Ke Au Okoa, Volume I, Number 46, 5 March 1866 — Page 2

KE AU OKOA.

HONOLULU, MARAKI 5, 1866.

 

I N A makahiki i kaahope aku nei, ua hooala ia kekahi mau Ahahui Mahiai mawaena o na haole a me na kanaka Hawaii. O ka Ahahui Mahiai a kanaka Hawaii, ua noho ia malalo o ka noho Luna Hoomalu o ko kakou Moi Kamehameha IV i hala e aku nei; a o ko kakou Moi aloha aku o Kamehameha III., oia kahi i noho hoa no ka Ahahui Mahiai mawaena o na haole. Maloko o kekahi o na halawai ana a na haole, ua haawi ae ko kakou Lunakanawai Kiekie Wm. Lee i kekahi haiolelo i ka M. H. 1850 me he ano wanana la, e i ana, "He kanakolu makahiki mai keia la aku a'u e haiolelo nei, e ike auanei o Hawaii nei, o kona mau awaawa e ulu ia ana e na kofe hua mau—na aoao papaala o ko kakou mau puu e uhi ia ana e na mala ko—na wahi papu mahakea, e hoohua mai ana lakou i na waiwai o ka honua, a o na wahi e ku ia nei e na halepili, e lilo ko lakou mau kahua no na halelaau a me na hale papaa."

Me he mea la ua ike e mamua ka mea nana keia olelo e hiki mai ana keia mau mea no ko kakou mau pomaikai nei, oiai, oia wale no kakou i ka hapa mua o kana wa i olelo ai, ua pau nae ia mau mea i ka hooko ia, a ke ike maka nei kakou i na hua o kana mea i hai mua ai.

Aole i liuliu ke kukuluia ana o ua mau Ahahui Mahiai nei, ua hooala ae lakou i Ahahui Hoikeike ne na mea ulu a me na mea a pau loa a lakou a me ka lehulehu i hooulu, i hanai, a i hana lima ai paha me ka mikioi. Ua hookaawale ia he la iloko o ka makahiki, e hoike ia ai no keia mau mea. Ua huli mai kela a me keia i ka lakou mau mea ulu, i ua Hoikeike nei. Ua nana kela a me keia, a ua mahalo kekahi poe, no ka maikai o ka lakou mau mea ulu, a mau holoholona paha. No keia mau mea, ua loaa mai ia lakou he mau makana o kela ano keia ano, ina paha ma ke dala, a ina pahu ma ke gula.

A o ke aha ka mea nui a keia mau makana e hana mai ai i ka poe i loaa mai ai? Ua hooikaika anei kekahi poe ma ka hooulu ana, a waele ana i ko lakou mau aina me ka mikioi, i mea e oluolu maikai mai ai na hua o ko lakou mau kihapai, no kekahi mea palaueka wale iho no? Ua hanai auanei ke kanaka hanai holoholona, i kana mau bipi, hipa, a puaa paha i mea pepehi wale iho no? Ua kaomi wale iho no auanei ke kanaka mahi waina i kana mala waina i mea inu wale iho no? Ua mahi wale iho no auanei ke kanaka i ka pulupulu, i mea kuai wale aku no? Ke o mai nei ka leo, me ka i mai, "Aole."

O ka loaa ana o ka makana a ua Ahahui Hoikeike nei, i kela a me keia, he mea no ia e hooikaika ai a e kepa mau ai hoi i na aoao o ka poe hanai holoholona, a me ka poe mahiai e hooholo aku i ka lakou mau hana, oiai, ma ka hooaiaiia ana ae o na uku makana wale aku, e manao nui auanei kekahi poe aole ma ka lilo ana o ka uku makana, aka, ua manao nui kekahi poe ma ka hanohano o ka lilo ana o na makana. Aole nae makou e manao ana he pono ke kuai ia kela a me keia ma ka haawi ana aku i na uku makana, aka, o keia mau makana he mea maikai ia e hoohoihoi ai i ka lehulehu, me he mea la he mau makana ia i kau ia ma ka pahuku o ke kahua heihei, na kela kukini keia kukini e holo ai imua i loaa ai ia ia.

I keia makahiki i hala iho nei, ua haawi ae kekahi haole o Wini i kekahi mau makana no ka pulupulu. A o ke aha ka hopena oia? Ua huli nui aku na kanaka i ka mahi ana ia kumu waiwai, a aohe no hoi lakou i hoonele ia no ko lakou mau luhi ana. Aole o ka loaa wale ana mai ia lakou ka pomaikai wale iho no la ia, puu ae, aka, o ka lua o ka pomaikai, oia no ka molaelae ana o ko lakou mau apana aina, mai ka ulu ia ana e na opala nahelehele, a he hupo hoi ke kanaka ke kapae ae i ka hoomau ana aku i ka mahi ana, me ka ae aku e lanakila hou mai ka nahelehele maluna o kona kihapai.

