Ke Au Okoa, Volume III, Number 47, 12 March 1868 — NA ALII SEKOTIA. He Moolelo no Sekotia. [ARTICLE]

NA ALII SEKOTIA. He Moolelo no Sekotia.

BITKE 111. MOKUNA SY. I kona puka ana aku aka o ka rumi, aia hoi, ua lilo ia i mea e hoala mai ai i na manao ino mawaena o ka poe i koe iho iloko o ka rumi; ua lele aku a lele mai—ku hoahauau i ka hoahanau —a me ka hoa'loha hoi ika hoa'loha. oka Haku Lenoka ame Loekawe, ua huhu laua i ke kupooo ole o ko Walaka hanaia ana e ke poo aupuni. 0 Kirkpatrick hoi, ha hoopuka oia i na huav olelo e kukahalake ai mawaena ona ame Atola, a me kekahi poe e iho; a ua hemo koke ae la na pahikaua mai ko lakou maa wahi mai. Aia Murray e haawi. ana i kana huaolelo hoino i ke poo aupuni no kona hookolokolo ana ia S:r Wiliama Walaka, a manao iho la ka Lede Mar; ua hoopoina ia oia; a no ka makaa no hoi o pii ae na hoa'loha o Walaka i ka hoike ana i kona mau hewa, nolaila paha oia i maeile iho ai, a ua laweia aku la maiioko aku o ke anaina o na alii o Sekotia. lloko o ke ano kupilikii ka ke poo aupuni hoao aua mai e hooki i ka hauuaele mawaena hoi o na hoa'loha me na enemi o Walaka, (aka, ua eha no nae o Atola, a me kekahi poe Cummina ia Kirkpatrick; a o Atola kai eha kukonukonu,) aole nae kekahi- o lakou i eha a make. Me ka hoopuka ana hoi i na huaolelo kupono ole o ka wa akiaki, ua hookaawale ae la ua poe hakaka nei ia lakou iho, kekahi poe i ka ruim oke poo aupuni, a o kekahi poe hoi i kahi hoomoana o Sir Wiliama Walaka. Loaa aku la ia Murray kona hoa'loha mamua ponoi iho o kona halelole, e hoao nui ana i ka hoomalielie i ka poe koa ona, a me na manao inaina iloko o lakou no ka hana ino ia o ko lakou alakai; a e kue ino ana no hoi i na hana a pau a ke poo auponi a me na manao lokoino o kekahi poe alii Sekotia. Ia k hoea ana aku o Murray, na papalua ia māi la ko lakou mau manao l ehu i ke poo aupuni. Ika ike ana o Murray ia mea, huli ■ —-tnai la*(sia, » ulelo ißin la. ia lakoA, " E'kuu" mau hoa'loha e hoomalielie i ko oukou mau manao no kekahi mau hora pokole iho; a o ka mea e kue mai ana i ko kakon mau hanohano o ka kakou no ia e hana aku ai me ke kupaa." Na ia mau hnaoielo i hoihoi aku ia lakou iloko o ko lakou mau halelole; akomo aku la o Murray, Walaka a me Edwin iloko o ko lakou halelole. Ia lakou a noho iho ilunao na noho, ninau koke mai Ia no o Walaka, " Mamua ae o ko kakou mau kamailio ana no keia mau manao haunaele, e hai mua mai oe, pehea la ke ola o ka menaolana o Sekotia nei, ka mea nana e hoomalielie maikai i keia mau hoohaunaele ana ?" "Ua mai oia," wahi hoi a Murray, " mahope iho o kona hooikaika nui ana e hoi mai na pakaua ma ka akau aku o ka muliwai Forth. Ma kana hooikaika hope loa ana, ua lilo oia i mea lauakila malana o ka pakaua o Score; aka, iaia e kaua ana mawaho iho o ko laila mau paia, ua loaa hou mai la iaia kekahi pa hou ana maluna o kona poo; a i kekahi la ae, ua loaa mai la iaia ka mai fiva kaumaha, a ua ane onawaliwali loa oia. 0 keia mau mea a pau loa kainoa ua hiki mai i ou nei, aka, me he mea la ua kolohe oia, no ka mea, ao'.e i hiki aku kekahi 0 kau mao palapala iaia. Aia oia ke moe la, ia'u hoi i haalele aku nei ma ka pakaua o Hunting Towera." 0 keia mau lono i loaa mai i» Walaka no na mea e pili ana i kona haku opio, ua oi loa aku ke kaumaha oia mau mea i kona manao, mamua ae o ka hookolokolo hewaia'na ona, a me na poino e ae i hooiliia mai maluna o koua kino ponoi. Noho iho la oia me ka pane Jeo ole, aka, ke hana e wale la no loko o kona manao. E haule ino io anei o Sekotia ? A e lilo auauei kana mau me/i a pau loa i hana ai i man mea lapuwalo wale nō; a e ike hou aku ana anei oia ia Sekotia e mohai hou ia no na manao lili o ka poealii ino o Sekotia nei ? Hoomau aku la no hoi o Murray i ke kamailio ana, me ka hai pu mai no ka makemake nui o Bruce e ike i na mea e pili ana i ka haawi pioia ana o Berewika, nolaila, ua awiwi koke oia i ka hoi ana mai. A hiki oia raa Durafermling, lohe iho la oia no ka hoopii ia o Walaka, a hoohnli ae lo oia i kona lio i ke komohana i haawi mai ai 1 kana kokua no kona hoa'loha. "Ika wa a'u i lohe ai," wohi a Murray, "uahoohalua ia oe, nolaila, ua hoouna koke aku la au i kekahi kanaka e hoi hou i Hunting Towera me ka hai aku i ka Haku Rntavcna, aole make hoopu-a aku ia Brucc no ia niea, aka, e hoouna mai i na puali koa e nolio wale ana no ma Pertshire i mea e hoomau ai i kou mau pono a rac koil mau hanohano." " Aohe mau puali koa," wahi" a Walaka, " e paa ai ia'n iloko o ka mana, e hoala ai i na manao kuee ma km; nina nei. Ina au e

