii ia i ka mauu maloo me kona niau papalina mae e hpli aua ilalo, ia wa, ike koke aku la ua kilokilo nei i ke ano o ua mea ne,i i hoopaa.lokoinoia'i 1 ka wa e hohola ana ua knkuo» malamalamaola Ipukukui $ na p»xa a aa jcap»i nei t i ka ipukukui a Ivora. nae i ea r pe ke poo o ua mea nei, no ka. mea, ua oia, aole i kokoke mai ka poe e heleaku Ua lohe no oia i ka halulu o na kapSiaL.wawae o ua pōe nei, oia hoi na kapuai wa.y^> 0 Ivora. Aka, ua manao he me tqakehewa ia ia ke eu ae, no ka mea, aole poe hiki ke iho aku ilaila, aia wale no a o na mi nana oia i huopaa' iloko oia wahi, hoomau ae la no ia i ka fc uwe a " il j|" me hc mea Ia ua uhi mai ng ao poluluhio ka pilikia iluna ona, a e hoike mai aua no hoi k ua pau na manaolana o ke aloha iloko ,o !sona puuwai. Lalau ae Ja o Ivora i kekahi popo palaoa mai j)oaeae ae, a aku la, " Eia ka ai nau no keia po." ,Ia wa hookahi no hoi, huki mai ia o Eilapa i hī ipn lepo, a bele loa__aku la oia .i kahi e malamalama iki mai ana, mai no hoi lawe mai la o Ivora i kekahi pauku kaula nui i hokiikii ia kekahi piko i ka rina htju) e paa ana i ka nikii iho la oia i kekahi piko i ka nuku o ua ipu lepo ngi, a hookuukiAi aku la ia ilalo. Ia v% hooho jae la ka "wahine kilokik», " A ! he luawai ka ko lalo." "He wai mf|una ko Jalo nei, aia n?e 1 ke komu o keia 'pohaku," wahi a Ivora. U« kokoke kakou eLila hookahi haceri kap»af malalo Iho o ka ipuka, a he kan&lima kapoai ko kakou malalo iho o ke lahua o ka haīe kiekie (lowela,) aflf o kahi a kakou o ka nei. heiiookah haneri me kaualima*kapyaiiamaika luawai mai." Pane aku la ka **hine kilokilo ia Ivora, aiaopopo lea | iala kan mea e hoike uei, a eia keia, aole anes he poninniu o poo ika pa mai o nsi makani nana e lawe mai i le ohu o wai, me he mea !a ho ua awa, aka, nae o ko Tvora pane ana aku i ua kilokilo nei, kuplnai loa mai la ka o ke kanlahao a me ks !eo uwe a kahea ms ' MKo wai leo la kela a'u e* lohe bft leo no nae i kamaaina ia'u." "E ka Ul&ī 0 na tani, he leo ananei keia i kamaaiua ia'u 1 aa ka"% I haīa ae," wahi a ka waiuu* kilokilo, a ako la ia i ka a hoo«nakmaīania aku 1a ma kahi o ke ka«taka i ! hoopMla»?. a pane aku la ua wahiae kilukiio ! 1 otaio, he oiaio, o oe no ka k.eaa." I Aka, iloko nae oia wa, p a ht mai la ka maka- ' m a pio iho la, a īiīo holookoa ! •» !* ka rnro! ika pouli. " ipaiL — c !

* p * ®k* e au* ao aa i *^* ka ' mas ' 0 ' • »titt «ua oo k» tt«i« i «ohejphe &a& o !