Ma na aupuni naauao, akahi a opuu ae ma kona holo ana imua, ua haawi aku no ia aupuni i kela kanaka keia kanaka, i oi kana mau mea i hooulu ai, i hanai, a i hana ai hoi me ka lima, i kekahi mau uku makana no kela a me keia mea. Pela i hana ia ai ma na kapakai a me na kapa muliwai o Kaleponi, a me na wahi e pili koke mai ana. A o ke aha ka hopena o ia mau mea? O ka holo hikiwawe ana imua o ka oihana mahiai.

Ma keia mea, ke manao nei makou he mea pono keia i ke kau Ahaolelo e hiki mai ana, ke noonoo me ke akahele. Aole nae makou e manao ana e paipai nui i ka lehulehu ma ka haawi ana i uku makana no ka mahi ana i ke ko, oiai, he poe lalawai wale no ke komo nei ma ia kumuwaiwai, aka, ma kekahi mau mea ulu e ae! Aohe no o makou kanalua ina e hookau ia ae kekahi mau makana no ka oi o ka kela a me ka keia mea e kanu ai, e miki koke auanei lakou i ka mahi ana i kela mea ulu keia mea ulu me ke kipulu mau ia.

I KA puka ana mai nei o kekahi nupepa haole o kakou nei, i ka Poaha iho nei, oia hoi ka Friend, ua ike iho makou i keia mau olelo malalo nei penei:

"Ua hai mai ka nupepa Herald o ka mahina o Dekemaba, no ka loaa ana mai o na dala $600 mai na Karistiano Hawaii mai o kekahi mau ekalesia elua o ka Pae Aina o Hawaii, i mea e hoolilo ai ia Aberahama Linekona, Linekona wahine, Lutanela Kenela Kalana a me Adimarala Faraguta, i mau hoa hanohano lakou no ka Papa."

Aole makou i lawe mai keia mau olelo maluna ae nei, me ka manao ino, a hoopaapaa hoi, aka, ua lawe mai no makou i mea e ike ai kela a me keia i ka manomano o ka lokomaikai o na ekalesia i olelo ia ae la elua, a i mea no hoi na kakou e noonoo akahele ai i ke kumu o kela mau ekalesia i haawi ai i ka lakou mau hipuu dala.

He mea olioli no paha i na maka o ke anaina o ua mau ekalesia la, ke halo iho ma na nupepa a ike iho i ka lakou mea i haawi ai. Pela no i kela a i keia, ina lakou e ike iho ma na nupepa i ka lakou mau makana i haawi ai, alaila, e hoolioli ia mai auanei ko lakou mau manao, a oia wale iho la no ka uku panai no ka lakou makana.

He nui wale no ke ano o na makana ana aku. He makana no ka oi kelakela o kekahi ma kekahi hana akamai a kaulana paha; he makana no ka malama loihi ana o kekahi i ka oihana me ka mikiala, a me ka hoopono, kekahi hoi, he makana manawalea aku i ka poe ilihune a me ka poe hoi i loohia i na popilikia; a he nui wale aku no ke ano o ka makana ana aku.

Aka, o keia mau makana i haawi ia aku ai i ka Papa Misionari o Amerika Huipuia e noho la ma Bosetona, a ka nupepa Herald i hai mai nei, he makana ia i kupono ole i ko makou mau puuwai ke mahalo aku, oiai aole ia i ku i ka makana manawalea i ka poe i hune i na pono lako kino, a me na pono lako o ka noho'na. E manao no paha ua mau ekalesia la a me ka poe e kakoo ana ia lakou, he hana nui ia a ua mau ekalesia la i hana ai. Pela io paha ko lakou manao ana, aka, iloko o ko makou noonoo akahele ana, aole i komo iki mai iloko o makou kekahi kulu o ka manao ana pela, oiai he Bosh (he mea ole wale) ia hana ana pela.

E ninau mai no paha auanei kekahi poe, no ke aha? No ke kupono ole oia makana ana, aole i ku i ka mahalo kupono ia mai o a o. Ua waiwai loa auanei kakou nei, e hoouna wale aku ai i ko kakou mau dala ma na aina e i mea e hoolilo ai i kahi poe ulakolako i hoa hanohano no kekahi mau Ahahui? He ilihune loa auanei kela poe i hoouna aku ai keia mau ekalesia i ka lakou mau dala, no ke komo ana o kela poe kaulana o Amerika Huipuia iloko o na Ahahui? Ilihune io!

Mai komo makou ma ka mahalo ana i ua mau ekalesia la, ina i hoouna ia kela mau dala, no ka hooholo mua ana i ka euanelio ma na mokupuni o ke kai, na aina e uhi mau ia la e na ao naulu o ka noho'na pegana. Ina aole ia, o ko kakou nei noho'na no kahi i noho hune, aole hoi i ulakolako loa. Aia ka Halemai o ka Moi Wahine, ua makemake ia ke kokua mai o kela a me keia, i mea e holo pono lea loa ai ka malama ana a me ka haawi ana aku i ka laau i ka poe mai a pau loa e noho ana ma ua hale la. Aole oia wale no, aia o ka Halemai Lepera, Halemai Pupule, a me kekahi mau hune e ae o kakou nei. I ko makou manao ana, e pono e kokua mua kakou ia kakou iho, a e hoaahu hoi i ko kakou mau hune iho, mamua o ko kakou lapa ana aku e hoolilo ia hai i mau hoa hanohano no na Ahahui o na aina naauao, i noho pahaneri ia ka ulakolako mamua ae o kakou.

