Ke Au Okoa, Volume I, Number 24, 2 October 1865 — Page 1

Page PDF (1.28 MB)

KE AU OKOA.

BUKE I--HELU 24.}  HONOLULU, MONEDE, OKATOBA 2, 1865.  {$2.00 NO KA MAK.

 

"KE AU OKOA,"

E HOOPUKA MAU IA'NA I

KELA POAKAHI KEIA POAKAHI,

MA KA

HO RA EWALU O KAKAHIAKA.

ELUA DALA NO KA MAKAHIKI hookahi, he kanalimakumamalua nupepa ia. E uku e ia ke DALA HOOKAHI no ka hapalua makahiki mua, iloko o na mahina mua eono; a pela hoi ka lua o ke dala, e uku e ia iloko o ka hapa hope o ka makahiki.

 

"KE AU OKOA."

KA UKU O NA

OLELO HOOLAHA.

NA OLELO HOOLAHA—No na lalani he 10, oia hoi 1 iniha, no ka hoopuka hookahi ana, $1 00; alua hoopuka ana, $1 50; ekolu, $1 75; hookahi mahina, $2 00.

Aia no ke keena o "KE AU OKOA" ma ka Hale Paipalapala Aupuni, maluna ae o ka Hale Pai.

 

He mau Mele.

 

He mele inoa no ka Pualoke.

Aia i ke Kaona kuu Pualoke,

Kuu pua mohala i na kuahiwi,

Hoohie na manu ike i ka pua,

O ka pua nani oe a ka manao,

A'u i kau nui ai e lei,

I lei kahiko no ia kini,

No Kenakoa na puhipuhi,

Oia keiki kupu eueu,

Nana i alo aku pau na kai,

Hoi ae kaua lai ke Kaona.

 

Kuu hoa o na po o ke kau,

A kau aku like kaua,

I ka mea nui hoi la he manao,

Nana i olali komo ka hahana,

Pau ai na koa i ka hoi hope,

Ina kaua ua ao ea,

Ua kani na manu i ke kuahiwi,

Kupilikii ma kahi manao,

Hoi ae kaua lai ke Kaona.

 

Kuu pua laha ole ma ka hikina,

Na'u i kanu a kupu ohaoha,

He mohala maikai ke ike aku,

Mai noho oukou a ako mai,

E kela poe e noho mai la,

Nana i paopao ae ka manao,

Pii ai ka wela i ko nui kino,

I pakele na manu i ka hui ana,

E pa kiaha mai ke aloha,

Ua inu i ka wai koolihilihi,

Hoi ae kaua lai ke Kaona.

 

Kuu pua lei oe holo ke ala,

Po ke anoano i na mokupuni,

Ua puni hei au i ka mali leo,

A kela wahi manu alapahi,

Hookahi no ai a na manu,

O ka inu i ka wai o ka lehua,

He lehua ke aloha ke hiki mai,

Nana e loku iho pulu eloelo,

Ua kapu ko leo mai pane mai,

E kiki papalina ke aloha,

Hoi ae kaua lai ke Kaona.

 

Kuu hoa i ka halelehua a ka manu,

I ka hale lolii a ka manao,

He manao paha ko'u a ike aku,

Ua lahui ia mai e iala,

E ka Peresidena o ka Akau,

Ua kau oe i ke kila nui,

I ke kila paa loa o ka aupuni,

Ua puni i ka wai ula Iliahi,

I ka wai huipu me Makaweli,

A he weliweli au i ka makani,

A he kolokolonahe ke pa mai,

Hoi ae kaua lai ke Kaona.

J. S. K. LEIALOHA.

Punahoa, Hilo, Hawaii, Sept. 14, 1865.

 

Hoomahui i ka hana maikai.

E KE AU OKOA:—Aloha oe:

E oluolu oe me kou Lunahooponopono, ame na keiki nana e uleu na hua pai. E hookomo iho ma kahi kaawale o na kolamu, a nau ia e pa obscured ae ma na kai anuanu o ka moana lipolipo kahi a na ale e loli lua ai i ka ihu o ka moku a nau no ke kukiui mama ana aku ma na kapakahakai o keia mau mokupuni i ike mai ai na kini makamaka o kaua e nonoho mai nei ma ka la puka mai ma Haehae, a ke kuu ana aku a ka la i ka ilikai lalo o Lehua, obscured hoi.