hoohalike aku i na huaolelo akuu Haku Nu, j e puana no au, " Aole au i hele mai i mea lawe mai i ka pahikaua, aka, i mea lawe maluhia ina kauaka o Sekotia !' Aka, ina ua pauaho mai lakou ia'u, e hookuu mui no lakou ia'u. Aole e emo a oluolu mai o Brnce, a e hui like anei lakou malalo o kona alakai ana; a lilo na mea a pau i maikai." Pane mai la o Murray, " G ! e Walaka ! ma na mea a'u i ike paka ai i keia !a, ua aneane ia mea e hoolilo mai ia'u i kanaka kipi. Hc hiki no ia'u ke kipaku ia poe alii manao kupono ole, mai na aina aku a ka ikaika a kou mau lima i hoomanawanui ai." Ko Murray noho ino iho la no ia iluna o ka noho; a kau ae la i kona lima ika lae. I mai la o Edwin, "E kuu hoahanau, ua hoopuka pololei aku la oe i kuu mau manao. Aole e hiki iki i kau nhane, ke huipu me na keiki aka hu-ahu-a. Aole hiki ia'u ke ike aku i kekahi o lakou, he hoaaina kekahi o lakou no'u; a ina e haalele aua o Walaka i ka aina i kupono ole no kona mau pono; ma kahi ana e hele ai malaila no au; o kona aina, o ko'u no ia, a e hoopoina no o Edwin Rutavena i kona ano Sekotia." " Aole loa pela," wahi a Walaka, "ua oi aku anei ka pono o ke kanaka mamua o ke Akua ? Oiai, he mau tausani o kou mau hoaaina e kue mai ana ia oe, aka, ina e koe ana hookahi Sekotia oiaio, no kona pono a me ko kana mau pulapula oku, alaila, o kau hana nui kupono oke aloha ika aina. oka lahui he ohana nui hookahi no ia; a o kela a me keia kanaka e noho ana iloko oia lahui, ka hooikaika no ka pomaikai o ka lehulehu, e like me ke keiki a me ka makuakane e hoomau ai no ka pomaikai o kona mau pili koko ponoi loa. Aole au e haalele ana ika heleuma o kuu aina, ina ua kipaka io mai oia ia'u !" Aole i hoopuka mai o Edwin i kekahi huaoielo pone mai, aka, honi iho la i ka lima o Waiaka, a puka aku la mai loko aku o ka halelole. "0 !" wahi a Botawela mahope aku oko Edwin puka ana akn 3 " ina e loaa

