Ke Au Okoa, Volume III, Number 5, 23 May 1867 — HE KAAO NO TONEIAHUANU. Ke Kilohana Pookela o Mesiko, i unuhi ia mai loko mai o ka olelo Paniolo a i ka olelo Hawaii. [ARTICLE]

HE KAAO NO TONEIAHUANU.

Ke Kilohana Pookela o Mesiko, i unuhi ia mai loko mai o ka olelo Paniolo a i ka olelo Hawaii.

HELU 22. Ma ia manawa no hoi i ho-i mai aio Tonalafaie a me na luina mai luna iho o ke kia o ka moku, a hele aku la oia ma kahi o ke kaikamahine Hedi e ku nei i ka hoe a me kana aikane, a me na'lii moku e hilinai ana ma ko lakou wahi mau mahope. Nolaila, i ka nana aku no hoi ia Hedi e hookele nei i ka moku ia wa, oiai, ua lanakila ka holo ana o ka moku maluna o ka ili o ka moana, me ka pii ole mai o kekahi ale hookahi; a jna ia hope iho, ua akakuu iki mai hoi ka makani, ia wa, ua haawi ia ae ka hookele ana i ka poe nana ia hana, a hoi ae la o Hedi a me kana mau kane ma ko lakou wahi mau ohope o ka I kekaiii ia, ua hoopuka aku o Hedi i kona manao ia Tonalafaie ma, oiai, oia e haalele ana i ka huakai a kana mea aloha ma ka moana, i ukali ia mai eia me ka puuwai aloha kene, i hoohanohano ia eia, ka mea a kona manao i pāuieie nui ai i hoa kaana no na hana pili kino i ka po a me ke ao. Ka hoi ana o Hedi t kona Aupun t, hana olelo kauoha ia Toneialiuantt ma ma ka moana. Mahope iho o ka pau ana o ka aina kakahiaka malnna o ka moku, hoi aku Ia o Hedi a me kana mau kaoe ma ko lakou mau rumi mau, ia wa, i hoopuka aku ai o Hedi i kona manao ia Toneiabuanu ma, " Ma ka la apopo, mahope iho o ka pau ana o ka aina awakea, ma ka hora 2 oia la e haalele ai au ia olaa e na kane, a hoi aku olua i ko olua home aloha, a hoi no hoi au i ko'u aupuni." Ma ia olelo a ua Hedi nei, ua hoonioni ia ke a-na kau-malie o ka puuwai o na keiki o Meaiko, me ka haule aku o na kulu waimaka o ke aloha wahine, a me he mea la ua pili akn ia laua keia mau wahi lalani mele o Hawaii nei, a penei no īa; " Halialia mai ana, • •— la'u-nei ke aloha, Ke aloha oia mea." Pane mai la o Tonalafaie imua o Hedi, "aole hoi he mau la i koe, alaila, o ka hiki aku no ia i Mesiko, o kou hoi e no ka hoi ia," a wahi hoi a Hedi, "Eikeakuana hoi paha au i ka aina o olua, ke hooko olua i ko'u makemake, alaila, na'u ia e hehi akn ka lepo o ka aina hanau o olua," a o ka pau oo ia o ka Hedi mau olelo. Ia wa i hai ia aku ai ka lohei na'lii moku a me na mea a pau loa maluna o ka moku, a me na moku ukali elua, a he mea kaumaha no hoi ia me ka manao aloha o na'lii moku a pau, no ka hoi ana o ko lakou Moiwahine aloha, ka mea i olelo ia e kona aupuni, he pahiokaoka ma ke kaua moana a me ke kaua aina; ma ka wa a ka malu o ka po i uhi iho ai,; ua nui wale na olelo e pili ana no lakou iho a hiki wale i ka wa i auhee aku ai na eheu o ka pouli maluna o lakou a pau. 1 ka wa i hiki mai ai ka la, aia hoi, ua uu ia na hae a pau o ka moku kaua nui maluna o na kia a me na kaula ma ka laau ihu a hiki ihope, a me na aoao, mamuli o ka olelo a ke alii mokn, a pela no hoi na moku ukali, he mau hae e welo ana iloko o ka lewa me na wai hooluu like ole, me he mea la e hai mai ana