Ke Au Okoa, Volume I, Number 27, 23 October 1865 — Ua Kina ka Mooolelo o Lonoikamakahiki. [ARTICLE]

Ua Kina ka Mooolelo o Lonoikamakahiki.

E Ke At Okoa ;—Muha oe : Ua kiua ka moooh-lo o Lenoikamakahiki i hoopuknia ma " Ke Au OtoA" i ka naua iho he mau liilii lou o ua uiea ; poioiei; 9 iii:i ke kamaiiio aue ua iiuikau wale uo; »o tia utca boi, uia ka V]uhe!u ana i keia inooo!t!o i kvia mau In L ua kaiiiuilio ia ktkaui mav incutale &U2o m»ke ano ktutg me hiiku ka manao ».ule. O ka uaooolelo e pili ana ia Lonoikau+akahiki, be ksaaVa R}«c!i ip e likq m\. kakeu MrkeikiB)« t ua ketao p? k

Ma ka hooniak« ana o keia mooolelo ma Ke Au Okoa, i kapaia e ka mea nana i ka*au, o ka Helu 1, aole he pololi, he waenakonu loa ia o ka mooolelo oLonoikamakahiki, aole no oi« ka hoomaka ana o Reia mooo!eto. Penei ka hoonohonoho »na o ka mooolelo o LonoikEPmakahiki ma ka'u buke.

Ē h<inmfti<H mua ina ka llīookuauhau e. pHi >ana ia Lonoikamaknhiki. Oia ka mahele ■mua\ a o ka maheh alua', nmi kon» hanau ana a hiki i kona ao ann i ka oihpiia kaua. i Ok» mahele aleolu; mai k6na ao jna i ka oibana kaua a hiki i kona kanpaai aoa ia fifawaii. O lta mahele eha; mai kona kaapum ana ta Huwaii a hiki') kona hono ana me kona kaikuahme (nje Kaikilani) o ka mahele aLmu', wui ka hoao ana o Lnnoikainakahiki me Kaikilani a hiki i ka noho ana o laua ma Kalaupapa i Molokai. oka mahele aono; mai ka noho ana o LonoikamHkahiki ma nia Kalaupapa a hiki i k? hoopaapaa a»a me Kakuihewa ma K;>Uua Oahu. oka mahele ahima'i ko iaua honpaapaa ana a hiki i ke kipi ana o na*)ii n Hawaii ia Lonoiuamakahiki. oka maheīe awalu; mai ke kipi ana o .na'lii o Hawiii a hiki j ko Lonoikamakahiki kuana ika moku ta Hawaii. O ka mahele oiwa; ntai ke ku ana o i ka tnoku a hiki 1 knna hiOawai aoa me lia ma Kauai. Oka mahele umi; m*i lta h&lawai anao L'>noikamakab>ki me Kapaihilia a hiki i ke kaua a Lonoikamakahiki me Kamalalawalu na Waimea (Hawaii.) 0 ko j mui ke pio ana o Ka> malalawalu a hiki i kc halawai hou ana o Kapaibiahifiame Lunoikamakahiki, Oka maTiele i fcoe;*mai ka halawai hou ana o Kapaihiaiiiha liie'Lonoikamakahiki a hiki i kona make ana. (Maloko o keia mau mahele, he kaoakolu kumamahiku mokūna.) Oka mea i oleloia "ma Kaawaloa kahi i pepehiia ai o Kaikilani." Aoīe pela. Ina j malaila, ina ua make kahiko o Lonoikamakahiki ia Kanaloakuaana ma, no ka mea, ua pau foa na'lii o Hawaii i ke kipi ia Lonoikamakahiki no ka pepehi ana ia Kaikilani, koe wale no o Pupunkea ko Kau alii. Ma k'au lohe; ma Kaloupapa i Molokai kahi i pepehi ia ai o Kifikilani. Penei ka moolelo oia mana: " Mahope iho o ko Lonoikamakahiki hoao aaa me Kaikilani, holo ak'u la laua i Kauai ImamaK o ko Lonmkamakahiki makemakp e ike i ka laau koa kuihu ole o Kahihikolo, aka i ka holo ana mai Hawaii aku a hiki i Molokai, a noho nia Kalaupapa, me ka mona6 e holo a hlki i Ouha a hala loa i Kauai, aka, ua loohia ka manao e ke ino, noho loa ai ma Kalaupapa no kekahi mau malama.'" "Ao Heakekoa hoi, he kahu no ia no Kj.ikilani, oia ke keiki kane a Kamauiupali me Uli, u» launa m&u o Kaikilani me Heakekoa ma ke alio launa hewa maoiua a nuj na la, me ka ike ole o Lonoikamakahiki. A ma keia hulo ana a Lonnikaaiakahiki ma a noho ma Kalaapapa, ua ano e ae la ko Heakekoa manao no ka nalo ana aki;. «>-Katk.kp i ma «_ kona mau'maka aku, np}&;ia t imi aku la ua Heakekoa nei mahiipe me ka inanao e loaa ati> ma Kauai, a#a, i ka hiki ana aku o Heakekoa ma Kalainaula i Molokai; "ia mmawa, "fufce iho oia ina kamaaina oia kahakai. < ♦* Aia noī o Hawaii ma Kalaupapa kahi nVoho : ai." "la manawa o'Heākekoa ma Kalaupapa, e hoi ana kekahi poe maauauwa i Kool«u, oinau aka la o Heakekoa i ua poe la, "E heIb ana ōukou 'mali'ea ?" Ōlelo mai !a iakuu '* 1S hoi ana makeu i Koolau." Ninau hoi| o Heakekon. *'I Koulau hea ?" "I Kalaupapa,"** wahi a ka poe muauauwa. Nioau hou o Heakteko«. "Ua ike oukou i na *Lii o Hawaii ?" " Ae, ua ike miikou,'' waRi a ka rrtaauauwa. liai oku o Heakekoa r kena olelo hope h»a i ua poe maauauwa nei. " I hoi anei oukou a luua o ka pali, a ike oukou ilKa'Lii o Hawaii, kahea waie iho au'anei oukoū penei: '* E Kaikilaoi Alii Wahine o Puua~e— E <t-a mai ana ia oe ke ku a Kamaulupali, O Uii, o Hea—" *' Ina i lohe ole mai, a hoohewahewa paha, alaila, kahea hou afiu ouliou." "E KaikWani Alū Wahine o Puna— f aloha mai nei m oe Ke ku a Kamaulupali o Oli, Ko īpo o Heakekoa." " A pau ka olelo nauoha a Heakekoa, hoi aku la ua poe nei a luna <* Kahoopaheehee e nana ai iā Ia)o o Kalaupapa, alaila, jKe aku la i ha*Lti e'noho mai ana iloko p ka ! lou j}lii, alaila, iho sku la lakou nei a kapili | i kahi e hlkī ai i na'Lii ke lohe tnai, ia manaI wa kahea aku la kekahi o ua poe niaauauwa