No keia mau hua maluna o keia kukulu manao ana nona ke poo i kakauia hoomahui i ka hana maikai , ko'u kauleo ana aku ia oe. Oia hoi keia. Ua kukulu iho na kane, na wahine, na keiki opiopio a me na kaikamahine puuwai palupalu o Waihee nei i Ahahui obscured lakou nona la nui a kaulana o keia Aupuni. A me he mea la i ka nana aku e e hoaiai ana lakou i ko lakou aloha alii, a aloha aina. No ka mea he mea hou ia ma Waihee nei, aole mai mua mai, aka nae ua hoomaka ia e na keiki o ka malu ulu o Lele nei, me he Ahahui la, a o ka mua ia, a he ukali na wahi e ae, a noia ike ana i ka maikai oia hana, nolaila, ua holaniku ae ka lunanui e noho ana iloko o ko lakou mau kino holookoa e lawelawe maoli i keia hana maikai i lilo ia i kumu hoohalike nona hanauna ma keia hope aku, ka hoomanao ana i ka la i hoihoi ia mai ai ke ea o ke Aupuni Hawaii nei, a me kona la i kuokoa ai, elike me ka hoomanao mau ana o na haole Amerika i ka la 4 o Iulai, a me na haole Farani ka hoomanao ana ia Napolion, ka eleu o ko lakou Aupuni o na la i nee aku la, a pela no hoi paha lakou nei. Keia poe iwa o na Waiehu, e noho hoolai nei i ke Aupuni maikai, o ka Moi ilihia Kapuaiwa Kamehameha V, a he mea hou keia ma keia aina kuahiwilua i ka lai. Nolaila, ke liuliu nei lakou, no ko lakou mau mea pilikino, nona la e hiki mai ana.

A ua kapa iho lakou i ka inoa o ka lakou Ahahui. Ka Ahahui hoolailai o na Waieha . a i ka nana aku e lilo ana paha o Waihee nei i wahi makalapua nona kupa o ka lai a me na malihini hele mai.

JOHN KAUALOKULOKU.

Koiahi, Waihee, Maui, Sept. 19, 1865.

 

ROSE MOHALA!

He Kaao no Arabia.

HELU 2.

Ia Ana sala e hoomau ana i ka hele ma kona ala hele, no kekahi mau la a me na po a hiki i kona hiki ana aku ma kekahi wahi a ke kai e puhi ana, i hoohaluluia hoi e na nalu nui, hehi aku la kona mau kapuai ma kapa kahakai, a malaila oia i hoomaha iho ai. Ia manawa, ike aku la oia i kekahi poe kanaka ua kau aku maluna o ka moku, a e holo ana ma ko lakou ala maluna o na ale o ka moana, a malaila oia i ike iho ai, i ke okiia ana mai o kona manaolana no ka huli ana i kana kama aloha, a haule iho la kona mau kulu waimaka me ka heluhelu pu iho i keia mau lalani malalo nei :

"Mamao wale kahi a'u e huli nei, a o ko'u manaolana hoi ua poho.

Pehea la wau e hele aku ai imua ona ma kahi i ana ole ia o ke kai.

Pehea hoi au e hoomanawanui ai, ina ua paila ia ko'u puuwai e ke aloha ia ia, ua hoolilo au i ka wa moe i wa ala.

Mai ka la ana i hele aku ai mai kona hale, ua ho-a ia ko'u puuwai e ke ahi pio ole.

O ko'u mau waimaka, ua like no me Sihuma, Iihuma a me Euperate; ua oi nui ae ko lakou hoohui ana i ke koko mamua o ke Kaiakahinalii a me ka ua.

O ko'u mau lihilihi, ua upehupehu no ka uwe mau, a o ko'u puuwai, ua owiliwili ia e ke ahi a me ke aloha."

Mahope iho o kona heluhelu ana i kekahi mau pauku mele hou aku, haule iho la oia iloko o ka ehaeha nui, a noho loihi loa iho la. Ia ia i ala ae ai mai kona haule ana iloko o ka ehaeha, nana aku la ia ma ka aoao akau a me ka aoao hema , aka, aole oia i ike aku i kekahi mea maloko o ka waoakua, nolaila, makau wale iho la no ia no na holoholona hihiu ma ka waoakua, no ka mea, aole no paha e nele ana ka noho ia o na waoakua e na holoholona hihiu.

No kona makau wale no, pii aku la ia maluna o kekahi mauna kiekie, a i kona wa i hiki ai maluna pono iho o ua mauna nei, lohe aku la keia i ka leo kanaka e walaau ana iloko o ke ana. Ia ia i hoolohe loa aku ai i ka leo, maopopo iho la ia ia nei, he leo no kekahi kanaka aia iloko o ke ana, ua haalele la i ka honua, a noho wale iho no oia wale. Hele aku la o Anasala a mawaho o ke ana a ku iho la oia, a kikeke aku la i ka puka o ke ana, aka, aole oia i pane ia mai, a aole no hoi he mea i puka mai mailoko mai o ua ana la, a no ka wehe ole ia mai o ka puka, a hoopuka ae la oia i nei mau wahi hua mele:

"Pehea la e hookoia mai ai ko'u makemake, a e hoopau ia mai ai hoi ko'u inea ana, ko'u pilikia ana a me ko'u luhi ana o ka noho ana o keia ao.