la i na mea a pau o luna o ka moku, " Homai ko ihu e ke hoa, . ~ O ko*ii la heo keia." ~ 'o? I ka aneane ana ae e hiki i ka aina awakea, ua hoopuka ae o Oinela ka Akimalala nni i na'lii moku a me kona mau hope, e pua ia na pea a pau o ka moku; ia wa no i hookn ia ai ia olelo e na'lii moku a tne na sela, a holo wale iho la ka moku me ka pea ole, oiai, na welelau inakani e aheahe malie mai ana mai ko lakou wahi i pa mai ai, oiai no hoi ka ili o ke kai e aleale malie ana, a poholua iho la na moku elua i ka moana me ka moku knua nui, a ma ia hope iho, puka ae la na koa mai loko ae o ua moku la me ko lakou kahiko mau e paikau ana ma na aoao o ku moku, maluna o na ala hao i hana ia ai, oiai ka leo o na mea kani e kupinai ana i ka moana, a o na*lii moku hoi, aia ma ko lakou mau waba a me na luina na ulili e kani ana mamua a mahope a me luna o na kia; a he mau minute paha ma ia hope iho, ua malu ka leo o na mea kani a pau, ia manawa i hai aku ai o Hedi ia Toneiahuanu ma, i kana olelo paa loa, " Auhea oloa e a'u kane, o ko kakoo la keia e kaawale ai, nolaila, ke hai tipi aa ia olua i ko'u manao paa loa, mai keia la aku e hookuu ai ia olua mai ka poho aku o ko'u lima, a koe aku kuo mana alii i o'u trau Kenela, na lakou e malama ia olua a hiki i Meaiko." Nolaila, ano, e hoomaka olua i ka hele ana mai keia la aku, a hala hoakahi makahiki a me na malama ewaln, o i hoi ole āe olua maloko o keia wa a'u e hai aku nei, alaila, ua hooko ole olua i ka kakou mau olelo i na la mamua ae nei, aole no hoi olua i aloha ia'u, aka hoi, ina i loaa kekahi o olna i ka poinoa me ka pilikia o ko olita mau kino, alaila, e hoouna koke ae olua i ka moku kaua i o'u |a, a ma hoi he noho iho no olua mamuli o ka manao hoomaniha, a hala ko oli'i palena a u e olelo aka nei ia olaa, .oia hoi be iwakaluu mahina, alaila, pau ko'u nana ana ia olua e

na kane, a o ka hele no ia o kakou i na aoao eueu o kakou, na olus no hoi oa na kane, komo ke aau iloko o'u, a na'u aku hoi na ka wahine, uwe ka poka i ka lepo o Mesiko, alaila, lie mana ko'u e lawe i ko olua ola mai kuu liraa ae, aole o olua mea e pakele ai imua o'u, e, pii paha auanei ke kai o ke kaikamahine Hedi, i oa.keikrMesiko, watiaue -ka mea heluhelu e olelo ibo ai. Pane mai la.o TonBlafaie, " Aole e hiki ia maua ke bana pela ia oe, oiai, aohe a maua waiwai nui o ka haawi ana al;u ia oe, mamua o ka lawe ana o kou mau lima palupalu i hoehaia kou puuwai e ka manao 'aloha kane iloko ou, oiai hoi, o oe ka maua mea nui i upu ai e loaa oe, a i mauna aku ai keia mau kino i na poino a rne na pilikia a pau o ka moana he nui wale, a loaa wale iho ai maua ia oe ma na kapakai o kou Aupuni, e waiho ana iloko o ka luhi a me ka ioea o ka make, e kau ana maluna iho o maua a me ko maua mau hoa mako o ka hele ana i ka moana, a Holaila, ke hoohiki paa nei au imua ou i keia la, ma ka inoa o ko'a mau makua iloko o ka iani." Ao ka pau no ia o Tonalafaie olelo ana. a o be keiki Tooeiahuanu hoi, aole ana olelo, ua ike no oe e ka mea e heluhelu ana i keia Kaao. A ma ia hope iho. haawi aku la o Hedi