ana i ka umauma o ka wahine ka hapalua oka palapalu o ko kela wahi keiki puuwai. Aka, o na ano a pau loa o na wahiae, aole i like pn me ko ka Lede Mar ano huina. E hai mai oe e kuu hoa'loha, aole anei mahope iho o ko ka Lede Mar haalele ana i'a Hunting Towera, ua holo mai oia e halawai mē ke ake nui e ike ia oe ? Ano, ma kuu niau hoomanao ana, ke maoao wale nei au, o ka Lede Mar a me ke alii koa o ka hnlu omaomao, hookahi no ia. E hai koke mai oe i hiki ai ia'u i;e hele imua o ka aha ana i hoopunipuni aku la, a hoopuka aku au i kona mau hewa a pau loa 1" " Aole ka Lede Mar i hoopunipuni i kekahi mea," wahi a Walaka, " ae o ka ka Lede Mar pane ana mai. ua manao no ka aha e kuni mai ia'u me ka hewa. Oiai, o kona ano maoli i keia manawa, ina aole no kuu aloha i ka hanohano o ka mea i make, ina ua hiki ke huai ae iaia i kona hilaliila. imua o ka lehulehu. 0 kona aloha amekona inaina nui, he mau inea okoa wale no ia. ' Aka, oia mea, ua kaa aku kuu hoa'loha mawaho o ko lakou mau palena. Ua hana au i ka'u mau mea a pau loa no Sekotia nei; a oia man mea a pau loa, aia no ia iloko o na puuwai oiaio Sekotia a pau loa. Na ka lani e kokua ia Bruce, no ka mea, ke makau Dei au o ka mea hope paha a Badenoka e hana mai ai o ka hou, a i ole ia, e hoohalua mai no i ke ola o kuu moi opio." Pane mai la o Murray, " Aole, o kana mea e manao nui nei o ka haka pono i ka ka moi opio hoa'loha maikai loa. Ma ka leo haaiiaa wau i kuhi aku ai i ke poo aupuni no kona aloha aina ole, ma ka hookuu ana i keia haua ino e hana ia malnna ou; ao kana olelo pane mai, ' 0 ko Walaka hoopauiaana ae o ko Bruce pomaikai no ia. Owai anei ka poe e ike aku ia Bruee, ke ike mai ka lehulehu, o Walaka kona mea nana e alakai aku ?" U wale iho la no o Walaka i ka lohe ana i keia olelo pane; aka, ua hooiaio ia mai la kana mau mea i manao ai; a i aka Ia oia ia Murrny, aole ia i ike i ka liopena, ina oia e makemake ana e hoomalielie i ka nune o kona aina, i mea e hoopakele ai i kona alii opio mai ka ike akeaia ana ae. " Mai hoao oe," wahi a Murrav, " e hoopuka mai oe i kekahi mea i hookupono ai ia hopena; a e manao paa no oe ma kuu ola, e hoopai ino au maluna o ka poe i hooneno mai nei e lawe aku i kou ola !" Ko Murray mau manao ia, ua pii ino maoli mai la kona huhu i na haku maloko o ka pakana o Stirling; a manao iho 1a o Walakn, he mea kupono ka hoonuinui hou ana aku iaia; a nolaila, ae akn la o'.ia Walaka e noho pu me ia iloko i> kona halelole, a hiki wale mai ka Haku Rutavena me ka pomaikai o kana mea i lLopuku akn ai. 0 ka hnpanui o na Hakn Sekotia, ua lili lnkou ia Walaka no kona mau pono, ka mea nana i hoohaliu aku i na maka o ka lehulehu i ona la. Ua manaolana ke poo aupuni, mamuli nnei e lilo o Walaka i mea mua i ko Brucc mau maka; aole no hoi i hakaliako ke poo aupuni ke hoohiolo i ke kanaka, ia ma-

