Ke Au Okoa, Volume II, Number 42, 4 February 1867 — HE KAAO NO TONEIAHUANU. Ke Kilohana Pookela o Mesiko, i unuhi ia mai loko mai o ka olelo Paniolo a i ka olelo Hawaii. [ARTICLE]

HE KAAO NO TONEIAHUANU.

Ke Kilohana Pookela o Mesiko, i unuhi ia mai loko mai o ka olelo Paniolo a i ka olelo Hawaii.

ELEkH 7. Ia wa i lobt ia oku ai ka leo o ka lio keokeo o Tonalafaie e uwe ana me ka holo ana i-o a ianei ene ka ikaika loa o kona holo ana; a oia ka wa a ka Ilamuku i hoolilo ai i ke pani o ko puka komo i mea ole ma kona lima a me na koa, a komo aku la lakou iloko me ka ae ole ia mai e ke Kiaaina, oiai, ke hana ruIa ole nei lakou, a be mea haohao loa ia Tona!afaie ka uwe ana o kona lio ia po, me ka holoholo i-o a ianei, oiai, aole pela oia mamua, aka. ua ike e paha ka lio e hiki mai ana ka poino maluna o kona mau kahu ia wa, a oia no paha ke kumu i uwe holoholo ai ka lio i-o a ianei, me he mea la e kahea ana i kona mau kahu, " E ala ae olua ! E ala ae olua ! Eia ka pilikia la ua hiki mai." A no keia hana a ka lio, ua ala mai o Tonnlafaie iluna a hai aka i kana olelo i kana aikane Toneiahuanu, " E noho malie oe, e hele ae au e nana ika hana a ka lio i keia wa, heaha la." Aka, ia ia i hele akn ai a ma ka puka aniani, hulu ae la oia ilona a nanaaku la oia iwaho, aia boi, he mea ano e loa ia i kona ike ana aku no loko o na minute pokole loa, a ua kau wale aku no kona mau manao eehia ia wa. A i kona nana pono ana aku, aia hoi, ike aku la ia i ka hulali mai o oa elau o na pu-kau-poohiwi, me na koa he nui wale, i kahiko ia me ko lakou | mau kahiko koa, e like me ko lakoa ano mau.

Ia wa i hookuu iho ai o Tonalafaie i ka puka aniani ilalo, a hele aku la ma kahi o kana aikane e moe ana, a hai iho !a oia i ka hoaolelo, "E Toneiahuanu e moe nei," " Heaha ?" wahi a kana aikane. Hai aku la oia, "Ua pnni o waho o ka hale o kakou nei īna koa me na pu." Lohe iho la o Toneiahuanu i keia maa huaolelo a kana aikane, wikiwiki ae la oia i kc ala iluna, apaa mai la i ka līma o Tonalafaie me ka pihoihoi a me ka makau; ia wa no o Tonalafaie i olelo ae ai ia ia, "e noho malie oe maanei, a ma ka puka aniani oe e uana ae ai i kau aikane, e like auanei an me ka manu aeto e lele ana i ka maka o ka la, he mea iealea loa keia na'u, ka hiki ana mai oka pilikia i-o kaua nei, a i nana ae hoi oe ia'u a ua pilikia au, alaila, o kou pilikia ai.z no ia, nolaila, ano, e hoopau i kou makau a me kou haaiulu i keia wa," a hooko iho Ia o Toneiahuanu i ka oletlo a .kana aikane, a i hou ae la o Tonalafaie i ke aikane, " Mamua o ko'u hele ana imua o keia poe i iinaopnpo ole ia'u ka Jakou hana i hiki mai ai ianei, e hoomanao mau ae oe ia'u me ka poina ole a hui hou kaua."

Ia wa, kom<> iho la o Tonalafaie i kona kapa i hana ia e kona mau makua, a hiki wale i kona wa i holo ai maluna o ka lio, ua ike oe e ka mea heluhelu i ka Helu mua i hala aku nei. A pau kona mau ponoa pau, ia wa oia i haawi iho ai i kana huaolelo hope loa ia Toneiahuanu ma ka olelo ana, u Vilotisone paitana vione " (E kuu aikane, e hoomaoao mai oe ia'u.) A paa keia mau huaolelo, honi aku la oia i ka.ihu o leana aikaoe. Toneiahuanu, a lalau ae la oia i kona papale a me kaha wahi pu a me kana pahi-kaua, a me ka huipa ma kona lima, a hele aku la oia.

