Ke Au Okoa, Volume I, Number 24, 2 October 1865 — HE WAHI KAAO -NO- KUAPIEI. Kekahi keiki kaulana o ka papa haahaa loa. [ARTICLE]

HE WAHI KAAO -NO- KUAPIEI.

Kekahi keiki kaulana o ka papa haahaa loa.

HELU 3.

Ia laua nei i hoomaka ai e holo aku, o ko laua holo iliai lā nō in a mawaho ae o Kahaknloa, o'ke Ku-i kōke iho la no Sao ka hekili, Bhtla, Hteo<iftiYiao ae !ā o Keae i na olelp a laW olfiapiel,* me fccna - olelo aku ia Kalhe, " mai la ka omaka o ua keiki nei," Pane mai 1* o Kaih'e, "Ke aha Ia ? " Olnlo hf»u akif no o Keae, "Uamoku mai la ka omaka.** - iho 0 ia 'olelo ana a Keae i kona j knkoolua, nokamoku ana o ka omaka, he j oiaio, hb maopopo ka oielo wanana a ke k«*ifei j imua d Keae. niai hole luua'i paV i Oahu, a o ko laua louo'e Iho la no ia i keia mea kupana- | i k* rtioantf,' a fa laūa no eHoopuapaaa ana, j ' nei h&lulb !fio la ke olai. Pane tiou aku la o i Keae'fa '* A haha ! Ke makaukau la i na kētki nel e"Kete rpai." Pane aki/la o Koi- i he, " Wahnhee oe." Ia maoawa no a laua ] I e henp^āpaa'ana peīa",. o?apa ana ka uifa, ua j ka t)a k6ko,'l(ahe ka wai ula. | ! Ia minawa koke no, pane aku la o Keie, j '* Ke panee mwi la ka'waa'o ua keiki nei," o i ka Kaihe hana no hoi ka hoole aku, nie kona j olelo aktt, " Wahahee wale oe." Ia manawa nn, aleale ana ke kai, 1 nana aku ka liana o laua nel, ho-e-e ke kai i uka. A olel» aku la I o Reae i kona kokoolua, " Pae aku la hoi ua keiki nei i Oahu." Oka laua nei hana no o i ka W»paapaa, o ka hooiaio aku ka kekahi, a o ka hi>olo mai hoi ka kekahi. A maanei la, e htfaMelfāk(Jli i ke kamailio ana no na elele, a e fcufi ah'kakoU e kamailio no ka hiki ana'ku 0 Kunpiei iO&lu . Ma ana, ke waiho oluolu aku | nei"6u ihiuā '6 ka poe heluhelu, e alawa aku kakou i nla olelo a Keae ma i hoopaapaa ■ ai ttle'koni kokoolua, aka, uapono no o Keae, -noltß , 'fn^a l ua lohe ponō oia i na «lelo a paa ma'r ka waha mai o tfuapiei. Aka, o Kaihe, aohe wahi mea a malīu inai, e i ka kaupaopa ana ifio i na olelo a pau a Kuap:ei i olelo aku ai ia Keae, ua hooko ia ia mau mea a pau mai ka mua a'ka' hope o ia mau olelo. No KA HIEI ANA 0 EIUAPIEI- I OaH(J NEI. i , - ' £ . - . .1 • I k« biki āaa mai o Kuapiei i Oahu uei, pae inua iftg»a Kpluahole, W»ikik»-kai,. ia ia uei i pae juai ai, (īapai aku ia keia i kahi waa o ia nei a hookomo ae la i kipapali, waiho itio f ia, Kaha <nai iat keia help ma kahak«u, a hiki keia i ī/iukou,, ike aku la keia i na baie o, ke 'Lii, i nana aku kp hana nei, e kau ana ka papa heenaiu a Luahiwa i upu ai a noa ia o ko ia nei noaoi aku ia ao ia Ika papa heeualu, " Homai kela papa faeenalu e hele ae au ika heenalu." Pane uiai la na Ilaiauku a.Luahiwa, '' e l«aa aku ka papa ia oe, no ka me», ua upu ke, 'Lii a noa ia, 'K«ap;ei." Paoe koke aku la ua keiki nei, " Owai aku ia AJii i." A i ko Luahiwa nana ana mai i ua keiki ae*i, rae e ke kanaka maikai, a i oi ae i ko na keiki opiopio a o Oahu pei, nolaiia, heuio wale mai la no ka papa, pau ka hoohiki a ua 'Li.i ia. Aole npe oia i nianao iki o Kuapiei no keia, no ka $nea, ua iohe wale ia ko Kuapiei ano, he vyahi loa ao, e, waiho paa ole ana no kahi huna, no ka i ka la i uioku ai ka-omaka. mai la ka ui a.oie ka a nani lua ole o ua o Kuapiei nei, a ia manawa ■ no hni i £aa ai kahi.huna i ka hu-ma ia.