nawa, ua lilo ia i mea manao nui ia e Bruce. Nolaila, ua komo pu aku oia i ka hana ino me ka Lede Mar; a ma ko lakou halawai llialu mamua ae o ka hoopii ana mai o ka Lede Mar no Walaka, hoopuka mai la ka Ledc Mar i ka inoa o Sir Thomas de Longueville, oia kekahi o ko Walakamau kokua mai ka aina e mai; a pane mai la ke poo aupuni, " Ina oe e makemake ana i kau mau hoopii, e ko ana no, alaila, mai hoopuka oe ika inoa oia kauaka. Oia kou hoa'loha, ua mai oia i keia wa ma kahi e kokoke ana hoi i PertK; a aohe pono ke lohe oia i keia mau mea i hana ia, aia a pau na mea a pan. Ina ia e ola mai ana, alaila, nana no oe e uku maikai mai; a ina hoi e make, na'u no oe e uku, e like mekou ano hoahanau kanenou." Ua hui iike ae la ko lakou mau manao e kiola ia Walaka mai kona kulana mai ma na oihana pili aupuni. Aia lakou i manaoio ai ua pau, nuoe wale iho la no lakou mawaena o lakou, owai la anei ko lakou alakai ma na hooponopono kaua ana. Iwaenakonu o keia mau uluaoa ana, komo wikiwiki mai la hoi o Simona Fraser iloko oka rnmi kuka. Na kona mau helehelena i hai mai, aohe he lono maikai kana i awe mai ai. Hoolohe pono mai la ka Haku Lenoka a me Loekawe, me he mea la, he pakui hou mai i ko keia pilikia nui.

I ka manawa i lohe mai ai ke kiaaina Pelekane ma Berewika, ua hoopau ia o Walaka mai ka noho ana i luna nui no na pnali koa e poaipuni ana i ua kulanakauhale la. I ka hiki koke ana aku no, ua hoeu koke mai la na koa Pelekane; a hooili koke mai la maluna o na koa Sekotia; a ua pan lakou i ke auhee. ona wahi kiai mawaho ona koa Sekotia, ua lilo hou aka la ia i ka poe Pelekane; a o na puali koa o Simona Fraser, ua puehu liilii aku lakou; a o na Simona Fraser nei, ua hala mai oia mai laila mai a i Stirling, me ka uhi ia ona i na eha he oui, i mea ō hoike aku ai i ke poo aupuni, i ka naaupo no ka hoohemo ana i ke kanaka hookahi a na enemi i makau nui ai. Ua meha iho la loko o ka aha kuka, aohe leo pane, no ka

lohe ana mai i keia lono pilihua hou. Aole no hoi i ka hai ka Simona mea i hele mai ai, aka hoi, hiki hou mai ana no na elele mai Teviot.da.lfi mai, p hai ma.i aaaJ_k&_ POO ,au-. pani, na aneane e hiki mai ka moi Edewada ma kahi e kokoke ana i ka palena mawaena o Sekotia me Pelekane, na pua Keviota; a me he mea la paha, ua hookuu niai la oia i kona man tausani*koa ma na kula mai hoi o Sekotia. Ika manawa e nune ana keia mau lono mai iloko o ka rumi kuka, hele aka la ka Haku Lenoka, a hai aku la ia Walaka no ia man lono kaumaha.

