Ke Au Okoa, Volume I, Number 25, 9 October 1865 — Ia R. Luakaha. [ARTICLE]

Ia R. Luakaha.

E Kē Aō Okoa ;—Jltoha ~ Nc» k* hapaileo hoyia aoa m&i e suu hoa i paio-e P. Luakaha, a,o r ke ano Uoomana, nVr s laiU, e ahouui k» poe J»we i kou kino no keia mau wahi olelopakuf hope., Ke olelo. mai nei o I*, Lijakab&.. nja Okoa o ka la 2 o,Okatoba f me ke. akamai a me ke ano hoomaalea, j»e ka hunahuna iho i ka'u mau .mea i ai ia ia e hai mai. Oia hoi ka hewa o k%li EkaWa Enelani," i mea e pau ai f • Ma kana olelo pane q ia I», aole loa oia i hai mai ia'u ina m'ea a'u ifcoi akyi ai ia ia, a aole !oa i hoike mai oia i kāu wahi kumu hewa hookahi, i me& iioi e pau ai ko'u kuhihewa-ana. , No ke kuawih mau o R, Luakaha ia ,ilenoii VIII a me kana mau haun hewa a pau, a ina oua la e maopopo ai ko ano o ka Eka.lesia o Enelani, nolaila au i Inwp niai ai ma ka'u olelo pane mua ja i*»,,! ua iiioa o na Pope ino a hana kolohe, i kumu hoohalike ma ko ano iuo ona Ekalesia a elua. Aka. iuae hoohalike ia na hewa apa Pope, na Makua, a me ua Pqo o k» ,©£al*:iyj3. a ,£ ,£«skk»iua i haua ai, ua oi k* ua Popt mea Uiana ai ilok» o ma» la* mwin oka Hjjoen VIIL He inea maopopo loa ia'u. uoie i nana pō.-* .io o H. Luakaha i ku'u rL.uu olelo pane njua ia ia. mea, Soie loa au i no\ aieu ia ia e hai naai ika LeVya o Henefi VIIt, mea i maopōpo nua ūoko o na Buke Moolelo o Enelani, a uie ka maalea o ? |ana /ilelo, ua olelo iho ia, ,"He anei ka h(Jke wia i ka kekahi imua o ka lehulehu, ina ua kaulana kona hewa imua# o ke ao holookoa ? Aole." - - : ' Ina ua kāwlaAālkona hewsi imua o ke ao

bolo«fc(ja, ao ke aha Ia ka mea i hew» ai ke lawe hoi (nai iā kumu hoike uo na iaea i Lanaia ai ia wa ? mea e heltthesu inau ia a na mea heluhelu hooolelo a pau ? Ua pnno ka manao «n» g R, Luakāha e huna, aka," liole oia e liki lte aka, ua puai rnai no m hewa a ua o pef«?ri VIXJ i hana oi me ka awaawa, i mea ai i ka Eknleaia E'hala anlpaha !a ale i nei Inina hookele moku, Ko ka muk'au paVa o Luukaha o ili n& hewa i hoomaopopyia e na kakau moolelo apau aialuiia o ka Ekalesfa ku. mau pna; nnīaila, ua lele houua mai nei ōia' me ka pui-