i kona kapa pouli, (mea huna,) ia Toneiahuanu, a liomo iho la oia ia mea ia wa, me ka olelo aku o Hedi ia ia, " Aole oe e wehe iki ana i keia kapa, a hiki wale i ka wa e liloai o Toneiahulia ma ka poho o ko olua mau lima, a ike au i kona mau helehelena ma ko'u Aupuni, a mamua ae o ko olua ike ana ia ia, e haawi mua aku olua i ko'u aloha ia ia, a e haawi pu aku no hoi olua ia ia i ko'u kii, a aole nohoioeekapa hou ia o Toneiahuanu, oiai oe e holo ana maluna o keia moku, a hiki i kou wa e ike ai ia Toneiahulia, a e kapaia oe ma ka olelo o Mesiko, 'Nioreāa Soviso,jito agosa ma ka hoohaiike ana, (o ke 'lii kapu, ke kaikunane o Hedi." A o Tonalafaie hoi ka mea mana nni maluna o ka moku, a maluna o oukou ka mana 0 na olelo a me ka hana ana, a hiki i ko'u wa e ike hou āi ia, ka mea ia ia ka make a me ke ola, e like hoi me ko'umau kulana koa ma keia ola ana, ka mea i olelo ia, " matirefa to rewaipa-to feresi," (he puuhonua no ka wa popilikia,) ke alakai hoi c na haku hele o ka lewa, a pau ka Hedi ana imua o kana mau kane, pii pu ae la lakou iluna o ka moku, me na manao aloha he nui wale, a malaila oia i hai ae ai i kona mau manao hope loa imua o kona poe kenela, a pau kana olelo olelo ana, hoomaka mai la ka leo o na mea kani e uwe hone ana ma kona inoa, a me na mele o na la hooili kaua, a ma ia la o Hedi i lohe ai i kekahi leo mele hou no kona hoi ana, a me ka holo ana'ku hoi o ka moku a me kana mau kane i Mesiko. A he mau minuie pāha i hala ae, aia hoi, unuhi ae la o-Tonalafaie i ka hainaka a Hedi 1 haawi mai ai ia ia, a ani peahi ae la oia ma kona lima, ia wa i haawi ae ai na pu ōioha alii o na moku ekolu, aole hoi o kanamai o ke kani a me ka halulu, ua like me ke kui ana o ka hekili iloko o ka malama o Ikuwa, i pa kanahiku ia kooa kani ana iloko o ka manawa hookahi, oiai, ua pau mai la na pu aloha alii maoli, a ua hu aku la keia mawaho o ka palena kupono, a malaila hoi au ka mea kakau Kaao i hoomanao ae ai i ka la i hoi "inai ai ko kakou Moiwahine Emma Kaleleonalani, i ka pu aloha o ka moku kaua Perusia, eku ana na ke awa o ko kakou nei kaona alii, ke kani aku no ā kui aku no, kahi hoi nana e kaheai na Aupuni a pau o ka honua nei, e kipa i ka aina lepo ulaula oHawaii nei. A ma ia hope iho, haawi ae la o Hedi i kona aloha.hope loa i kanā mau kane, me na kulu waimaka e kahe ana ma kona mau papalina, me ka honi papalina ana me kana

mau kane, a me ka lulalima ana hoi me kona mau alii moku, a kau aku la oia- maluna o keo kona mau moku, me ka ukali ia hoi e ke-iūa o kona moku, a huli hoi aku la i kona Aupuni me ka puuwai aloha kane, a ia ia hoi i kau aku ai maluna o kona moku, a o ka wa no ia i-haule ai o kona hae alii ilalo, me ka huro ana o na mea a pan, a be hapalua hora paha ma ia hope iho, ua huki liou ia ae ka hao iluna o ke kia hope, he hoailona no ka inoa ana i haawi aku ai i kana kane, o ke alii kapu, ke kaikunaoe hoi o Hcdi, o kie Aupuni powa. la.manawa no i hao aku ai ka m'anao kekaikamahine Hedi i ka hoi ana, a o kamoku kaua oui hoi, aole i weho ia kona mau pea a paa loa, a hiki