Ua hiki mai ka Haku Kutavena a me n» alii Pertshire i kahi hoomoana o Walaka Ua hiki mai lakou me na lono pilihua.no Bruce. Ke ano o kona eha, ua ane hoohehena mai la i kona noonoo kanaka —aka, ua manaolana no o Wolaka, aole i hooiloilo ia kona aina e hu'ihia; a ua hooloihi waleia iho no kona pobala ana mai. Uoko oiamau ane pioloke o ko lakou mau manao, komo mai la ka Haku Lenoka, a hahai mai la i kana man mea a pau loa i lohe ai. Ko Walakaku koke ae la no ia iluna, a manao hou iho la no ia, e noho loihi hou aua no ia i Sekotia. Lalau iho Ia kona lima i kana pahikaua e wai-

ho ana maluna o ke pakaukau; a huli mai la oia hoolohe i keia mou olelo a ka Hakn T.enoka, " Aole kanaka maloko o ka pakaua o Stirling e aa ana imua o keia enemi i hookuemi pinepineia ai i hope ma kona ala i hele mai ai. E oluolu anei oe e Walaka ika haliu hou ana mai e hoopakele i ka aina i hani. lokomaikai ole aku ia oe ?" " E make no au iloko o kona mau auwai," wahi a Walaka, me he mea la ia olelo ana mai, ua piha mau ia no loko ona e ke kala aku, a me ko ahonni ane like me loha.

Mahope iho, komo mai la ka Haka Loekawe, a ua like kana mau olelo me ka ka Haku Lenoka; a aa kauoha aku la ke poo aupuni i na puali koa ma ka hewa aku hoi o Stirling, e hele wikiwiki lakou e pale aku i na enemi malalo o na olelo kauoha a Simona FraBer, no ka mea. tia lawe ia aku mai ia Walaka aku ka mana nui o ke alakai ana aku i na puali koa a pau; a i ka wa a Loo kawe i haalele aku ai e paehu ana kau koa inao a maanei mai ka uliai ana i ka hae.

Hookahi a elna paha mau la, ke kau ana o ka eehia maluna o na kanaka, no ka poino e hiki mai ana maluno o ke kulanokauhale o Stirling. He mau pnali koa nui o ka moi Edewada kai komo moi ma ka ipuka kahakoi o ke kulanakauhale o Berewiko; a o De Wurrenne ma ko lakou poo, a e boomokankau ana ko lakou liele ana rjcu i ke kulanakauhale o Edineboro, Aole kau wahi koa o ke poo aupuni i noho iho ma ka palena o Sekotia, a i ke poo aupuni i liooium aku ai i na'lii e hele mai me ko lakou mau koa, v a hoole mai lakou, no ka mea, ua kapae ia o Waloka ma ke ano kipi A ina o Walaka he kanaka kipi, owai la auanei ke kanaka e hiki ai ia lakou ke hilinai aku; a

; ~f ; ; ua paui ae jī kekahi poe alii Sekotia ia lakou iho ilokb o ko lakou mau pakaua ponoi.