oei (t ka ole?ō inu« e like rae ka hai nua aialuna ae) i ka manawa a na'Llii e konane aua aka, ua lohe aku la o Kaikilani, eia wale do kaoB ia wa, " JAe." Ano ka maaao o ke Alii VV«b)ne o Ioh« o Lonoikamakahiki, noiaua, a<>on«lonaig ae_ia o Kaikiiaai i ka olelu e piii ana i ke kumne i me« e lohu ole ai ke Alu lfane. Aka, no ka ipauao o ka poe i kauoha ia ai uolt> i iohe kc Aln W&iium, uolail.a, k&U«-jt)OU hku ia .iaKoui lua o ka Jfclo kauu|ui (e j)tli koktf ; tte L» maluua o keia ii.iuku. Aiaiia, lob>B a Loi keia 100, *ui,e u«e oia i wtkisvi e hoeiia uku iu &k&» kakaii viia a raaoj}ap \ abik.bovlja.aku», *' Ia umiawa kauohaia ajiu ia ka poe I !s»-e mai kd olelo a e moi imu» o ke «lii, i &inau tua<y«>f).a i» aku «i. ( , Tfttu }§ %c AilL li«i U mei la tsee, s L

hiiu i konaae a hahau eku ia i H-6 iUq U .9 |Kttikiiani ma ka iao, .u#jpamai ka bia. »,-ke kuemnlia. Ia qian#wa t l>au ka pane ana ip KaikiHoolale koke ae ]a o Lonoikumakahi- , ki i ke kij" bqku ona ia Kamahualele. e hoomaliaukau"jaq hoewaa hoi Kapahi me Moaaaikaiaiwa, i oa hookele lioi ia Ki--1 punui ma, e hoomakaukau. P9 f ka hoio i , , , '' no kau aku la o iluna o waa, rae ka manao o Kaikilani oia pu 110 kekahi e bolo, aka. i ka hiki anao ua kaikilani. nei miihi'pe o na wae, la Lonbtkara«kahiki i]una o ka f>o/a, aiaila, huli mai ia o Lonoikamakahiui iuiua ji kahea ,mai la. "E KaikUa.m ! aole he w<ia e kau mai ai." " Kai okia kauawai." A iohe o Kaikilaoi i keia ua, aUi i kona kanawai pau alaila aianao .ae ,|a oia, ua hoohikio Lonoikamakahiki e,huj hou me Kaikilani, mamuli o kona ano ,j ke kaoawai o ke «lii:, . ia ana e make, a iqq p puka keia alaila, ola ia kanaka J '/♦ Ike iho la o o»>» i koe me Loaoiku nia k«h i m l 4 hvi,i» la o Kuikilani i Hawaū; aka, kui |l}u v\f lono 0 keia pepehi nna a lohe o Kanaloakua«na ma, ua.j4ana.ino iao Eaikilani; hui ae la na'Lu o } e kipi la Lonoikainakahiki ke hoi tpaj. A&p la niea | maheleia iho ia kahi e oohp, Ai t oa'Lli, ? 0 Kanaloakuaana, oia ma Kapakai 1 Kohala. A o K.anaioaßUikuakawaiea l h4>jL>uoho īa oia ma Kawaihae. .Ao Kanaloakapulehu, h'oonoho la oia ma Kalahuipuaa. Ua hoonoho ia keia mau alii me oa puali (koa f ) I na e hiki mai o pja hi 0 keia mauawa \jifia, al„aila e ,p£|ieh] no la īa. . , frl ~H i >4 .Ua oleloia hoi ma g j£p£loakuaana mss, " ua kuia ka ful#hft haiai a, Ka lae hi k iij, (a neens J £ mile Ina 0 ka maflawa ? 9 Lopo%fpaljLpjliiki i.lokp o iuku.oo.ka ho l? e -' > . " Aka,aoje 0 ( i hpi mai, n_o ka r»ea,aiq no kela ma Qah.u Kuilua t ip,alolso o ka ha|e o : K&kui' hēwa. , t . , r ........... . '' I ka hoi aaa a i J>iki mi|.a ka lohe i a. i, ( ga,e aq« ma Kawaihae mai May,i &kju, iiiua oia me aia ua pau_na makaainana a U)e na'Lii i | na, ua maaewauewaia, kona lo-