wale i ka napoo nna o ka la, ua lana malie oia maluna o ka ili o ke kai, a o kona mau pu hoi, ke hoomau nei no oia i ke ki nna, a hiki wole i ka wa t nalowale aku ai o ka moku o Hedi mai na maka ako o Tonalafnie ma. I ka wa a na eheu o ka poi hohola mai ai maluna o n'a mea a pau loa. aiaiioi, ua kauoha ae o ToūHlafaie i na 'lii moku a me na luina, e hookuuia na pea a pau ma mua a hope o ka moku, ia wa oo i hookoia ai kana olelo e na 'lii moku a me na luina. Ka holo ana o ka mohu a hi, ma kt āwa o Mttiko, a me na hana a r īowxiafdv. ma. ma ka moana, a me ko laua hiki anu i ka avnahann.u., a me ka hoounaia ana o kapalapala imua o ka Jaootlina Jllii Jlrapmita. • Ua ike ae nei oe e ka > mea heluhelu i ka hoio ana mai o ka moku ma'ka moana, mai ke Aupuni mai o ke kaikamahiae alii (jedi mai, a i ukali pu id mai no hoi e ua hilu moe knhawai la, a mo kona hoi ana i kooa Aupu--ni iho, noUila, ua lawa pahft ko kakou mau maka i kn ike ona ia lakou, !>no, e hoomao-

popo iho oe e ka niea heluhelu no kalioi aua o na keiki Mesiko i ko laua aina hanau, i ike pu ai kakou i laua hana, aole no hoi kakou e hoop(. ! _ ia ina olelo Uauoha ia Toneiahulia, a me ko laua makuakane Kiaaina a meka oliana, a me kahi koa, a aole no hoi kakou e hoopoina i na olelo a Toneiaaineti i olelo ai i kona kaikun»ne alii, nolaila he manawa pokole koe, alaila, a ka hiki no ia i ki palena 0 ka hanohano nui. ; A maanei la, e hoomaka kakou e kamailio no ka helo ana o ka moku i Mesiko,ji ka wa 1 hohola mai ai na eheu o ka po matyna o na mea a pau loa, aia hoi, ua kalae loa jka lani, oiai hoi, ua kuupau mai la na hoku i|noimo o ka lani i ko lakou nani, a he mea m&u hoi ia Tonalafaie ka paikau* mau me na'lii moku a me na koa, i ua-Ia a pau loa, a o kane aikane hoi, (Toneiahuanu,) ua hoopuni ia kona mau aoao a pau e na 'lii koa, e paa ana i nanu-ao kona kapa, ma kona wahi mau .a moku. a ua hala ka mnhina okoa a mē iia la keu, ika pau ana ka —, a i kekahi la, mahope ihof o £ ko lakou. aina ahiahi," hoopuka ae la o Tonaialaie i kana olelo imua o na 'lii moku a mea a/pau loa, maluna o ka moku. " E na'lii moku, ano, ke ninau aku nei au |g ntilrr k n o niiii 0 Kla mo ta ;!cS S !lĪC ts akamai i oo ia ai ia oukou a pau, ma neia mea he holo moku," i mai la na'lii moku, " he po he ao, alaila, hiki aka kakou i Mesiko," aka, he ano olelo hoomaauwea paha keia a na'lii moku ia Tonalafaie. Ama ia hope iho, ninau mai lana'liimoku ia Tonalafaie, " A pthza hoi kau ike i na la i kbe, alaila, ikeia ka. aina ? " Lalau iho la o T«nalafaie i na mea bolo moku, a pau kana nana ana, holi ae la kona mau maka me ka ohe-nana, a kau aku la oia ina huku, a he mau minute paha. hoopuka mai la oia i kana nlelo. " Mai keia po aku a hiki i ke ao anā, a hala na la 4,'a tna ia po iho, ma ka hora 1 oia po e ike ia oku ai na kuahiwi o Mesiko e hoea mai ana mamua o kakou, o ka lima ia o ka la, mahope iho o ka wehe ana ma> o ke alaula e ike ia aku ai ka ili hualala o ka aina o Mesiko," a hoomanao iho la na mea a pau i keia oleio aaa keiki eu nei o ka aina ame ka moana.