na'u ka ia msa i # o|e|o a rna " ka'u noi ana e hai hewa 0 Henen TTTt; 1 hik'i ke hai aku f ka hewa o kona aoao kū mau." Ma keia, ua hoiVe tn'ai ka hoa paio, uft "uku oiaia ia iho, i kan wahi o ialiiki ke kaipa ia akn'oia he wahahee a he hyopum£iuni., Aole loa ia mau mea' rjia ,ka'u mui ia E. $ ao]£,loa toi i noiia āku e hai tt»ai i ka Q fieneri YIII. 0 ka hew* o gkaleaia n f no ? J hewa o kona mau ' xumu4lt koiia nn'aiaoīoi a me na mea e loaa ai ke ola o ka uhale ke noho iloko o īa Ekai«|sia i kahua o ina Ekaleeia a pau e manao pui nui. Aole o |a hewa o kela kanaka tteia noho p' t> iio kekahi Ekatesia. N'oI»ila a)i i niuau Jcu ai rio ka hewa anei o Heiifcrt \ r Jlī ka* nhea i "hewa ai ka Eloilewu Ene/aui ? He mea hfkf ke I|b<> halika ae, no kaJno a me ka hanmia o na Pi>pe;o Roraa kA mea i hewa loa ai ka r Ekaltjsiai Eoma ? ke w&u niaiiu parelela like keia | hiki ole.al ia R. Luakaha ke hoole. No k* mea, ioa ua like kekahi ninau me kek«bi, b like auanei na haiua. Ina ua hewa j ba Ēifi»lesia o Eaelani ma o Heneri VIII la, aa. Lewa k» Ekalesia o Roma mao Pope ua hewa ka Ekaleeia Eneno t»oi ka'Ekaleeīa Romq, • hor, mai kuhikuhi īiewa i kekalli hewu. E lawe mua ae o R. ka o kona Ekalesia, a pau.ia, au e kii ae i ka hewa o ka Ekaleieia o. Edjlmm, s lawe aku hoU,kuipij na-. na itoua o ke akea ; aka, mahope akn au e hooiiaopopo ai i ka Ekalesfa Ēoeīani a Heneri|Ylll i kukulu ai, aole oia o ka o Eftlajii e lft n,ei t keia wa. Ni ka Ekalesia o Roma i kuni me kōha hewa nyi ka lae o na Ekalesia ». pan a no ka hewa ke kumn i haalele ai ka nm o kaua mau'kēfic£a i lona o lakon ka hewa o ka nolio lokahi oi_e. Aole itja j J?paje no 4 aka, aia Farani, ma Qerenaania, ;na Rusia a me na wahi a pau. He mea liik? u>\?a i ko Enelani E&atesia, a ai* ĪTkaicsiu 6 ae a p&o oka honna k|lipī i Isa poli o ka makua, 110 lea tDea, ke i|pho la no ia iloko o ka A1& a Homa i kona hōokīekie, book|un aha, niakaee, a me alaila aku, ai mau keiki e hoi iue ia. Aole i kipiko Enelani yko a aole no'hoi i haalele, aka,o Rotha kai komo hewft iloko oEnelam, a liookoh\j|p|iu ( ibo hoi me he mea la he waiwai Liana, a'me he uiea la ln.'i he keiki nana. . Aia .a ka Ekalosia o Eoma i koia mau hewa ona, alaila io paha e pau ai ka f! loolua i na'Ekaleeia a lakou u pau e liaeha| j nei i ke l|lno o ko lakou Haku ni'a H noh& i j ana kuee. \ __ *J | No ka niiiau 1 j AoTe au | 1 Heaen VIII mare lehulehu j ana i ka a oia ka mea e hikī ai ī&'u i ke hooīli aku \ keia hewa maluna ō ka Eka-, eeia ku v eia >a fnoj. i īa" jlokq o na Buke rHX>lfelo e *aiho rifei, a he mea kupaīanaha i& m io i» i'k% *oa o keia mare leiho6o X* « Ka Pope Roma- E uaoa I ' ! l ; ;