Ia ia i hiki aku ai ma ka puka, a wehe mai la i ke pani, aia hoi, ike aku la oia i ka Ilamuku e hele mai ana me kona mau pono a pau, a ninau mai Ia ia Tonalafaie, " Owai oe ? " wahi a ka Ilamuku. Aole i pake aku o Tonalafaie ia wa, palua a pakolu na hua ninau a ka Ilamuku ia ia, aole no i pane aku oia, a ia ia e nihau ana ia wa, wiliwili ae Ia o Tonalafaie i kana huipa, a hookani ae la, e like me ke kaoi ana o ka leo o ka pu-kau poohiwi, aka, he mea mau ia ia ka hana pela, ua like paha ia me ktt mea e kahea nna i kona kahu lio e hele mai, a wiliwili-hou ae la no oia, o ka lua ia, aia hoi, holo ae la kona lio keokeo maikai a hiki ma kahi o ke kahu lio e ku ann, oiai, ua man ke kahu lio a oie ka lio i keia hana a ua keiki eueu nei oia kau o Mesiko; a ia ia no e ku nna, ike aku la ia i ka maalo ana'o a kona lio, in wa Tounlafaio i kahea aku ai i kona kahu lio ma kana olelo ponoi.

Ena muaalo Silfe —Sawaio', ke ano oia hnaolelo, (" E ke kanaka, ano, e hana oe i ka lio.") la wa i pane aku ai o T«nalafaie i ka llamuku e like me kana ninau ia ia, " A owai oe e keia kanaka, a <>wai keia poe e ku nei me na pu ame na pahi, a heaha ko oukou makemake o ka hiki ana mai i keia po?" Pane mai ka Ilmnuku, "I hoouna ia mai au e ka Moia ine Arapunita e hele ma ianei, e hopu ia ke kino o Toneiahuanu a hoopaaia ma kahi paa o ke aupuni," "No'keaha?" wahi a Togalafiiie. I mai ka Ilamuku, " aolo i hoi mai ia'u ka Moi i kona hewa e hoopaa ia ai, eia wnle no, a loaa kona k'mo ia'u, a lawe aku a hiki iloko o ka hale paahao, a nole iiu i ike i knna meu e hana ia mai ui nonu," pela mai ka llauiuku. Pane hou mai la o Tonalaf«ie, " Ano, ko 01010 nei au ia oe, e hoi koko oo o me nn kon i keia wn, a e ike aku oe i ka muka o kau wnhine, a o huawi nku i ka honi ina kona mnu papulina, a »io knu keiki ma kou hii ana ilunu, a me kou ohana a pilikana hoi mn ka iulu lima ana ia lakou, iiiHinua o kou ku una mni maanei i koia wa, alaila, aoli.*oo e komo iloko o kapilikia a ine ka niako."

Pane mai la ka Ilamuku, "No keaiia la oe i pane mai ai ia'u pela e kē keiki makaainana, nolaila, ina oe e pane hou mai ia'u pela, alaila, ke olelo nei au ia oe i keia wa, ua makaukau ka umii nou e paa ai, a e like.pu auanei oe me ka iole." Eia hoi ka Tonalafaie i pane aku ai ia wa, " Ue makaukau kuu lio e hoopuehu ia oukou mai kuu alo aku, me ka lawelawe ole aku o ko'u mau lnla ia oukou ma ka hana ana—Aloha ino ka hoi oukou ! " wahi a Tonalafaie, a o ka pau no ia. Nolaila, ma ia mau olelo a laua ia wa, ua pii mai ke kai o ua Ilamuku la no Tonalafaie. Ma ia hope iho, ua hana koke ua Ilamuku la e like me kona mana i loaa mai ka Moi mai, nolaila, ua hoomakaukau koke na koa a pau ia wa me ka eleu loa ma ka lakou hana i ike; nolaila, e ka mea heluhelu, e huli hope ae oe a nana aku ia Tonalafaie a me kana mau hana. Ma keia wahi e īkeia ai ka lakou mau hana. Ha ia hope iho, hookani ae la oia i kana huipa, oia ka wa a ke kahu lio i hoomakaukau ai i na pono a pau o ka lio, a hookani ae la oia, o ka lua ia, hookuu mai la ke kahu lio i ua lio la, a holo pololei mai la ua lio ia me kona mau pono a pau ma kahi a Tonalafaie e ku nei, oiai, ua maa mau kona lio i kana hana. Ia wa, lele aku la o Tonalafaie mai kahi aku ana e ku ana a kau iluna o kona lio, a wehe ae la oia i kona papale a paa iho la oia ma kona lima, a huliae la oia imua o ka liamuku a me na koa, a hoopuka ae la oia i ka huaolelo e pili ana i kona mau makua, e like me ka hana ana i ka poe powa iloko o ka ulu-laau, pela ka mea i hai ia ma ka Helu mua o keia Kaao, aka, ua hala ia mahope, hoaku kaua imua, a olelo ae Ia oia i kana mau olelo.