A hala na la i oleloia 4, ma ia po iho, ua kau aku o Tonalafaie i ke kanawai i na'lii naoku a me na Kenela a me na koa a me na luioa, aele e hiki ke olelo ma ko la'ua mau inoa, e hoopuka ia ka olelo ia wa, e like me ka olelo a Hedi i olelo aiia Toneiahuanu ma ka moana, o ka mea e olelo o T«Deiahuanu a me Tonalafaie maluna o keia moka, alaila, he make kona uku, nolaila, aa malama a hoolohe ia īa olelo a Torralafaie.e na maa a pau loa, a ma ia po no hoi, oiai oia e ku Ina mahope o ka moku ma kahi hoonanea c na'lii, i ke kokoke ana ae e hiki i ka hore 12>o ka po, kahea ae la oia i na'lii moku a me kana aika□e, ia wa i pii mai ai o Toneiahuanu mai lalo mai a biki ma kahi a Tonalafaie e ku nei, a hui mai la ho hoi na'lii moku a pau malaila, a olelo ako la oia i na'lii pu o ka moku e hoopiha ia na pu o ka nioku, ua hooko ia ia olelo ia manawa, a kau hou ia ae la na pea hou ma na kaula a me ca aoao o na kia. Ma ia manawa i akoakoa mai ai na mea a pau loa maiuna o ka oneki o ka moku a me na kia, a i ka hiki ana ae i ka bora 1 o ua po la, olelo ae la o Tonalafaie i kana aikane Toneiahuanu, " E kuu aikane aloha, kuu hoa alo make-o na pilikia he nui wale, ano, ma kahiaku'u lima e kuhikuhi ai iaoeikeia wa, o kou hooniaka ana ia e ike aku i n» kuabfwi oko kauaj *»ina makuahine. ; ' Ma ia olelo a Tonalafaie, ua hoolele ia ka hauli o kona puuwai no ke aloha aina. A ma ia hope iho, kuhikuhi aku la o Tonalafaie i kana oikane i na kuahiwi o Mesiko mamua pono o ka ihu o ka moku, e opu mai ana, a ike pu akulano hoi na mea a pau i na manna o Mesiko. A ia wa no hoi i haule iho ai ko laua mau kulu waimaka'no ko laua aina hanau; ia wa no hoi i kuu pau aku ai ka pu o ka moku i knna haoa, a pau na pu aloha aina, ma ia hope iho, ua hoomau ia ke ki pu ana mn ka minute hookahi a hiki i ke ku ana o ka moku ma ke awa o Mesiko, e like me ka makemake o Tonalafaie, e hoike ana i ko laua aloha aina, aia no hoi maluna o na kia a me na i-a a me na eoao o ka moku, ua kau ia i na ipukukui e hoomaamaaina ana i ka holoo ka moku ia manawa. I ka moku ana o ka pawa, ika huli ana o ka ia, i ka wehe ana o ke alaula o ke ao, a pualena mai la ka-i o ke ao, oiai, e auhee aku ana na ehen o !<a pouliC£jTna oiaka aku, ia wa i lohe ia mai ai ka leo o ka ;<u o ka moku e na mea a pnu o ke kulanakaohale alii o Mesiko, a ike ia mai la ka malamalama o na kuikui i ka moana, nolaila, ua hoomaopopo ilio ko Meeiko poe, he moku manuwa ma ka moaua e holo aku nei, ia wa a na wena ula 0 ke kukuna o ka la e halaoa ae ana iluna o ka ili o ke kai, a h'iki wale i kona wa i kiei mni ai maluna o na mea a pau o kahora, a oiai oia e haalele mai ana i kooa malamalama nui, e like me kona ano mau. Ia wa i olelo ae ai o Tokalafaie i na'iii moku e kau ia ka hae alii o Hedi ma ke kia hope, a ma ke kia waena i knu ia ai kekahi hne ano e me na wai hooluu like o'o i kau ia 1 na huaolelo kumn o Meaiko he 12, a penei ke ano 'o ua mnu hua la i kau ia maloko o uo hae la, H. H. D. F. JV. V. R. T l. W. S. P. A penei ka hoomaopopo ana ona huaolelo i maopopo ia oe o ka mea heluhelu ke nana iho, e hoomaka ana ma kahi o H. i kukau ia ma ka olelo Meeiko a me ka olelo Hawaii. H. . llariosa one of Mesiko, (Aloha oe e Meaiko ko maua aina hanau.)