Ua hoohui ia mai ko'u puuwai a me ko'u poo e na pilikia he nui, oiai au e noho opiopio ana.

Aole no hoi i loaa ia'u kekahi mea nana e hooko mai i ka manao, aole no hoi he hoa'loha nana e hoomama mai i ka'u hana.

Nani ka nui o ka pilikia a'u e alo nei!

Nani hoi ke aloha i ka mea i kaawale aku!

Me he ahi la e paila ana iloko o ko'u puuwai, a ke holo nei kona wela i o'u mau papalina.

Ilihia wale hoi ka hiki ana aku i kona home, i ka ike ana aku i na mea i kakauia ma ka ipuka!

Uwe iho la au a hiki i ka wa a'u i hoopulu loa ai i ka lepo; aka, ua huna loa no au l ke kumu nui.

A! e ka mea e noho wale ana iloko o keia ana, me he mea la, o oe kekahi i hoopio ia e ke aloha.

Ina e ko ka'u mea i manao nui ai, alaila, aohe a'u hoomanao ana ae i ka inea a me ka luhi."

A i ka pau ana o ka Anasala heluhelu ana i na lalani mele maluna ae, aia hoi, hamama koke mai la ka puka o ke ana, a lohe aku la oia i ka leo o ke kanaka e olelo mai ana, 'Auwe! aloha ino!" komo aku la oia ma ka puka a aloha aku la i ke kanaka. Aloha mai la no hoi ke kanaka me ka ninau mai, "Owai kou inoa?" Pane aku la keia, "O Anasela ko'u inoa." Ninau hou mai la ke kanaka, ''Heaha ke kumu nui o kou hiki ana mai i keia wahi?" Nolaila, hahai aku la no hoi o Anasala i kona moolelo no na mea i loohia maluna ona. A i ka lohe ana o ke kanaka i keia, uwe iho la oia, a olelo mai la, "O! e Anasala! he oiaio, o ka iwakalua keia o na makahiki o ko'u noho ana ma keia wahi, me ko'u ike ole i kekahi mea hookahi iloko nei, aka hoi, mahope iki iho nei la, lohe aku la au i ka uwe a me ka walaau nui, a i kuu nana ana aku ma kahi a ka leo i pae mai ai, ike aku la au he ahakanaka nui me na hale lole e ku ana ma kahakai. E kapili ana lakou he moku no lakou e holo aku ai maluna o ke kai. A i ka paa ana o ua moku la, ee aku la lakou a holo aku la. A liuliu iki iho mahope o ko lakou haalele ana i ka aina nei, hoi mai la kekahi poe o lakou me ka moku a pae ma kahi a lakou i kapili ai, wawahi iho la lakou i ka moku, a hele aku la ma ko lakou ala. Ke manao nei au, o ka poe i holo aku maluna o ua moku la a hoi ole mai, oia no ka poe au e imi nei e Anasala. Ina he oiaio ia, alaila, e nui aku ana kou luhi; oiai aohe hoa'loa i nele i ka hoomanawanui ana iloko o na pilikia." Alaila, hoopuka ae la oia i kekahi mau hua mele penei:

"E Ana sala e, ke manao nei anei oe, e pakele mai ana au mai ka polukuluku ana mai a ka makemake a me ka iini nui!

Ua ike no au i ke aloha, mai ko'u mau makahiki mua, i ka wa a'u e ai ana i ka waiu.

Ua loihi loa ko'u hoopauaka ia ana e ke aloha, a hiki wale i ko'u ike waleia ana mai e hai.

Ua inu no hoi au i ke kiaha o ka iini, a hiki wale i ka ulaia ana o kuu kino.

Ua ikaika loa au ma ia mea, aka, oia ikaika o'u, ua hoomaluleia mai, a o ko'u hoomanawanui ana, ua haule iho ia malalo o na maka o ka pahikaua.

Mai manao oe, o ka hoohui ana aku me ka mea i aloha ia, aole e loaa ana i ka pilikia.

O ke aloha, he kanawai paa kona e kue ana i na mea nana e paa i ua aloha la."