"E kuu nnau makua aloha nni iloko o ka lani, o ka olua kauoha keia ia'u i ka olua keiki ponoi, ina wau e halawai me na poino a me na pilikia e ili mai ana maluna iho o'u, alaila, na olua no e hoouna roai i ko olua mana mai ka lani mai a hui pu me a'u i keia wa, alaila, e lanakila auanei ka olua keiki maluna o keia lehulehu, ae hoolilo aaanei au i na koa o Mesiko nei i mea lealea na ko'u lio, imua o ka waha o na pu ame ka maka o ka pahi-kaua, a e lanalula auanei ke keiki Tonalafaie maluna o keia poe koa, a e like auanei lakou me ka opala e lioopuehu ia'oa e ka puahiohio, nolaila, e hooko a hoomanao mai olua ia'u i keia po, i ike ai keia poe, aia au maluna o lakou." A pela no o Tonalafaie i olelo ai ia wa, aka, ua io-ena io no ua keiki la ia po, oiai, ua haalele aku oiai kamakau wale a me ka hohe wale, nolaila, ua hoomamao loa'ku oia ia mau mea. Ma ia hope iho, hoohuli ae la oia i kona lio uie kona hookani pu'ana i kana huipa, a holo aku,la oia a ma kekahi kibi o ua hale la, a hea aku ia oia i kaua aikane ia Toneiahuanu e hele aku, a hele aku Ia oia a huipu me ia, a olelo mai la o Tona!afaie ia Toneiahuanu, e hele aku oia e pii maluna o kekahi laau ioi ae ke kiekie, malaila oia e I noho ai, i ike pono oia ia Tonalafaie, a o ka pau no ia o kana olelo imua o Toneiahuanu. Ia wa koke no, ua hoopuiwa ia ka manao o ke Kiaaina e ka leo o na pu-kau-poohiwi, a i koaa puka ana mai iwaho, aia hoi, he kaua ka i maopopo ole ia ia • oia iho la no ka wa i hoouka ai ke kaua mawaena o na koa a me Tonalafaie. Aia hoi, ua holo mai o Tonalafaie me ka haaheo loa iinua o na mak'a o ka poe e nana aku ana ia ia, e lawe haalieo ana ka maka o kana pahikaua i ke ola o na koa a pau, oiai no boi, e lele mai ana na poka me he mau paka ua la e haule ana ma-o a maanei o ka aoao o kona lio, me ke ku ole i kekahi poka hookahi, ua lilo ia i mea na Tonulafaiee a-ka henehene ai ia lakou, nolaila, aole no hoi paha e ole ka haka pono o ko Toneiahuanu mau niaka i ka nana i kana aikane aloha Tonalafaie, ka mea e alo la inoua o ka maka o ka pahi-kauaa me ka lele ana mai o na poka o na pu-kau-poobtwi malana ona, me he mea la o Tonalafaie e olelo aku ana ina koa Mesiko, penei: "Ma-o kauwabi, a he makole koonei." Iloko o keia hoouka kaua ana mawaena o na aoao a elua, aia hoi o Tonalafaie e pulelo ana me kona lio mehe hae la iwaena o na koa Mesiko, e hoolele ia ana ka manao o Toneiahuanu e ka olioli, me ke kani ana o kana a-ka, oiai, ka mahina o hiki konone maikai mai aoa, a hoomoakaka iho i ka ili-hualala o ka honua. Hao mai la oia ina koa me he i-a la e komo ana iloko o kaupena a ka lawaia. CJa hala paha hookahi hora me ka hapa keia hoouka kaua ana mawaena o lakou ia wa, a aia hoi na koa e ahu a lala kuikui ana malalo o na knpuai o ka lio o ua kamaeu la oia kau, oka Ilamuku hoi, oia ka helu l o ka haule ana ilalo o ka. honua, mai ka maka aku o ka pahi-kaua a ua koa wiwo ole nei, i kona wa i aneane e hnalele mai anai ka la i ka mea me hana, puana mai la oia i kana mau huaolelo hope loa, "E ke koa.opiopio wiwo ole, eko ana no kau mea e hana nei, e hoomaikai ia kou inoa e Tonalafuie a mau loa aku," oia kona hope, mninuli o ka hoolohe ana i ka olelo a kona haku alii o ka aina, a aiahoi nn koa a pau e uwe ana me na leo kumakona no ka pilikia he nui wale maluna o Inkou. Ama ia hope iho, loho mni la o Tiineiahnanu i ka le« o na koa e hooho ana i na leo huro, he hoailoa ia no kn lanakila o kana aikane Tonalafaie, mai loko mai o ka lioouka kuua ana ia po, a o kekahi mau koa hoi elua, ua holo pio aku laua mai ke alo aku o Tonttlnfuie, a hiki ana imaa o Arapunita, a hai aku la lauu i na mea hou i hana ia e lakou, uka, ua lolio mua palia ua keiki alii la i ka leo o ka pu, nolailo, monao ilio la ia. ua komu io no na koa iloko o ka pilikia, oia iho la do ku wa i okalakala oi aa koiki alii Arapunita nei. (.Aoleipau.)