la Luahiwa i-haawi mai ai i ka papa heenaalu la Kuapiei, me (ia olelo mai, "He uku ka hoi ka mea nana i noi maoli mai k« papa. hi awi ia aku paha." Ia oaanawa, oko ia nei au a»u la no ia, oia nu. no o ia nei a hal.a mai ta.palena a na kamaaiaa e heenalu ai, au aku ia keia oke Uai Malolo,,# haia ia la paiena, au aku la no keiaa aoeane. naiowale i ka ike ia aku eka poe o uka. G&io ae la ka poe 0 uka, " Lijo ka papa heenalu oke 'Lii—e !" Aole nae i iiuliu iho ia kali ana a lakou" nei, 1 nana hou aku ka hana, e pae mai ana kela i ka nalu, uwa ae ia pihe a haalele walo, o ia pae mai ia no o ua keiki nei a hiki i ka a'e one, ku iho la keia, a olelo aela, " Nani kuu pae ana i ka nalu i kapaia o Kalehuawehe." O ka haalele iho la no ia o ua keiki nei i k» papa, e ko ia nei pii aku ia no ui a ka wai o Apuakehau, auau iho la keia. £ia nae, ma* mua iho o kone pne ana roai, ua hai e ia mai ia ia, he kapu ka wai o Apuakehau,

Penei ke aoo o ka olelo paa : " Ina e maalo kekahi kanaka. a wahiue pah.i, a keiki pat«a, o ka tcake oo ka hope." No ka moa, ua hat mua ia mai ka hele ana mai o ke kaikauiphine a Luahiwa e auaa! A ma ia hope ibo, ī ua keiki nei e auau ana iloko o ka wai i upu ia ai, kahea mai la ke kahu o ua kaikamahioe nei, kuapuu,) " Hamau ka leo—e l Mai noho a bo-a iki mai, ho-a iki mai nn, make." No ka uiea, e hele ana ke kaikamahiue a ke %ii e auau i ka wai, a i ka lohe aua o ua koinei e auau ana iloko o ka wai, i keia mau oielo, mauao iho i& ia o ke kaikamahioe * |ie 'Lu. . la mauawa koke no, hoopau ae la ia i kona āyau ana, a pii ae ia kek iluoa o ke Kou, a akamai iho la ua keiki oei i wahi oowa a «alo ai. A ma ia hop« koke iho no, hiki ana net. o ko* ia nei oana. iho ia no ia i ua kaik&iuahiue uei, ike iho U keia i ka waiue maika*. aua hot i £s oio a< mamua. aku la ua keiki aei i kekahi apehi iho.Ui ua a.