H. Hariosa one pilimialo neveaofe r£so larosa, (Aloha oe e ko maua makuakane a me ka ohana a pau loa.) D. Diratofisoia v:idarota, (Ano, ua kekoke ka manawa e pulumi aku ai.) F. Fonera—sopifadore muratila, (E ke koa, i nn eia oe ke noho nei no ma ko maua -home, e hoomauao oe i kou hanohano.) N. JYara wai o Sifego, on -ri tosi piadome, (E hoomanao i na olelo kauoha o na la i kaa mahope.) V. Fīsera punifea to stiralo, (E ka mea aloha, e hoomanao i ka hae o keia. moku.) R. Raraso Difado naieai-o i 10-pe, (E hoomanao oe e ka e:na i kou hopena.) T. Toneiahulia e tifera poe teinaso, hariosa wirasotarifa, (Toneiahulia ka pua nani hookahi o kuu aina makuahine, aloha oe.) L. Laferaso inafa, Sia-sonera, (Uahoimai maua mai na kai uliuli mai o ka moana.) W. Wai-o pene, morera gosalila, oī- one Mesiko, (Ua kaupaona ia oe e a'a e Mesiko ma kuu lima akau.) S. Sofedi-a raso venefuri pala an Jhapu-. nila, (E hoomanao oe e Arapunita i kou hopena.) P. Poroline wiso, aitatajire poripeso anorife, (P<yrolioe a me kou mau koa, ua makaukau ka uniki no oukou a pan ioa.) Ua moopopo ae la paha ia oe ke ano o na huaolelo kumu i kau ia maloko o ka hae ma ke kia mua oka moku, oiai, oka hooko ia ana ia o ka olelo a Tonalafaie i ke koa ana i kauoha ai e noho ma ko laua home me kona mau makua, pela ka mea i hoakaaka ia mamua ae nei o keia ELaao, a ma ka wa a ka aina o Mesiko i ike mai ai i ka moku, ua iiio ia i meo ano e i ko lakou mau maka, a he nu &ou p&ha ia i kanaka o ka lahui o Mesiko i ka ike ana, me ko lakou manao ole paha, o sa keiki o Meaiko, e hoi mai nei mai na hele inea ana o ka moana, i hana ia e ka opu aloba ole o ke keiki a!ii o ko laua aina hanau; ia wa i ike ia aku ai ka moku me kona hanohano nui loa, i like me na moku kaua o Mesiko, ma keia wahi o ko kakeu Kaao e kamailio iki kakou no Toneiahulia, a mahope aku e hoomaka hou kakou e heluhelu no na keiki o Mesiko. Ia Toneiahulia e noho ana maloko 0 kona home, oiai na lihilihi e ume ana e hiamoe, a aia ia i hookuu aku ai i na paia lewa a ka hiamoe, oiai 110 hoi, e poina ana na noonoo kino a pau iaia ia wa; a iaia i kulu aku ai iloko oia haawina, a hiki wale i ka pili o ke ao, aia hoi, halawai mai la kona mau maka īloko o ka hihio me kekahi moku nui loa me kona hae ano e e kau ana, e hookomo aku ana i ke awa ku moku o Mesiko, a i kona hoomaopopo ana i ka nana, ua puiwa koke kona puuwai me ke ano halialia mai iaia o kana mau kane, nolaiia, hoomanao ae la au i keia mau hua mele o Hawaii nei, i pili i ka lele o kona hauli:

" He haupu Ia he halia, I ka la welo i Lehua, Kaua i naue ai, I ka nani o Mailekini, O ke kiaha kini oe, Paila ai ka manao, Pii ai ka wela iluna, Me ka ua liilii noe," a nolaila hoi, ua hoala koke ia oia e na manao iini me ke aloha kane, a i kona alaana'e, aia hoi, e holo ana ka malamalama o ka la maluna o ka honua a pau; ala ae la oia iluna a laiau mai la kona mau liona i kona puka aniani. a nana mai la oia i waho, aia hoi, ike mai la oia i keia moku nui me kona mau hae ano e e kau ana ma kona mau kia me ka nani eui, ia wa oia i hoomaopopo iho ai, aole he moku e, o kana mau kane no keia maluna o ka moku, ka mea nana i nome ke kahua kaua o Mesiko, a maiaila oia i hoomanao ae ai i ka olelo kauoha a Tonalafaie, e like me ka mea i hai ia ae nei ma ka helu mua o keia Kaao; a na,ia hae i hoohanini iho i kona mau waimaka mai kooa mau lihiiihi aku, a uumi malie iho la oia i kona aloha iloko ona, a kahea aku la oia i kona wahine kauwa e hoolako i na mea a pau o kona hale, me ka haohao o kona wahine i ka haoa a kona haku wahine, a ninau mai la eia i kona haku wahi ne, "E ko'u haku wahine, heaha ke kumu 0 kou uwe ana i keia wa ? " A..