Alaila, ala ae la ua wahi kanaka nei, a hele mai la a apo mai ia Anasala, a uwe iho la laua me na leo nui, a hoohui pu mai la hoi na mauna iloko oia uwe ana. Aole i pau iki ka laua uwe ana a hiki wale i ko laua haule like ana ilalo o ka lepo, a i ko laua pohala ana ae, hoohiki iho la laua e lilo i mau hoa'loha imua o ke Akua. A mahope iho, pane aku la ua wahi kanaka nei ia Anasala, "E pule au i keia po, a e noi aku hoi i ke Akua, e alakai pololei ia oe ma kou ala e hele aku ai." Ia wa no, pane koke aku la o Anasala, "E hoolohe no au a e malama hoi."

E ka mea heluhelu, e waiho iki ae kakou i ka olelo ana no ke keiki Anasala, a e nana ae kakou i ka moku, malia aia ilaila ka Pua Rose Mohala e hoopulu ia ana e na ehu kai.

I ka paa ana o ka moku a lakou i kapili ai, ee aku la o Rose Mohala a me kona poe kanaka maluna o ua moku nei, a holo aku la a ku ma Aina Uhane. Lele aku la lakou mai luna aku o ua moku nei, a pii koke aku la i Mauna Makuahine Neoneo. I ko lakou nei hiki ana aku ilaila, lawe ia aku la o Rose Mohala iloko o ka halealii. I kona nana ana'ku, ike aku la oia i ka waiho laelae mai o ka pa alii, uwe iho la oia a hoopuka ae la he wahi olelo penei : "Ma ka inoa o Alahe, he wahi maikai loa oe, aka, aohe i loaa iloke ou ke kii o ka mea i alohaia." Ia lakou e noho ana iloko o ka halealii, ike aku la oia i ke kau mai a na manu, nolaila, hoouna ae la ia i kekahi o kona poe kauwa, e kii aku e hopu i kekahi mau manu a e ho-o iloko o ka hale manu, a waiho maloko o ka pa alii, a ua hana ke kauwa e like me ka Rose Mohala i kauoha ai. Alaila, noho iho la oia ma ka puka aniani o ka halealii, e hoomanao ana i na mea a pau i loohia mai ia ia. Ia wa no, nui mai la kona aloha, a hookahe iho la oia i kona mau kulu waimaka koikoi, me ka hoopuka ae i keia mau lalani mele:

"Ia wai la wau e hai aku ai i ka makemake a me ke aloha a'u e paa nei, mai ka'u mea i aloha nui ai?

O ka lapalapa hoi iloko o kuu poli, aole no au e hoike aku, no ka makau i ko'u kiai.

Auhea la na maka o ka mea i aloha ia? E nana mai i ko'u ano nei, me he mea la, ua like me ko ka mea huhu.

Ua hoopaa ia wau iloko o kahi hiki ole ia ia ke hele mai e ike.

Ke noi nei au i ka la, e haawi mai i mau tausani aloha no ka'u mea i aloha ai, mai kona puka ana mai a me kona napoo ana'ku.

Ka mea i hoohalike ia ka nani e like me ko ka mahina.

Ina e hoohalike ia ka rose me kona papalina, ke olelo nei au, aole e like ana.

O ka ea o kona waha, ua like loa ia me ka waina e hooluolu ana ia'u i ka wa a ka lapalapa ahi e a ana iloko o'u.

Pehea la wau e haalele aku ai i ka mea nana hoi i hoolaia mai i ko'u uhane a me ko'u puuwai."

Maanei la ke noi aku nei makou i ka lokomaikai o ka poe heluhelu, e hoi hou ae kakou e kamailio no Anasala, ka mea i houlaia ia mahope o keia mea he aloha.

Mahope iho o ko Anasala kamakamailio oluolu ana me kahi kanaka i loaa ai ia ia iloko o ke ana, hoopuka mai la ua wahi kanaka nei, "E Anasala, e pii aku oe iloko o ke awawa, a e lawe mai i kekahi aa o ka laau pama." I ko Anasala lohe ana, he olelo pono keia na kona hoalauna o ka mauna kanaka ole, nolaila, ae aku la no keia, a pii aku la oia iloko o ke awawa e like me ke kuhikuhi a kona hoalauna. I ka loaa ana o na aa o ka laau pama ia ia nei maloko o kekahi awawa, a hoi mai la keia a hiki i ua wahi kanaka nei. Lalau mai la kela i na aa laau a hana iho la i hinai e like me ka hana ana i na maka upena, no ka mea, he mea hana mau ia ia mea ma ia wahi ia mau la. Mahope iho oia manawa, olelo hou mai la ua wahi kanaka nei, "E Anasala, aia mawaena o ke awawa, he laau hua, e iho aku oe ilaila, a e hoopiha i ka hinai a kaua i hana iho nei me kona hua, a i ka piha ana o ka hinai, e hikii iho oe a paa, a kiola aku hoi iloko o ke kai. Alaila, e kau iho oe maluna ona, a e holo aku maluna o na ale o ka moana, malia paha o loaa kou makemake nui. Ina aole oe e hoolohe ana i ka mea a'u e kuhikuhi aku nei, alaila, he oiaio no aole e loaa ana kau mea e imi ikaika nei, me ka hoomanao ole ae i na popilikia a me na poino i loaa ia oe." I ka pau ana o ka kahi kanaka olelo ana, ku ae la o Anasala a pane aku la, "E hoolohe no au a e malama hoi."