he una e kipi i k^jkgifcjjnaQe^(p,

nolaila, hu ee ]a ke ak)|ia ia LpnoikamakahiUi. .Nolaila,, hou oia, e ipoi huu wihqpe <7 kafta„ ka&e;,jnolailq,Jipiftji# la oia a Hetna K kapu A«ū*%ihp }#. o Hikiau,, a aoa, bol« hou aq o t Js§jkiJta<M ® jfl?« 13 haj,,aku > ke„kipi o o poiio me ka, Johe oie.". (iie ( lvUii lo*. ka, webewvhf\jßD» maapei) , t Mi4gq i ulm> keia q»ea, Kaawaloa kati i ai o Kttjkilaol: q ka ma Ka t , "t . - ~ īlia lwu..,,Ua*wiJ)i&H ,i haopuka ia ma 2.. A, krt Helu 3. oua aole oia na m§le i hqopaapaa ai I»iki ,01 e, ]&} k M |J?e wa Jkq auu^ya.. aku ai ke o Uawmi.i Oahu. ,{ls w«fei i)uku laa qa v pia p Keahalia iiula o » tyki pku. i la.lani hapa o ua.wahi tnele « lp aua jieiy;L , , " % la k«M p ( K«jiiu>«a,. ' wale kp^kplu." O keia ke «jt\e a Qtnu*aw|JjMte t9» ai W Loooikamukahiki i a i at> #i Ka,T ku hewa ike rao? ]ie .piipui

no.hoi i<i no, —I k& w«g&w£ i ai. ,ua jjlo wu# ia ,ka kW* f> pahope, haoa ,^kw,QjL, 4 ki i.kaiū iap«i u OUai^njf<UH!a,a, iuki tk» pau .ana; Jike.a L Uke uu ia me he kaJūiīo,R« ufi ,o JUoaoiT kainakahiki, mai jita ao» o kahi i .toihi ai U apa t ,.,Qi*.,j»ai 1 ua «ek , ... ",AWa»l«i?.i k» # A awiUaU». ak,u. a. hiki i MiH&HiiWi <#*, (§ afioa ma ke o*p4 o (u.Ja o Oi*. ka ao aufi,Lopoikfyfcak.#iMki o Kakuib«w«. " 9,Jke wel^,9 *~aie. •• H-iio ya . JU«uuikfn»akahiki i kaiw <>»« oia ka |hU aji H*kuihe wa h Oabu a puuj, $ 4»kif aiv Lwoikauiaka*

hiki i Una map »ea, aoie i | J ua £ k ?k «i Wwkwwkaiuki i* Uauua wa.lv wo » me Loii ka ioaa #»a ( ia i ele i ksumt «ua w<u 9 Mauoa 4« i Lonoikaaiakahiki. a loaa m« k'ailua. Jn« | aole e hiki aku a Hawua i ua ; ia uei i | ina ua.make o Loouikamak&hiki. A o>a ** I U.iki aua 0 Uauua « ku aiawaho o |ia pwkwaM I 0 ka o iv*kuihe\*a, uia ka tuuiavt 9 I 1 hea aku ai i kela melo ia Kiiaupaii I a hiM i k« pau ioa.ana o ua mau «eie u«i; j aoie uae uo -Lwooikauiakahiki ua. iaoa %ei. , aka, uo kouajnu«uuawahiae. Ai ka pau ana Io ke k*im, looa, kouio aku la.o il«uaa x iloko Lowukamakahiki; «<a ka «i*«awj» I<t jl hoike «i» k%iw» 9 aa'Lu 0 U**a« , »i ia &i»*fifuii*uau ittiQ4 o Pmum&m- -•!«•« 4»