>wahi hoi a ToneiahuliB, e kuhikuhi ana kona manamana lima i ke kii o Toneiahuanu ma, a maopopo iho la i ua wahine kauwa la i ke kumu i uwe ai kona haku me ke aloha, a manao iho la oia 1 ka hana a kona aliiwahine, ka mea i olelo ia ia wa, " Ka Helu 1 o Meaiko." A noho aku la laua me ka hoomanao ia wa no na la e hiki mai ana. A ma keia wahi no hoi e hoomanao pu ai kakou i kahi koa e noho la i kahi o ka ma--I<uakane o Toneiahuanu ma, ke Kiaaina hoi o Meeiko. He mea mau i ua wahi koa nei i na la a pau ana e noho nei ma ua hale la, ke knu pinepine i ka ohe-nana iloko o na makahiki elua a oi ae, a hiki wale i ka la a ua wahi koa nei i ike ai i ka moku a me kona mau hae e welo ana i ka makani, a i kona ike ana ia la i ka hae ewelo ana i ka makani, ua hoomanao koke oia i ka olelo kauoha a Tonalafaie, aia hoi ua liko loa me i«, ia wa oia t i hele koke ako ai e hai i na mea a pau loa e noho ar.a i ka hale, a me kahi kahu lio, aia hoi, ua uluaoa ae 'a na olelo e pi't ana ia Toneiahuanu ma ia wa iwaena o lakou me ka uwe nui, a pani paa ia iho la na puka komo o ua hale la, a noho malie iho la lakou a pau iloko o ka halo me ka puuwai aloha jno ke kaumaha, a hoomanao aku la lakou no ka wa e hiki mai ni. Ma keia wahi, e waiho kakou i ka olelo ana no lakou, oini, ua maopopo ae lā ia kakou ko lakou ano, nolail?, e hoomanao kakou no ke ku ana o ka moku ma ke awa o Meeiko, he

mau mile paha koe, alaila ku aku ka moku i ke awa, ua mau no ka holo ana o ka moku, a hiki wale i kawa i pili mai £fi ka waapa o ke pailata, i ka ike aaa. aku o ke pailata i na'lii koa e ku mai ana iluna o ke alapii o ka moku, na hoonoho ia mai luna iho a kokoke i ka ili oke kai, aia hoi, ua haawi mua aku la oia i ke aloha i na'lii koa e ku mai ana me ko lakou makaukau i na mea make, a pii aku la oia iluna o ka moku me ka manao hopohopo, oiai, i kona nana iho i ka nani o ka inoku, ua like kona papa hele me ke aniani ka hulali, me na'Jii moku e holoholo ana makona mau aoao, a nina ae la oia i na mea a pau, he me a ano e loa ia. i kona ike ana aku ina wahi a pau i hanaia e ka liona wahine o ke aupuni powa, i like oie kona kulana me na anmoku kaua o Mesiko. A i kona wa i nana aku ai mahope o ka moku, aole i kanamai ka nui o na'lii moku, me ko lakou mau kahiko nani ahanohano, a oke keiki Tonalaiaie hoi, eia no oia ke ku nei me kona nani lua ole, me ka maopopo 010 hoi i ke pai!ata, o ke keiki kamaeu kaulana keia o Mesiko. Oiai hoi, ua uhiia ae la kona mau maka e ka nani lua ole, a aia ma kona lima e paa ana i na. mea kani, aole hoi i lohe ia kekahi leo e walaau ana malana o ka molf 11 in wn Aip JjOI hOGīS2kfi |s Q !—- faie e kahea i na'lii koa a me na koa a pau, a me na sela, ia wa i pii mai ai na'lii koa a pau me ko lakou mau kahiko nani, a hoomaka iho la ka paikau ana o na'lii koa a me na koa a pau, malona o ka paahele o ka moku me ka eleu o ka paikaa ana. I ke komo ana aku iloko o keawa o Mesiko, e mau ana no ke kani ana o na mea kani a pau, a hiki walo i ka haule ana aku o ka heleuma o ka moku iloko o ke k&i, ia wa no, e hao ae ana na sela i ka lakou hana oka pua 1 na pea, a he mea haohao no hoi ia na na'lii a pau o Mesiko, oiai, akahi no lakou a ike i keia moku nui launa ole. Ia manawa i hoomakankau ai na'lii o uka a me na elelee hoouna ia ana e holo iluoa o ka moku, a hoonani pu ia iho la no hoi ka hale alii me ka makaukau. Ia wa i olelo aku ai ke pailata i kekahi o na'lii koa, " Nowai keia moku, a mai ke aupuni hea mai kona holo ana mai nei ?" Hai aku la kekahi o na'lii koa, "No ke kaikanaoe kapu o HedL" CAole i pau.)