Ia wa koke no, haawi aku la o Anasala i kona aloha hope loa i ua wahi kanaka nei, a hele aku la e hooko i na mea a ua wahi kanaka la i kuhikuhi mai ai e hana. Hele aku la oia ma kona ala a hiki iwaenakonu o ke awawa, kahi hoi o ka laau hua a kahi kanaka i hai mai ai ia ia, me kona hoomaha ole.

I ke aku la keia i ka laau aia nei i kuhikuhiia mai ai, lalau aku la i na lau maloo a me na hua pala, a hoi aku la a hiki i kahi a ka hinai a laua i hana ai; hookomokomo iho la keia i na lau maloo maloko o na maka upena o ua hinai nei, a hikii iho la a paa i ke kaula. Hoo pu la no hoi i na hua pala o ua laau la iloko o ka hinai, a panee aku la oia iloko o ke kai, a kau iho la keia e like hoi me ke kuhikuhi a kona hoalauna o ka mauna kanaka ole, a holo aku la me ke kanalua ole. Ia ia e hele ana maluna o na ale o ke kai maluna o ua hinai nei, aia hoi, hiki mai la he makani nui ikaika, a puhi ia aku la, a hiki i kahi a kona mau maka i ike ole mai ai i ua wahi kanaka nei.

Aole no hoi o Anasala i hoopau ae i kona manao e hele maluna o ke kai, oiai hoi, ua mainoino ke kino mahope o ka mea a ka manao i paulele ai me ke kanalua ole. Ia ia e holo ana maluna e kona wahi puuhonua me ka ike ole i ke ala kahi ana e pae aku ai, aia hoi, popoi pu mai la na ale nui o ka moana maluna o ia nei, aka, aohe ona manao ae ia mau mea. Mahope iho o na la ekolu, pae aku la keia ma ka aina Mauna Makuahine Neoneo. I kona wa i hiki aku ai i ua Mauna Makuahine Neoneo la, ua nawaliwali oia, a ua haukeke hoi kona kino i ka auau mau i na ale o ka moana kai lipolipo. Ua pololi hoi oia a me ka makewai, ia ia e holo ana ma ka moana iloko o na la ekolu, me ka loaa ole o ka hoa kamailio, aka, hookahi no hoa kamailio, o ka waimaka e kulu loku ana mai kona mau maka onaona mai. Ma ka aina a ia nei i pae aku ai, he mau laau malaila a me na muliwai, a o ke ano manu hoi o kela ano keia ano kai haiamu ae malaila, me ka haawi iho i na leo hoohaki puuwai, ka hele a nahenahe i ka hoolohe aku. Inu iho la keia i ka wai, a lalau ae la no hoi i na hua laau i mea e hooki iho ai i ka lua o ka huhu.

Mahope iho o kona hooluolu ana ia ia iho, ku ae la ia a hele aku la. Ia ia i hele aku ai, ike aku la ia i kekahi mea keokeo ma kahi loihi loa aku, haupu wale ae la no kona manao, aia paha ilaila kana mea e imi nei, nolaila, hoomau aku la ia i kona hele ana ilaila. Aka, ia ia i hiki aku ai ilaila, aia hoi, ike aku la keia he halealii hiki ole ke hoonaueueia. Hele mai la ia a hiki i ka puka nui owaho o ka pa, i nana mai ka hana, ua pani ku ia ka puka a paa. No ka manao wale no paha iloko ona aia ilaila kana aloha, nolaila, noho iho la oia mawaho o ua puka la ekolu la a ekolu po. Mahope o ka pau ana o na la ekolu, hemo mai la ka puka, a ike aku la oia i kekahi kanaka (enuch) mailoko mai, a ike mai la ia ia nei e noho ana, ninau mai la oia, "Ina hea nei oe i hiki mai ai, a owai hoi ka mea nana i lawe mai oe ia nei?" Hai aku la keia, "Mai Isapahana mai nei au, holo ae nei au maluna o kuu wahi moku me ka'u mau mea kuai, a ma ka moana noha ae la kuu wahi moku, a na ka nalu hoi i hoopae mai nei ia'u ma keia mokupuni."