 

Ke Alo Alii.

He maikai ke ola o ka Moi, aia no oia ma Waikiki kahi i noho ai. Ma Honolulu nei oia i ka Poaha i hala ae nei, a i ke ahiahi no oia la, hoi no ma Waikiki.

NA MEA KIEKIE.

Ke mai luuluu nei no ka Mea Kiekie, Princess Kamamalu.

He maikai ke ola o ka Mea Kiekie, M. Kekuanaoa, K. C. G. K.

KA MOI WAHINE KANEMAKE.

He maikai ke ola o ka Moiwahine kane make, H. K. Kalama, aia no oia ma Haimoeipo kahi i noho ai.

 

MA RE IA A UA HALA AKU LA.—I ka la 19 iho nei o Feberuari, ua mareia kekahi haole eleele i noho a kupa ia Hawaii, he wahi haole no hoi i maa mau ia kakou nei, oia hoi o G. W. Hyatt ia Pali wahine. I ka la 20 ae, holo aku la kona hapa maikai maluna o Helene, a i ka po no oia la, ua lawe ia aku la oia e ka make i hoa moepuu nona. "Na ke Akua i hoohui, a nana no i lawe aku," e hoomaikai ia aku no oia.

 

KA MOKU PERU.—I ka la 19 o Ianuari i hala ae nei, ua holo aku keia moku okohola ma na kai anu, no ka lakou hana mau e au nei i na kai hanupanupa o ka moana. I kela la Sabati aku nei, ua hoi mai oia, oiai, ua loohia ua moku la i ka poino a ka liu.

 

KA MOKU ALBERENI.—Ua hauoli makou i ka hai ana aku i na mea e pili ana i ka moku Alberni, a makou i hai aku i keia pule i hala ae nei, ua ili ia ma Waimea, Kauai, a eia malalo nei na mea e pili ana i kona ili ana. Ma ka Poaono, la 17 o Feberuari, e ku ana ua moku nei ma ke awa o Waimea, ua piha i na eke raiki, eiwa haneri ka nui. Ia wa, e aloalo mai ana ka waapa i na ohua, aole i liuliu, pa mai la ka makani ikaika me ka ua, mai ke komohana hema mai. No ka pa ikaika loa ana mai o ka makani, hookuu aku la ia i kona heleuma. He iwakalua paha minute o ka pa ikaika ana o ka makani, a malie iho la, uhi mai la ka pouli. Aole i liuliu ike ia iho la aia ka moku iloko o kahi papau, he ehiku kapuai wale no ka hohonu. Manao iho la ia e hookaa, aka, no ka ikaika o ke au o ka muliwai o Waimea, nolaila, aohe hiki ia ia ke hookaa ae. I ke kakahiaka o ka la Sabati, haki kaikoo mai la kuaau, ma ke kikala o ka moku. Ia wa e moe ana ka ihu o ka aina. I ka Poakahi ae, ua kanahai mai ka makani, a kiola ia na ukana, me ke kokua ia mai e ko kula poe, kona hemo mai la no ia, ia la no. Na wahi ona i poino, o ka hoe a me ke kila, ua hemo; a ua nui kona liu. I ke awakea o ka Poaha iho nei, ua huki ia mai oia e Pele, a eia oia ke ku nei ma ke awa, a e hana hou ia ana. Ua kauoha ia mai makou e Kapena Clark, e haawi aku i kona hoomaikai i ka poe o Waimea, no ko lakou hooikaika ana e kokua mai, ma ka hoopakele ana i ka waiwai a me ka moku Alberni, oiai oia iloko o ka pilikia.

 

KAIAULU O KE DALA GULA.—Ua hiki mai i o makou nei he palapala e hai mai ana i kahi e loaa ai ke dala gula ia kakoau i ka poe i ike ole i kahi i hu mai ai nei mea he gula, wahi a ua palapala nei i hiki mai ai i o makou nei aia ka a haalele oe e ke kanaka i ike ole i keia mea he gula i ka molowa, a hoolilo i kou kino i kanaka hana ma na mea e loaa ai ke dala, alaila, ike oe i nei mea he dala gula. A o ko lilo ana ka e ke kanaka molowa i kanaka hana oia ka ke kaiaulu dala gula. A i ko makou ike ana i keia palapala, ua hooiaio iho makou o ke kumu io ihola no ia e ike ai kakou i nei mea he dala gula, he hana, aole o ka noho wale.