oua kuikamahine nei, " K» ! he kanaka paha ko iuna." O i naoa flfale keiaaohe a ike ia aku he kanaka, a manao aela keia, ! 1 haule mni ka bua Kou i ka makani. la manawa ko\e po, lslau hou ae la ua,keiki nei i ka bua I£ou maka, ,a peh] hgu iho la nalooa ponoi o ua lijKikamahine nei, 8 pa.iho ma ka uha o ua kaikamahine n< i, lalau iho ]a k«ia a ike he bua Kou maka, olelo ae la hoi ua kf ikamahine nei, " Aohe no ka hfe tnakam, he k»w.ka no paha, ko haule pono mai nei la hoi ka. hipa Kou maka maluoa pnnoi iho o'u." Ia manawa, nana ae laiie kaikamahine iiupa„oke Kou, iKe aku la keia he keiki kanaka maikai e kau «na iluna o ka lala o ke Kon. Ia manawa koke no, kahea ae ia ua kaikan)«bine n(fi, " E ke kpiki maikai, hoi mai ilalo oei. o make auanei oe i kuu makuakane." Na »* nei k& hua oielo kahea, oko ia la maliu koke mai la no ia, a iho mai la mailuna iho o ke kumu Kou. a hiki keia ilalo, hele mi) la ua kaikamahine nei, o puakalaiao kona inoa, a lulu lima aloha.pu Iho la iaua nei, no ka ike ana mai no paha ia. Kuapmi, he keiki kanaka waikai, aiwaiwa no hoi ■■ kjiiana. ..... ■ ■ V * ■•* la wa no r oke koi koke mai la no ia o ua.. k«ikamahine nei, e hoi laua i ka hale, a ko ia «ei ae fku la noia, hoi.aku Ik lauanei a hiki 1 ka hale o ua kaikamahin? nei, me ka ike ole o na-nt»ka«inanā. A ike aku lakahi kahu kua puu 4 u« hoohui ae ia lauaja laua iho.ma kahj hoojiahi,< e like me ka makemake o na niea eiua. - '• lamanawa, o ka holo aku la no ia o kah, kehu kuapuu, a hai aku la i ke 'Lii ia Lua • Hiwa, "He kane ka ko kaikamahine." Pane mai lt o Luahiwa, "Ua pooo no, ina boi ia e l(ali a hiki mai ka'u meai upu ai a noala hoi ka ili.ia ia, inaia hoi ua pono." Aole, hana.iiio ia m hoi i& mamuli o kona manao, he pono. , , ' Olelo aku la ke kaikamahine imua o ke keiki kanaka oaikai, " Ua upu kuu makuakane a noa kuu ili ia Kuapiei." Me ka ninou aKu «0. feoi o ke kaikaikamahine, " Ina hoi paha o Kuapioi oe, ea, e hai ma| oe." Pane aku la ko keiki kanaka maikai, V Aole au o Ku&piei, no ke kai mai au, a o ko'u inoa, o Kanakaokai." A i ka iohe ana o ke kaikamahine i kfia mau olelo, pau waie.ae la kona manao kuhihewa. Jio I >e iho, hoeueu hakakaka ua keiki nei, olelo la ia i ke kaikainnhiae, "Ehia o ke aLu o Hp i " Pane mlī la ke 'Lii .wabtse, " Hookahi, a aohe ona kanaka e.ku, ai i ka ihe,aohe no hoi oua kanaka e hina ui." Pane aku la ua keiki " £j*oJelo aku hoi.ha oe i ko e k*Ha laaumaua." Heie,aku la ke*kaika,mahipe imua.o .kona nukuakane olelo olelo mai nei hoi paha e )<ak& laau oia me ko koa.'' Ae jpai la.koua makuakane, " Heaha Ja hpi auanei ka hewa. aia nojioi.pftha i,ka hana ana, he mau keiki kane wale no ka h<ii." Hoi aku Ja ke 'Lii wahine aiiiki i kona hale, e n<>ho ana.no hoi ke kane, hai aku la i na oielo a laua i olelo ai me kona'makuakane, me ka olelo aku, "Uaaeia puu nei." Ia manawa, noho iho la laua n.ei a aui ae ka la, hoomaka iho la ka hfle ana ao k« kaka iaau,' a makaukau ke kahua no ka aoao kamaaina, ia nianawa, paa ae U ke kanaka i k*na iaau, a olelo aku la ka w%*»*oe, "Ua makauka,y ke kahua.o ke op 0? koe." Ia mannwa, puka aku la keia a ma,ftaho p ke kala p ka haie, ku iho la keia a oiehameha, kanaka. ' . . O.koianei iho akji la r uo ia i kej p Kaluahole,, no ka mea. aia ilaila, kona mau wahi ukaua, o ko ia nei holo no ia a ka laau aoa, nu kela laaii a kaMu i ike ai ma ka Helu mua o keia Kaao. Paa a§ la keifi ika laau i ,neilii|)a t o hoi mai la no in, a«neane keia e hiki mei i ke kabua, ya makaukau, s ae kali ia ena nnaa. Aiko i» nei hiki o ka hoomakaukau iho la no ia.o ke ana, ia oniu ana inai o koaa hoa paio laau, a o kona olelo ih»o (a tfo ia i ka laau a«a " E Kookookumailani—e ! E luku." O ko ia nei hahau aku (a po ia, aole i pa aku i ka laau, i ke ehu no inake, i ka maiie ana o kan»ka koa kapiaain» nei, kaha aku la no keia hoi ana a komo iloko o ka hale o ke 'Lii hine, oia hoi ka hale o Puakalainj, no oia do kahi kapu, aole e hiki' s-<- ep aief a pau ilaila. Ma keia \rahi, ke koi oluolu aku nfi au ia oukou e ka poe e heiuhelu aua, e t akakuu i|t\o kaknumaanei, a e hoi ae kakuu a e oJelu ,hj}u no na wahi eltle. Ika hoi o wahi eieie «ei, pae m*i la laua i &oi«k,*i, a mai Molokai mai a hikii Oahu ka hiki »na mai o ua mau eklo nei, nioau aku k ke I 'Lii. " Auhea lta hoi ka olua aioa t kti aku | n«i J " Paoe «ai la o Keae, k» i | ki mai pei i Oahu nei ? h><M aku U ! 'Lii, 14 Ai>ls, o kuu mt>a h-'i 1 ai« o kuu i kaikainahine, a no t ia fvu«pjei» aole hoi i ko t t ua lawe ae eei no ke 'Lii wahiM i kekahi kaj n»ka i kane nana, o kan.i k&pe aku la no ia/" , Pane mai la o Kef«, " AiUe k« he kaoaM _ ano h>>u i hiki nv<ti Hnoi, il.iko o keia mau 3a lp«k«Ie," Pane aku la o Luahiwa, **Ae, ie i keiki kuaaka inaikai «no maiihMŪ **i hikimai jianei, i keia inau U iho ojm, hM.wi>bu |au i kuu pepa heeaalu ia la, aole ua« W ka- ; «aka Hn<> hahiko, he waui keiki opiopia ka- ' «MŪ||> nae»." >V«hi a Keao., "* Oia i ahu 1« aflPHuap:ei " •• AeW wahi * K*ij k?i n» sa tuai ma» a biki i«rabo as o Kahakuloa, kui ka hekiii, .ūe Wb»« ke kui o k« be\ili, sa m nei 1 *' Mok? mai la ka omaka o la.* 1 tHe «*a wau oo ka n«i o k« oi&i, ia ia &ei i&oi, " ua eeu" eiau .no h«»i ka ol.m o ka nik, ua ka w koko. kaia iā ael pan«« mai w»« o keikī aei." H« »ea mae ao k«e i lAiMwii.M hPaa-<LVj4ukoi, , »a**' ■:.'