Hopu mai la ua kanaka enuha la, a puliki mai la na lima ia ia me ka uwe pu iho, a hoopuka ae la i kekahi olelo penei, "Na ke Akua Alahe e hooloihi i kou ola? E ke alii o na hoa'loha! He oiaio o Isapahana, o ko'u aina hanau ia, a he mau makamaka ko'u e noho la malaila; na kekahi oia poe ka mea a'u i hoopipili loa ai i ka iini a me ke kuko, aka, na kekahi poe kanaka ikaika i oi ae mamua o makou, i hoala ae i ke kaua maluna o makou, a lawe mai lakou ia'u maanei a kuai ia'u, a ke ike mai la oe i ko'u kulana i keia wa, he haahaa loa." Mahope iho o ko laua kamailio oluolu ana, lawe aku la oia ia Anasala iloko o kekahi hale hanohano o ka pa alii. I kona komo ana aku iloko o ua pa alii la, aia hoi, ua eehia oia i ka ike ana aku i ke kiowai auau i hoopuniia i na lau laau uliuli o ke kuahiwi. Maluna hoi o ua mau laau la e ku-poai ana, ua kau ia ae he mau hale manu dala me na puka gula i hana maiau ia e na lima akamai, a maloko hoi o na hale manu, he mau manu o kela ano keia ano i makemakeia, e kani mau ana lakou i kela sekona keia sekona. O ka lakou hana ka hoolealea i na pepeiao o ke alii puni lealea. I kona kaalo ana ae mamua o lakou, ike aku la ia i ka manu nunu, a i kona obscured obscured obscured obscured obscured obscured obscured aku obscured obscured obscured obscured obscured obscured a kiekie, a kahea mai la, "E ka Nani!" I ko Anasala lohe pono loa ana i keia leo, haule iho la oia ma ka lepo. I kona ala ana ae, hoopuka ae la oia i keia mau lalani, penei:

"O! e ka manu nunu, ua hoopihaia anei oe e ke aloha, e like hoi me a'u nei.

Na kou makemake oli wale no anei i hoopuka mai nei i keia leo, a na makemake paha e noho ana iloko ou?

Ina e uwe ana oe i kau mea i aloha ai, i hele aku a haalele iho ia oe e noho inea ma keia ao mauleule, alaila, aole no e nele kou ike aku i ka nui o na pilikia. O! na Alahe no e malama i ka mea i aloha ia, aole au e hoopoina ana ia ia a hiki i ka popo ana o nei mau iwi."

A i ka pau ana ae o kana heluhelu ana i keia mele, uwe iho la oia a hiki i kona haule hou ana ma ka lepo. Noho iho la oia ma ka lepo no kekahi mau minute, a i ka hoopau ana ae a na waimaka i ke kahe ana, ala ae la oia a hele aku la i kekahi mau hale manu e hou aku me ka manao i opiopi ia, a hookahi no ona manao, hookahi uhane, a hookahi no hoi io, a ilaila oia i lohe aku ai i ka leo o kekahi manu nana i heluhelu mai i keia mau lalani hua mele malalo nei :

"E ke kanaka i hooulukuia e ke aloha, ua hookikina mai oe ia'u e hoomanao ae i na hana o na la i au wale ae.

Ua hoomanao ae hoi au i ka leo i pa-e mau mailoko mai o ka ululaau, ka leo hoi nana au i hoopoina mai i ka hoolohe ana aku i ka hone mai a ka ohe.

E ke kanaka opiopio e, ina no la hoi paha, ua like kau mea i aloha ai me a'u nei la, ina la paha ua kii mai oe e wehe aku ia'u.

E hoomaikai ia ka inoa o Alahe no kona kiai maikai ana ia oe.

Ina paha e ike mai ana oia i ko'u noho paahao ana ma keia wahi, ina la paha ua kii mai oia ia'u a hookuu aku mai keia noho paahao ana."

I ka pau ana o kona hoolohe ana i ke mele ana mai a ua manu nei, huli aku la oia i ke kanaka i loaa ai ia mawaho o ka puka pa, a ninau aku la oia, "Heaha keia halealii, heaha hoi na mea maloko, a owai hoi ka mea nana i kapili?" Pane mai la ua wahi kanaka nei, "He hale keia na ke Kuhina o ke alii i kukulu no kana kaikamahine, no kona makau o hoohaumia wale ia mai kana kaikamahine e na pilikia o keia ao. Ua hoihoi ia mai ua kaikamahine la a me kona poe nana e malama, a ke noho pu nei ma keia wahi. Aole no hoi e wehe ia ka puka pa, hookahi wale no wehe ana i ka makahiki, aia i ka lawe ia mai o na pono mea ai no keia kaikamahine a me kona poe ohua.'' I ko Anasala lohe ana i keia, olelo wale iho la no ia iloko ona, "He oiaio, e loaa ana ka'u mea e imi nei, aka hoi, he loihi no nae ka manawa e kali ai."