 

LAHA IA LA HOI.—Ua ike iho makou maloko o ke Kuokoa, ua pilikia ka o Waialua i ka wi, no ka lilo nui loa ka o na kanaka i ka heihei lio. Hele hoi a wi io mai o Waialua, e pau ana o Honolulu nei i ka wi, no ka mea hoi, ma Honolulu nei ka hoomaka ana o ka heihei lio, a he hope mai nei hoi ko Waialua hoomaka ana i ka heihei lio, eia ka e wi e ana Waialua i keia manawa, a heaha la ka mea i wi ole ai o Honolulu nei i ka wa heihei lio aku nei mamua? Ua pono no ka wi ana oia aina he aina heihei lio ae la ia, a haalele ia iho ka mahiai, ka mea nana e kokua mai i ke kino a me na ohana.

 

PAKELE I KA HEKILI.—Ua hiki mai he palapala e hai mai ana ia makou i ka pakele ana o kekahi poe mai pau i ka make i ka hekili ma Kawaihae, a ua hai ia mai no ia makou, he la ua nui ka ia ma ia wahi; a o ka poe i pakele mai poino he poe keiki kula lakou e hoi ana i ko lakou mau wahi i ka wa i pau ae ai ke kula. A ia lakou ka e hoi ana i ke alanui, hoomaka mai la ka o ana mai o kauwila, a kui iho la ka hekili. Ia wa, aole e hiki ia lakou ke hele me he mea la ka e kaomi iho ana maluna o lakou, aole ka e hiki ke ekemu aku kahi i kahi, mai pilikia io maoli keia poe.

 

PILIKIA MA KA MOANA.—Ua hai ia mai makou e kekahi makamaka no ke kahuli ana o kekahi waa ma ka oana, mai Hana mai nae ka holo ana mai. A maluna o ua waa nei, elima kanaka, ua hele no ka a piha i ka awa, o ka ukana ka ia oluna o ua waa nei, a e holo ana i Kahului e kuai ai. Aka, aole nae lakou i hiki aku, loaa e lakou i ka pilikia, a make aku elua kanaka, koe mai hoi ekolu. Aloha ino na mea i moe aku la i ka moana. Nohea make hoi he holo ma ka waa, o ka waiho no hoi o ka holo-a maluna o ka moku, a laa hoi paha ka pilikia la—e.

 

HE BUKE HOU.—I keia mau la i kunewa hope ae nei, ua pai ia ma ko makou nei Keena kekahi buke ma ka olelo haole, a aia ke humuhumu ia nei, aohe no paha e emo a hoea mai ia. A o ka inoa o keia Buke ka "Reports of the Supreme Court," na ka Lunakanawai Robaka G. Davis i hooponopono iho nei, (oia hoi na olelo hooholo a na Lunakanawai Kiekie.) Aole no paha he waiwai e loaa mai ia kakou no keia buke, oiai aia ma ka olelo haole, aka, ke manaolana ae nei makou e unuhi ia ana paha ia ma ka kakou olelo makuahine.

 

KE KULINA.—I ke kakahiaka o ka Poalima iho nei, ua lawe ia mai i ko makou Keena nei kekahi mau huihui kulina, i kanu ia ma Kalae, Molokai, e A. W. Meyers. Ka loihi o ke kulina hookahi mai ka umi a i ka umikumamakahi iniha; a o ke anapuni he ehiku iniha. Ma keia, ke ike ia nei i keia wa (aohe hoi a ka wa i hala) kekahi mau kumu waiwai o kakou nei. Ka makou e olelo aku ai i ka poe mea mahiai, "E hele imua!"

 

NO KA POHAKU UNIHEPA.—I keia mau pule i hala iho nei, ua hoao nui kekahi haole o J. G. Osborne ka inoa, i ka hana ana i na pohaku unihepa, a ua holo pono kana hana ana. Ua he nui wale na miliona pohaku o keia ano, e loaa mai, mai ko kakou honua mai. E manao ana ia e kukulu i hale hana no ua mau pohaku unihepa nei, a ke ake nei makou i kana hana e holo lea loa.

 

No ka Nupepa Kuokoa.

Aole paha nei o na olelo oiaio maoli a Kulou ma, aka, ma keia e maopopo ana, ua kauwale ka hele ana a Paao ma, a kaawale ka Kulou ma, aka, ina maluna o ka moku hookahi no lakou, alaila, ua pae like mai no lakou, aka, ua kaawale ka manawa o ka pae ana iuka o ka aina, he mua o Paao ma o ke kau ana mai i uka, a he hope ka Kuloa ma ke loaa, ia Kulou ma ka ninau aku i ko Paao ma wahi i hele mua mai ai.