. TT~ -; T —F '"f■ 1 ' ,-F ma ui x?x iloko oy naare. ana, he n« oia ntūfo oka Ekaiesfa Eoma. 11& ma- ! kāhik|rsS2, Nop. 14 6a mare ana me ine Bō?em/a i ka m«lrahtki 1535 ke kapaeia ana mai Ekaleala Boroa mai. I kona m|ke anajf;ka makahiki 1541 ; aia ma kona Palapa?f Hoolttna, mahope )ho o kona miW aua nO la»a mau batia 6ewft \ I;ana ai, " hnawf 'olioli aku oi'a i kona phaoe i, ke AkuaMar nfk Loa." A maf o mau olelo koaa V*p»le a tde kona nonoi ikalka ana ip, .?jīaruj Virigine Hemolele a'me ka Ānaiiia Hemolele 6 ka fan! a pau e pole mau nona i wa 'e ola 'ana." Southey Mokupā xn ao,ao 24 i! 0 keia pule ana k Hencri VIII ia Mafie Yiri?ine Hemolele, a nie ka P(je a se f nxole^e # aole ia pule iloko o ka Ek#lesia o Enela% i keia wa. He pufe no ia qo ka EkaleBifi Roma, aole no ka Ekaleaia o Enelani ; rn al'alla kahj 1 hoOiaioia mai ai, i ka olelo ana a|Makale Buke i : aoao 37, peuei kana : "Ua 'hoao q Heneri VITĪ e kukuln i .Ekale«ia e ano like ana mai ka Ekaleaia Katoli% Roma ma ka noho poo o«o a ma ia ano wtle "koe no na mana io, na kumuao, a tfij Dft oihana a pan e hanatā ana e like mē lf* Ekale"Sfa T?oma. Olelo hou no o Mak&leima'i# #o-' ao hookahi no, " na Heneri VIII me kana mau oihana," ' Aka hoi, kaljeneri VTII manaoi > a,na ka Traßsubstaijtiation, ka pule ana i£ Marie, ka Pugutore, (v me e ae o la Ekaleeia Eoma, «ole fif ma ka EWesia* > Enelani i keia wa ; rotafla, pehea la e lilo ii o Heneri Vni ke poo t> ka Ekalesia o En lani ikeia wa. Ma keia mau kumu e haule i Ica manao ana o R. na Heneri kulu i keia Ekaleeia o Enelani € "ku uei i I keia wa. A oia 1a hoi ke Poo, he Moa koua Ekalesia a rne kona noho ?oo ma ka olelo a ka poe kakau moolelo, ua myke oia me kana hoomana i kukulu ai, i noho jpo ai, a i manaoio ai hoi. I \ No ke okiia o ke poo o keka u o kana man w\hme o Ane Boleua, maluni no s ia o na Lnnakanawai nana i hoopai ia L ne na, aole na Heneri VIII i oki i k ma ,poo*; aka, na kq ulelo hooholo i hanaia ; i imua o ka ahahoepolokolo no kona hewa, ule i hana malu a huna ia na kuniu o keia Aole mamuli o kana kanoha maol e k na Heneri VIII, aka, n% ookplokolo i hooholo elua ano e make ai o \ne Bolena, "He puhiia ike ahi, a ina i o J . t okiia paha ke poo." Hnme Mokuna^oao,l32. JjTo ka ninau 1. k £Ta i npi na poo o ka Ekalesia a R. Luakaha i ka rihre lehuk'hn ?" I ninau aha la ia a E. Luakaha ? No ka mta, ua ike no ia he kapu na/Pct)e o Roma, a me na kahuna o ka Ekalepia o Homa ke mare ina wahine. ( Aole e mki lakou ke mare, nolaila, he makehewa a he hilau ka naj i kapu ia laī ka lawe ana na lakou īho i na wahine wanuahi he E like me Pope Sera111. Penei ka olelo a Baroniuea, kek4fii Kakau moolelo o ko R. Luakaha aoao. "H« teuwa ia no na hewa haumia a pau, a he lanaka i oi ao ka ino o na kapnka a pau." E uana ma ka Baroniusa a3 Ann. 908. ria wahine manuahi o Mrfrozia, hanau kana keiki o loane XI ; o Pope loane X kana wahine mannahi, o Theodora ka mnlf mai o Marozia, E nana ma faosheiin II 391 ; ka F!eiyv mOolelo LIV. 0 Pope loane XI, keiki kamehai a Seragiußa 111, o Pope loane XII, he keiki hanauna na loane XI. Elua fta%tnau wahine i kaulana loa, o Rainera ame 23fephina. Penei ka Fleury nona, "Ua puesīa i n;t wahine, na wahine kanemake a me na e hooko aku i kona rnau kuko ino ( Ea poe i hele tr,ai e ike i ka iīina o ua Apoletolo ma Roma." "No ua hoopii na kanaka o Roma i ka Gmepera Otho, a e hookolokolo ia no keia 'ianā ino ana." He mea kupaianaha ka hookoloioloia o leekahi o na A«la o Rt>ma o ka &jpe. 0 Innocenta VIII, me kana mau keiki iamehai ehiku. E nana ma Raynaldus, Ann. 1489, "Waddington, 51L Ua lawa paha ka lui o na Pope i hoohaumia i ka noho ana uope o Petero ma'Eoma, i pau, ua kinikini wale na hew'a. ' A no ke ana, a pa-'iu-a paha hoi ona wahine ia lakou, nolaila, aa fawe ae kekahi o lakou o luliua 111 i, na moe. He hewa keia ioi loa ae mamua > ka marc lehulehu ana.