Iloko nae o keia mau la loihi, aole no i ai o Rose Mohala, a aole no hoi i inu i ka wai, no ka mea, aole he onoia mai oia mau mea e kona puu. Aole no hoi oia i noho, aole no hoi i moe, aka, o ka hele wale no kana hana maloko o ka pa alii, me ka hoohala ole i kekahi manawa ma ka hiamoe ana. Ua hia-a loa ia oia, mai kona la i haalele aku ai i kona home mua, a hiki i keia wa a kakou e kamailio nei, me he mea la, o ke aloha i hookomoia iloko o ko laua mau puuwai, ua hikii paaia e ke aho kaakolu i hanaia a paa. He nui na la a me na po o ko Rpse Mohala hoomakakiu ana e ake o ka ike iki aku i kahi e hiki ai ke puka malu aku mawaho o ka pa alii. Aka, aole i loaa iki ia ia kahi e puka ai, a no ka nui o kona aloha i ka hoa o ka la kanaka nui, i ike ole ia hoi e na mea e ae, nolaila, ua haku iho oia i keia mau lalani mele malalo nei me na kulu waimaka pu e kahe a wai ana, a penei no ia:

"Ua hoopaa ino mai lakou ia'u maloko o keia wahi paa loa, a ua ike ole mai hoi ka'u mea i aloha ai i ko'u kulana.

Ua lawe mai lakou ia'u ma keia mauna iloko o ke kai e hoopaa ai.

Ina lakou e olelo mai e hoopoina au i ka'u mea i aloha ai, aole au e hoopoina ana.

O na la i kaahope ae o ko'u ola ana, ua piha i ke kaumaha, a ua nui hoi ka manawa a'u i manao nui ai.

O ka hoomanao ana ia ia, oia wale no ka mea nana e hooluolu mai i ko'u mau wa a pau e noho ia nei."

I ka pau ana ae o kana heluhelu ana i na lalani mele maluna ae, pii aku la ia i kaupoku o ka halealii, a lawe ae la i kekahi mau aahu Baalabeca (Baalbec,) a hoopaa iho la ia ia me na aahu, a hookuukuu iho la ia ia a hiki l kona wa i ku ai ilalo o ka lepo.

(Aole i pau.)

 

He pololei anei ka kanaka e olelo nei, ina e make ke kanaka hewa, hele ka uhane i ka poipoi pulelehua?

 

O ka malama mau ana i kou ola, oia wale no ka mea nui, aohe mea nui e ae a kakou e manao ai.

 

obscured obscured obscured obscured obscured obscured obscured obscured obscured

 

Olelo pane ia S. I. Kauhai.

E KE AU OKOA;—Aloha oe:

No kuu ike o oe ka loulu e malumalu ai o na kuaua o ka Hooilo, a me ka la wela o ka Makalii; nolaila, ia'u i ku ai ma ke alo pali o Huaikaweo, e pili ana au malalo o kekahi opu Ohelo, a ike aku la au he manu e kau ana ma kona lala, e haukeke ana kona mau lehelehe i ke omo i ka wai o na pua, a pakeo ae la hoi kona alelo e hokio aku i na nui manu e akoakoa ae ma ka muliwai o Hikilele.

E S. J. Kauhai, ka huina helu o na keiki o Kaunakahakai. Ua olelo oe he mau olelo haku, a o ka inu ana i ka awa ka mea i puka ai na olelo? Ua inu anei o Parao i ka awa i loaa ai ka moe ia ia? A ua inu pu anei ka Luna kahu ai a me ka lawe kiaha i ka awa, i loaa ai ka moe ia laua? Ua, hoopaaia o Iosepa i ka hale paa o ke ao nei; a ua lilo anei kana wehewehe ana ma ka Baibala i kanaka ino? Ua inu anei o Moi ke kahuna mana i ka awa, i kona moeuhane ana i Palila? O kau mau ninau no ka moeuhane a me ka olelo nane, i ninau hoi paha oe no kou ike ole, ina e ike oe makehewa ka ninau.