Ua olelo hou ia maloko o keia moolelo o Kulou ma a me Paao, ua kapili hou lakou i moku hou no lakou, a malaila ka hoi ana o kekahi poe. O Lono kekahi i hoi ma ia moku, me ka olelo o ua Lono nei, "e hoi hou mai ana no ia." E hiki ke hoomaopopo o Grijalva ke alii luna nui o na aumoku o Sepania, oia no o Lono. Ua kapaia oia he Akua, he mea mana, a he mea kiekie maluna ae o lakou a pau, i pae ai ia nei, nolaila, ao'e ole ke kapa ia aku ona he Akua. He mea i makau ia, a he Luna Nui hoi no lakou a pau, ka poe i hiki mai maluna o ua mau moku nei. A i ka lohe ana o na kupa hanau o keia pae aina, aia hoi kapa aku lakou ia Lono (oia o Grijsalva) he Akua. No ka mea, oia ka mea mana maluna o lakou a pau o ka poe ae moku. Elike me ka poe kulana a pau o keia au naauao a kakou e noho nei, aia hoi iloko o keia kaua koke ana mai nei no o Amerika, ka ike ia ana o na koa oia Aupuni ua ane Hoomana maoli aku ia Geo. Makalelana, a mahope mai ona o Gen. Kalana a me Gen. Sherman. Aole wale hoi ma Amerika, aka, ma na aupuni a pau o ka honua nei e loaa ana ke aloha ia no ko lakou kaulana, a koa, a hana lokomaikai ina makaainana.

Pela no i loaa ai ina kamaaina o keia pae aina ka manao ana e hoomana ia Lono (Grijsalva,) ai kapa aku ai hoi ia Lono he Akua.

O kekahi moolelo no keia poe, no kahi e mai ka waa nana i lawe aku i keia poe mai keia pae aina aku. Aka, me ka lauwili a pau o na moolelo ma ko kakou aoao nei, ua maopopo he poe keokeo ka poe i pae mai ai ma keia pae aina, iloko o na makahiki ekolu haneri mamua aku nei. He oiaio he poe Sepania ua poe nei a i ole ia he Potugi paha (oia he poe ilikeokeo no lakou aole o ke Potugi eleele e noho nei me kakou nei) aka, o ka pololei loa nae he Sepania, no ka mea, o ka pololei loa ane he Sepania, no ka mea, o ka poe Sepania, ka poe haole ili keokeo, i holoholo nui ma keia moana ia wa, aole he aupuni e ae. O ka Hoomana a Paao a ke kahuna o ka Hoomana Katolika no ia.

Na ko Sepania i kaili mai na kamaaina mai o na mokuaina a pau o Amerika Hema a me Mekiko. A mailaila mai ka hele liilii ana o na moku ma na wahi a pau o ka moana Pakipika nei.

Hookahi mea a kakou e kakali aku ai, o ka hoomaopopo lea ia ana o na moolelo oia aupuni, i pili no na huakai, a Cortez Pararo, Koloma a me ka poe a pau i haalele ia aina e, no ke aupuni hou, ke aupuni i kaulana, ua piha ka honua i ke gula.

Aia a maopopo lea mai ia mau moolelo, alaila, he mea hiki ia kakou ke hookuku iho ina wa, a me na makahiki, o ka hiki maopopo ana mai, oia mau aumoku maanei, a me na makahiki, o ka hiki maopopo ana mai, oia mau aumoku maanei, a me na mea a pau e hoomaopopo ana, i mea e hoakaka ia ae ai ka moolelo lauwili o ko kakou pae aina nei i pili no keia poe kupaianaha i hiki mai ai maanei mamua o ka manawa a me ka wa a kakou i manao ole ai, ua hiki ia keia pae aina e ka poe o ko na aina e.

Mai ka hiki ana a Kulou ma i ka makahiki 1530 a hiki i ka makahiki 1612 ka wanana ana a Kekio Pilakalo he 82 makahiki i hala, a wanana ae la oia, i keia poe he haole. "He leo pahaohao he mau maka alohilohi—he ilio nui a maluna ke kanaka, a o kekahi ilio he pepeiao loloa imua, (o ka hoki paha ia,) e lilo ana o Nuuanu i wahi haahaa, e holo ana na waa, he lahui menehuna, a he mau waa nui ko lakou he la pea kimanamana."

"O ko lakou Akua ua hoi i ka Lani—

O Kane o Ku o Lono—Aia a hiki

Mai lakou—E hoohiolo ia na

Kuahu na Heiau a me na kapu alii."

O kahi ano kupaianaha o keia wanana o ka hai e ana, ina mea e hiki mai ana, aole no ka lio, hoki, ka moku a me ka pea kimanamana, aka, o ka hai e ana e haahaa ana o Nuuanu, a e holo ana na waa. Ua ike ia ke ko nei ia mea i keia wa, aka, aole nae ma ke ano mana keia wanana ana i ko ai a penei no e maopopo ai ia mea.