' No ka ninau oiaio, aole hen\are lehulehn o na kahu hipa o ko R. Luakaha Ekafesia, aka, he moe !eho!ehu nae i na wahine (

? like na m<?a i huike ia ae nei ma ka haina'o ka ni"au Jua. No ka ninau 4. Ua maopopo ia R. Lualtaha, ina oia e heluhelu j)<>no i ka moolelo o Enelani ; aole e hiki ia ia ke hōoia mai # ua noho kahuaa o ITenoriyīll no ka Ekales;a o Enriani, (e like la me oa Fope maEoma, e ku mai ai 1 ke a&ea i na Hoano o St. Antiiony, a hoomnikai mai i naHiula, īīoki, Lio, a a'kn.) Aole no hol eloaa kekahi ruooU:lc> no ka po»i kahuna ift anao Honm o lilo ai la ia o ke poo o ka Eka!esi» o ftnelani, a nana 1 lawemwo na oihauu kalnioa a me "na mea a pau e pouo ai ofa Ekufcsia, nolaila, mea ke. ae ia Paulo. He lalau ka auo pnpule. TTa kahaha kuu hoe 110 Peo anao | p OO no Pehea ho? o Popo he v?a§ine ia. t ' tfa makspo kokelpaL ka m'aka'n f keia hope ma lfo*ma.'*%"?wali! ne VaJ ka lesa i kukulu ft? i "koWl&aWa maKoaia. ntotl;Srwa^me a t>aa^ft t v!<j

koua naiiiau awa i kemiki i ke aiaant, ī kona, | wa e helē. ana e lawelawe i ke ano o kes:ahi_ i kaue i ■ n£Ti nioaīmai ai ia peta hoi au e ; jfinau aku ai ia ia. Maluna anei o ; o fie kukuiu aua l'eeu i . Bka!esia ? Aole pālia ī ike o Petero" i keia : koho ia ana o kekdhi r w&tflne i paui hakahaka no kona ftbho Eoa Roma. keiS"tii'iiAu n<s lio? n J? Luakaha, i hoi- ( 'tferljWrfrtto 'ai <iī&, i kona naaupo a ike ole i ke &no 1 liooniihi 1a ai tia Atii o Enelani a me na'Aupilhi ē &ē, 1 Poo no ko laīla Ekkleeia !6<J. >r( E !ike cftē ko īakou'noho ana i Alii tio ke Aopuni, pela oia e noho aī i Pōo no ka Skfeles}a, ma kē ar.o kiai i na oihāna e hana ifc aaa'a e arta iloko b ko iakou mau Aupt>hi iho. ona Ekaleeia maloko o kela Au|sftnī knoVo&' k£Īa 'Aupuiii kuokoa, o ka sfoi ke Poo. " like la me Penwia, Enelāni, Suedena; Deī»eniakA, ia, Gcrt'tnania, a ine ke-" kahi mau'A(»punf «5 &£. '0 na Alii wtsyao ā pau' 6 kei'a mau ' An'punl kē Pōo o ko lakou mau Ekakeia iho ma ke ano kino, aolei'ina kfc ano ljht!))ē.' 0 Te6u • Poo ma ke auo uhane, 0 n'a Alīi kanajfiau ftauwa, a o ua Kahufta na kueneTawel¥we. Pela oo o Eoma ilo*fco o koda "mau la mua, he kauwa na Kahunua a me nA Blhr>pa ofa Uka!esia o Somā "n»!a!ō b%a Emepera, a* o ke Alii h'oi ke Poo malalō o' ke Akua. Ta maopopo keia ina na ho'op'ii a na Bihopa o iia !a mua o Roma i ko lakou 'mau Alii, nana e hooholo'i'na mea a pau mawaena'o ke kue ān&'o kekahl EkaTesia mē 'kekahi, a i p'au, a !i!o ai ko lakou noho Alii ana mamuli o ka hookiekie a me ka anumi na: Bihopa*o ka Ekale'eia' o Eoma. Holaila ka IHo ana 'o na Pope na Bihopa o Boma i mau' Alīi noho Aupuni. Aka, he mea hou ia, me ka aponō ole o ke Akua i ka lakou mau hana. :