Ina e holo oe i Hawaii, akahi oe a hiki ma Hilo, a makemake oe e ike ia Pihanakalani, hiki no anei ia oe ke pii a loaa na hale o Laieikawai, a me Waka ke kupuna wahine? He loaa iho, nana ae oe i ka lae o ka Alae, e ula ana. A o kuu kakau ana anei i ka moeuhane, a kapa mai ai oe he olelo haku, o ko mea anei ia i kunahihi mai nei, no ko manao ua lawa kou mau kiko, a he make emoole ka hope. E Kauhai, ua mahalo au i kou manao ma ka hapahope o kou kukulu niu ana, penei no ia : Mai hoopuka wale i na olelo lapuwale, hoopiha nupepa wale, a heaha ka pomaikai o keia lahui i kau moeuhane, lapuwale o na lapuwale, wahi a Kekahuna. Nolaila, e ke hoa, e ku iki kaua malaila, e akaaka kaua ia oe i hapalua hora.

E Kauhai, ke mahalo nei au ia oe, i ka pomaikai ana o keia lahui i kou hoopuka ana i na manao hohonu iloko o na makahiki i aui ae nei mahope. I ka wa hoi e ku ana ko wahi hale i ka mukae pali, ko wa nae ia e noho ana i Pohoiki, a e haku aina ana oe no Alanaio a me Paukunui. Ua kukulu ae oe he pahu hae loihi ma Lahaina, he 40 anana ka loa, a me ka hae ma kona welau, e kauoha ana i ko Lahaina poe e kanu nui i ke ko a me ko Wailuku, ua loaa ia oe na wili, a oia na wili e ku nei i Lahaina, ma ka moku olepelepe ka laweia ana mai, ke mahalo nei au ia oe e Kauhai, i ko wa e noho hulipahu ana i Kaula, e puhi aila kohola ana oe, a oia aila kai haawiia, a pomaikai ai ka lahui ia oe, ke mahalo hou nei au ia oe e Kauhai, i ko wa e noho Kanikela ana i Lanai. Ua hiki mai o Lo Keoki a lawe aku i keia aupuni, aka, ma kou ano Kanikela, a aloha lahui hoi, ua palapala aku oe i ke alii wahine e hoihoi mai i ke kuokoa ana o keia aupuni, a oia ka pomaikai nui o keia lahui, a oia hoi ka hoomanao ia o ka la 31 o Iulai.

Ke mahalo nei au ia oe e Kauhai, no kou noho Lunamakaaina ana i na makahiki i hala no ko hoopuka ana i ke kanawai hookamakama, ke lilo nei ia poe wahine i poe hanau nui ina keiki. Pahaneri, patausani na keiki, a ke ulu io nei ka lahui. E Kauhai e, i ko wa e noho Kiaaina ana ma Kaluaopele i Hawaii, kauoha iho la oe ia Lonomakua a me Lonopele, e ho-a i ke ahi a nui, i malamalama na alanui hele, i ole e pilikia na malihini mai Kau mai a Hilo, a pela mai Hilo mai a Kau, e ole oe e noho malaila, laha ai ke ahi lepo pele ia Hawaii nei, a kaulana ai ke aupuni Hawaii he naauao.

E Kauhai, ke mahalo nei au ia oe i ko wa e noho puuku nui ana na ka Moi, a ua waiho ae oe i kekahi hapa o kou puu dala i mea kuai palahehe, a oia ko Kauka Hilibarani kumu i holo ai i Kina. Aka, no kuu lohe ana e haalele mai ana oe i keia aupuni, .nolaila, ke manao nei au e pilikia ana keia lahui i ka hele ou o ka imi loaa, homai ko lima e lulu kaua. Me ka Luna hooponopono ke aloha.  S. W. NAILIILI.

Puehuehu, Lahaina, Sept. 24, 1865.

 

He mau ninau.

Ua ike au ma na nupepa a elua hele nei, i kekahi poe hoopuka moolelo kahiko o Hawaii nei, ua ike no a kuhohonu io maoli lakou, a owau nei hoi no ko'u heluhelu ana ma kekahi buke moolelo o Hawaii nei, a lohe wale mai hoi ma ka waha o kekahi poe, ua huli iho au me ka nalu ana; aole hoi i loaa pono, nolaila, kuu waiho aku ia oukou, me ke ake ku io e loaa mai, a he waiwai nui ia. Eia na ninau la e wehe mai oukou a hemo.

1. Ia Paao i holo ai me Makuakaumana i Kahiki, owai ia la ma ka helu Hawaii?

2. Ia Paao i hoi mai ai, ua oleloia ua lawe mai oia he mau pohaku a waihoia ma Mookini i Hawaii, owai ka la i waihoia ai ma ka helu Hawaii?

3. Ia Moikeha i hiki ai ma Kauai

obscured obscured obscured obscured obscured obscured obscured obscured obscured obscured obscured obscured