Ina ua pae mua ia keia pae aina e ka haole he mea kamaaina ia lakou iloko o ka nana ana o ka aina o Oahu nei aole he alanui e ae e hele ai e hiki koke ai ma kekahi aoao o ka aina, e laa ka manao ana o kekahi e hele mai kona aku nei a hiki ma Koolau. O ke oki pu aku mawaena o ke kuahiwi, a i ole ia o ka imi ana i kekahi alanui kokoke e hiki ai ma Koolau. He loihi loa hoi ka hele a puni ka mokupuni e hiki ai i kahi i manao ia ai. Nolaila, ua ike no lakou ina e lehulehu ana lakou o ka poe haole e noho ana ma keia mau pae aina o ka imi iho la no ia i wahi e hiki koke ai ma kela aoao. Ua maa ka poe Sepania i ke kaua aina ana a o kekahi rula o ke kaua a he mea no hoi i ike ia e lakou ia wa, o ke kaua ma na wahi kowa ololi e like la me ko Nuuanu ano. Ua maopopo ia lakou ina e hoolilo ia ana ia wahi i kahua kaua, alaila o ka lilo aku no ia i alanui a hoomaka ka hoomaikai ia i alanui hele mai, ke pau ae na la o ke kaua ana, no ka mea, o kahi kokoke loa ia ke manao ia e hiki koke ma kekahi aoao. Nolaila, ina ma ke ano mana ka manao

ia ana ua ano hiki ke olelo ia he mana akua maoli, aka, he mea nane i manao ia a i lohe ia paha mamua. Ina he 82 makahiki ka hiki ana o ua poe Sepania mua nei mamua aku e keia wanana, alaila, e manao ia no, ua lohe ia mai ua poe, a ua holo mai paha kekahi poe o lakou ma Oahu nei, no ka mea, he hiki wale no i na kamaaina ke holoholo pili aina me ka makau ole ina ale o ka moana mawaena o kekahi mokupuni a me kekahi. Aka, aole nae i lohe ia ka holo ana mai o kekahi oia poe ma Oahu nei, ma Hawaii wale no ko lakou wahi i noho ai. A malaila ka mea pohihihi hookahi i pili no keia wanana ana a Kekio Pilakalo.

Ma keia pule ae e hoolaha hou ia mai ai ka hakina aku i koe no keia mau olelo i pili i ka hooia ana, he poe e ae no kekahi mamua o na Misionari Amerika i hiki ma keia pae aina a ua ao mai no hoi i ko Hawaii nei. Aole i holo okoa, na na Misionari Amerika wale no i "ao mai i ka lama ku," e like me ke kumu o keia kumu manao i hapai ia ai.

J. KAIMIOLA.

 

Hilahila ole wale.

Ua ike au ma ka Helu 40, Buke IV., o ka nupepa Kuokoa, o ka la 28 o Sepatemaba ma kahua o kona la hanau, nona ke poo i kau ia, penei: "Mai Hilo Mai."

Ua kukulu mai o Alohauhane ma ka mua o kona kukulu manao ana, aka hoi, aole oia i i wehewehe mai, eia wale no kana, aole ka i ike mai ka mua a ka hope. Ina pela, eia ko'u malaila, he hoohalahala maoli no paha kou e Alohauhane, no ko nele ana i ka hale kula ole, a lilo hoi i na kumu Pope.

A ma kekahi kumu manao, ke ao nei laua i ka hoomaloka, ea, e ke hoa, e ku oe malaila, mai wikiwiki oe malaila, malia, ke ao nei no hoi kekahi mau kumu au e hoolaha nei i ka heluhelu buke Kauoha Hou, kalaku hewa ana hoi kou alelo i waho. Pela i oleloia, he lala uuku ke alelo, he ao okoa ia no ka hewa, pela paha oe e Alohauhane.

A ke i mai nei no oe, no ka lilo ana ka o na haumana malalo o keia mau kumu Pope, nolaila mai ka hele ole i ke kula Sabati a me na halawai a me na hana e pili ana i ka hoola uhane. E! e noonoo pono loa oe, mai wikiwiki hou oe malaila, o ku auanei ko waha i ka makau a na keiki a Hina. Malia paha aole na laua ke alakai ana i ka hoomaloka, malia paha ua hana laua ma ka laua hana i kohoia ai e ke Aupuni, a malaila ko laua uku, malia paha ua kauoha no hoi laua la i na haumana, e hele i ke kula Sabati a me na halawai, malia paha no na keiki no hoi kekahi hiki ole. Ina paha e ninau oe i kekahi o na haumana, ina ua ae mai, a hoole mai paha, alaila, make pono ka hoolaha ana ma ke akea.

Nolaila, ke ninau aku nei au ia oe, o kou inoa ponoi no anei ia o Alohauhane? E ke hoa, heaha la kou mea i pee ai, a i hai ole ai oe i kou inoa maoli? E huna wale no oe aole hoailona ia H. B. N. A o ka haina maoli no paha o kou inoa, o H. B. Nalimu, ke kumu kula mua o Waiakea, aia la, loaa oe e hoopu mai nei, i hoopuka ai oe i kou inoa kapakapa, o kou inoa maoli ia o Alohauhane, mai kuhi oe i ka hai i ka inoa hoopunipuni he mea olioli ia no Alahe, aole, ua ike no oe ma ka Baibala, penei i oleloia: "Owau no o Iehova o kou Akua, he Akua lili, e hoopai ana au i ka hala a ka makua i ke keiki," a pela aku.