E like me'ko*Catlierina II noho Poowalune ana no ka Ekal£fcia o Bn6iai Elisaheia'i noho Poq ai.no ka Ēka!esia o Enelani, a pe!a no hoi o Victoria e noho nei i keia wa, aole lakou i noho ma ke ano poo e lawe I ka oihana kah'una e like me Pope loa"ne. AoleHo hoi lakoii i poni kahuna ia e like la me ko Popē loane Wahlne poniia ana i KahuHa, i Pope, a i Mea Hemolele Loa hoi no ka Ekalesia o Homa. Nolaila, ua kuleana o!c a ua hoi ka ninau aE. Luakaha, no ke kukuluia ana o Elisabeta i poo no kn Ekalesia, a malaila e lanakila ole mai ai na ipuka oka po. Aole loa no hoi i pili keia olelo ana a leau no keia mea ; aka, ua pi!i no ka manaoio a Petero i hooia mai 'ai i kona Haku. • • Aole i hoopnka ia keia mau olelo me ka alapahi ame ka hoino, no ka mea, mai na buke mai no ia a ko R. Luakaha aoao i kakau ai. Ano tfa ike ole o kekahi oko maua mau makamaka 5 ka olelo o ko.na aina e, nolaila. he mea pono no ke hookomo ia i kokua uo na "kiimu hoopaap'aa. Aole iahe mea e hilahila ai na kumu Bihopa, no ka mea, ua ike lakou he heluhelu ia ka moolelo o Henei'i VIIĪ e na mea a pau, e ka poe i koino iloko o ka lakou Hoomana ame ka poe i komo ole. A ina ua heluhelu o R. Laakaha ia moo!elo mekeano hoopilimeaai ole mahope o kona mau kumu, alaila, aole paha e loaa ia ia keia m»u niuau lalau ana e hoopilipili mai Enelani. No ka mea, ua pelu hou iho no kana mau olelo, i haina no kana mau ninau, Aole no hoi au e huhu, a aole hoi e lele liilii na hua kepau, ke hai inai oe i ka hewa a pau au e makemake ai e haili ia Henen VIII, a me ka Ekalesia o E hoike no i ua mau hewa la, a e like me ka'u i mua ai. mai hnna, o lilo oe i kokua hewa.

He haole luina io no wau, a eia ka'u mea hai oluolu aku ia R. Lnakaha, mai ke mai oia ia'u ke kau like maua maluna o ka mokn okohola hookahi, o hinuh'inu ai|aneika lae i ka ai!a i na keiki o ke kai.

No'ka nonoi ana mai o R. Lnakaha e kakona hewa, a no ka ike lioi ua hewa oia, nolaila. ke kakala aku nei au i kona hewa, ua pau Ke kani mai nei ka hokio kaniku o ka hora f keia, e hoi ko Ulakoheo keiki e hoohehee aku i na hao o maalili auanei. Me ke a!oha. loake Eaimiola.