A e nana iho no oe ma kekahi kukulu manao ana ou, no ka piha paha i ke akamai a me ka noonoo, ka mea i hana ole ai pela, ea, lalau hou oe malaila, alaa ka hoi ke akamai a me ka noonoo ia oe a ka mea i hiki i ke Kula nui o Lahainaluna, ke poo o ka naauao, no ka mea, ua lohe au eia oe ma ke kula Kahuna o Rev. T. Coan, alaa oe la, e kapaia kou inoa o Makeeoihana. Ua kuhi paha oe e ke hoa, o oe wale no ka mea i aoia i ka hoopuka manao ma ka nupepa, nolaila, mai hoopuka hou oe e like me keia hana au, ka hoolaha lapuwale. O ke kee iho la no ia o ka nalu o Makaiwa la, i lohe oe e A. H. B. Nalimu.

O kou mau manao a pau i hoopukaia ma ke Kuokoa, no na makua mea keiki, no ko lakou makemake ole i keia mau kumu Pope, aole loa pela, o kou manao wale iho no ia. No ka mea, ua ike lea iho au ma ke ano nui o kau hoopuka manao ana, he huhu oe i ka Pope. Mai kuhi oe e ke hoa, he Pope, a he Kalavina ka oihana, aole, he oihana ia na ke Aupuni, a na ke Aupuni no hoi e uku, aole nau. Ahu kupanaha a ka la i Mana, ia oe e Alohauhaneole, ka! hewa aku la au, o Alohauhane ka ka pono.

Ma keia wahi, ke hooki nei au i ka maka o ka'u peni sila, i kona holokake ana ma na rula pololei o ke kalana, aka, ina e pane ia mai au, alaila, e pane hou no au. Me ke aloha i ka Luna Hooponopono.

Z. Y. KAPALIKOOLAU.

Hamakua, Hawaii, Feb. 5, 1866.

 

Ua kokoke mai ka manawa.

Ke kauoha aku nei au ia oukou, e ka poe i lawe i KE AU OKOA, ma ka apana o Ewa nei a me Waianae, ma ka pule mua o ka malama o Maraki e hiki mai ana la 7 ma ka poakolu, e lawe ae oukou i ke koena dala ($1.00) no ka hapa ma kahiki hope, oia hoi eono mahma a me ka poe i hookaa hapa, ma kahi o J. P. E. Kahaleaahu, ma Manana Ewa, nolaila, mai lohi oukou, o pilikia auanei ma hope aku. Aole i pili keia olelo kauoha i ka poe i hookaa mai, no ka poe wale no i koe keia olelo kauoha. Me ka mahalo.

MO SE MANU,

Mea kii nupepa no ka apana o Ewa a me Waianae.

Waiawa, Ewa, Fed. 26, 1866.

 

No na hana mana.

O ka hana mana oia no ke kue ana ina kanawai o ka honua nei, elike me keia, ina e hiki i kekahi kanaka ke hele maluna o ka ili o ke kai, me ke poholo ole o na wawae iloko o ke kai, alaila, oia ka hana mana, no ka mea ua kue ae oia i ke kanawai o ka honua, pela hoi, ina e hiki i ke kanaka ke hoola mai i kekahi kanaka make, mai ka lua kupapau mai, a ola oia elike me kona wa mamua, alaila, kapa aku la kakou he hana mana kela, no ka mea, ua kue ae oia i na kanawai o ka honua, ke huli iho kakou a nana aku i ko kakou Haku ia Iesu, ka mea nana, i hele haaheo iho maluna o ke kai, me he aina malo la, pela no hoi ko Iesu hoola ana i kekahi poe mai ka make mai, alaila, e pane ae au penei, ua pili na hana mana ia Iesu wale no, aole i kekahi mea e ae, malalo iho o ka malu o ka la, aka, ina la i hala kunewa hope aku nei, oiai, ua hiki mai kekahi mau malihini ma ko kakou nei kaona, a ua hana ae lakou i ka lakou mau hana mau i ao ai i ko lakou aina, a ua kuhihewa ka manao o na kanaka me ka olelo ana he hana mana keia mau hana, aia hoi ka hoolilo ana i ka haina ka, i mea ano e, pela hoi i ka wati pakuikui ia a liilii loa, a hoi hou e like me kona ano mamua, pela no ka puka ana mai o ka hapaha mailoko mai o ka alani a ke manao nei na kanaka, he hana mana keia mau hana, me ke kuhihewa o ka manao, a me ka naaupo, ke hoole nei hoi au me ka olelo ana, aole ia hana mana, ke ninau mai nei paha kekahi poe, me ke kuhihewa, me ka i ana, pehea i maopopo ai ia oe, aohe kela he hana mana, oiai ua ike maka makou ia mau mea i hana ia, a nolaila, aole hiki ia makou ke hoole, auhea oe e ka mea e olelo ana pela, ke kapa aku nei au ia oe he holoholona oe, no ka mea, aole i ike ka holoholona, i ka pono o ka mea ana i hana ai, pela no hoi oe, aohe oe i ike i ke ano o ka hana a ia poe, a ke ninau hou mai nei paha kekahi me ka olelo ana, a heaha iho la ia, ia oe, eia no kau haina, he hana ake akamai, no ka mea, hana no ke kanaka ia mau mea, ua noonoo e oia mamua i kumu e hiki ai o keia mau mea, pela no hoi ke kanaka e hele ana maluna o ke kaula, mai kekahi piko a i kekahi piko, me ka paa ole o na lima i ke kaula, a ke olelo nei au, aole kela he hana mana, ninau mai paha auanei kekahi poe, no kekahi hoi, no ka mea, ua imi mua oia, i ke kiko waena o kona kulana a ua pinepine kona hoao ana pela, a loaa ia ia kona kiko waena, pela oia i hiki ai ke hana, a ina ua noonoo e ae ke kanaka mamua o kana hana ana i keia mau mea, alaila, aole e pili ka hana mana ilaila, e pili no ka hana a ke akamai ilaila, no ka mea, o ka hana i ka hana mana, aohe noonoo e mamua, i ka wa no i makemake ai e hana i kekahi o ka wa no ia e lilo ai o ka mea ana e manao ai, i mea hou e like me kona makemake, pela no ko kakou haku o Iesu Kristo, i kona wa e noho ana ma ke ao nei, aole oia i noonoo e mamua a hele ai oia maluna o ka ili o ke kai, aka, i ka wa no ana e manao ai e hana i kekahi hana, ia manawa no, o ka lilo no ia o ka mea ana i manao ai i mea hou, e like me na moolelo o kakou i ike ai ma ke Kauoha Hou, no ka moolelo o Iesu aka, ina aohe i pau ka pohihihi o kekahi poe, alaila, e lawe mai i wahi hoike, penei no ia, ina i makemake au e haule mai ka la mailuna mai a i ka honua nei, a olelo aku au i ua kanaka akamai la, e, auhea oe, hiki anei ia oe ke olelo aku i ka la e haule mai a i ka honua nei, pehea ka pane a ua kanaka la, e pane mai auanei oia, aole paha e hiki, no ka mea, na ke Akua i hana ia mau mea, ina pela, alaila, ua maopopo, aole e hiki i ke kanaka ke hana ae i ka hana mana, o ke Akua wale no, no ka mea, o ke kanaka, ua haahaa wale iho no oia malalo o kahi oioi o ke kuahiwi, a nolaila, hiki ole ia ia ke hana i na hana mana, a o ke Akua wale iho no ka mea e hiki ai oia mau mea a pau loa, ina pela, alaila, ua makehewa ka manaoio ana, o na kanaka kuhihewa, me ka noonoo mua ole. Oiai hoi, he kumu ka hiki ana o keia mau mea a pau a ina he kumu, alaila, ua noonoo e oe oia mamua a ua imi ae oia i na kanawai e hiki ai kana mau hana e hana aku ai imua o na kanaka, nolaila, e hoopau ae i ko kakou kuhihewa ana no ia mau hana akeakamai, mai hoopuka na lehelehe i ka apaapa, a mai hoolilo ae i ka manao kuhihewa i hoa kuwili no na la inea o keia ola ana, a e hoolilo i ko kakou mau manao me ka olelo ana, e pili no ka hana mana i ke Akua, a o na hana ake akamai oia ka ke Akua i haawi mai ai i na kanaka, no ka mea, ina kakou e nana ma na moolelo o na aupuni a pau o ka honua nei, aole kakou i ike i kekahi kanaka e lilo ana mai ka honua nei a i ka Lani. Aole hoi kakou i ike ua hiki i kekahi kanaka ke hele maluna o ka ili o ke kai, elike me na opala e lana malie ana, me ka pulu ole o kona mau wawae, e pane mai paha auanei kuu mau hoa heluhelu Nupepa, ua ike no makou i kekahi kanaka e lele ana mai ka honua aku nei a hiki oia ma ka Lani, oia o Ilikai, nolaila, e kapa aku no makou ke hana mana kela, no ka mea, ua kue ae oia i na kanawai o ka honua, ke pane aku nei au ia oe e ka mea e olelo ana pela, aole kela he hana mana, no ka mea o ka ikaika o kana pule, a me kona manaoio ana i ke Akua, a me kona paulele ana i ka mea mana a oia wale iho la no ke kumu, aohe no kona ano mana, no ka mea, ua loaa mai ke kumu mai ke Akua mai, a oia ke kumu o kona hiki ana ma ka Lani. A ina ua pau ko oukou manao kuhihewa, alaila, e alu iho i ko kakou mau manao e haalele i na mea kuhihewa.

Ke hooki nei au maanei, no ka mea, ua maluhiluhi kahi kino i ke ala i ka po, i ka hoomanawanui i keia kumu manao, no kuu manao, aohe e pau kahi hewa o kuu mau makamaka, nalaila, lana mai ai ko'u puuwai e hai aku i ke akea. Ua pau ke hoi nei ko Maemae keiki e hiolani.  DAVIDA EHU.