No ka ike'ana iho o ke poo aupuni i ke kupiiikii loa.o ka noho ana o ke aupuni, a no ka lohe ana mai no hoi kekahi mai ia ka Haku Dotawela (Murray) a me Rutavena mai,*aohe e nhai ana ko lakou mau puali koa i kekahi alakai e ae, aia wale no o Sir Wili» ama Walaka, manao iho la ke poo aupuni, a olelo aku la ia Loekawe e hele aku oia e noi i ke ahonui o Walaka, e kokua hou mai kona lima i ke kaua ana no ko lakou aina iho. Aohe no hoi'-i hoole aku o Walaka ia mea, ua ae aku no oia me ka molaelae a me ka oluolu holo pono o ka manao. 'Hawanawāna mai la o Edwin ia Walaka me ka olelo mai, " Pela iho la ka lanakila ana oka pono !" Hai mai la o Walaka ike ano mahalo no ia mea ma kana mino aka ana mai; a nana ae la oia ilana o ka lani, a iaia i kau ihs> ai i kona. mahiole maluna o kona poo, a i mai la, " Mai laila mai i loaa mai ai ia'u ka mana, a me na pomaikai ana e lawe mni aj, ina paha, ua uhai ia mai e ko ke kanaka hooho ana, a i ole ia e kona kina; aole e hiki isia ke lawe mai ia'u aka nei. Malia paha i keia "manawa hope loa ka'ū kau ana ae<j ka papalē mahioie do Sekotia nei. Eae mai no ke Akua a'a i paulele aku ai e hoohui mai ia'u me ka lanakila; a mahope aku hoi,, e hauhoa ponoia ai i na kuemaka o ko makou alii p'onoi me kamaluhia." la Walaka e hele ana ma kana liuakai, ua hookahaha ia, mai la ke poo aupnni, no ke ano lo# ae o ,na meu a pau a me ke auo o ka hooaka kāuia. ana; a aohe i maopopo lea loa i ke poo aupuni," ka ohi hou ana i mau kumu hon. Aole oia i ike i kana mea e hana iho ai; aka, na kekahi palapala mai ia Lede Mar mai i hooholo mai iaia i kana mau mea e hana ai.

I ka a ua Lede Mar nei i lawe ia aku ai ma ke ano-maule :nai loko o ka rumi hookolokolo, holo aku la oia i ka palena o Sekptia'; a mai laila aku i kahi hoomoana o naleoa Pe'ekane; a ua ae ia aku la hoi kona komo ana - iloko o ka pakaua a De Warrenne ona koa e" noho ana. I kona halawai ana me ia, ua hooinu koke aku la no ua Lede -Marihei i kana mau apu o ka lapuwa]e. H»?'* s ' la oia Lka hoohaaliaa.ia_ 7ina o~Waia"ka-niai'kofi£iTcnlasa'"7nst7"a me' kona hookolokoloia ana no ke kipi i ka aina; ama ka hopena o kana mau olelo i mai la no ia, no kona alii i ka moi Edewada, nolaila, oia i hele mai ai e hai aku o ka mea kupono loa ka hana koke o ka hooili kana aku maluna o Sea\Stia. Ua hoopunini kokeia na ao kar.aka o De Warrenne e na huaolelo pahee a ka Lede Mar; aole wale hoi na na huaolelo wale, aka, na ka wahine ui no kahi o ka Lede Mar—a mamua ae o ka pau ana o ka laua hui kamailio ana, ua hoolei mai la 0 De Warrenne iaia iho ma na kapuai o ka Lede Mar, me ke noi mai iaia, ina he mea oluolu iaia ka hookuu ana mai e mare ia laua imua oka moi Edewada. Aole i manao nai o De Warrenne no ka wahine ui o ka Lede ifar, aka, i m'ea e loaa ai kekahi mea e hulihia koke mai ai o Sekotia; amaianiea eoi loa aku ai kona pnnahele imua o Edewada. Ika hahai ana aku oDe vVarrenne 1 ka moi i ke kumu o kona aloha koke ana aku ia Lede Mar, a ike io mai la no hoi ka moi i ke kupono oia mea, ua hooholo koke mai la no oia i kona inanao; a i mea e hooko kokeia ai, ua marc ia laua ia ahiahi iho no imua o Edewada.

0 na olelo hoohiki a ka Lede Mar i waiho aku ai ia De Warrenne imua o ke kuahu, oia no e haawi ana oia i kona hoopai ino inaluna o Walakß, i kumu e lilo ole ai oia i kane na ka Helene Mar. I ka la mahope iho o ko ka Lede Mar lilo ana i wahine na

De Warrenne, ua holo okn la lakou ma ka moana i ke kulanakuuhale kapakai o Berewika; a mai ia wahi aku i kauoha aku ai oia me kekahi man palapala, a me ka hai pn aku no hoi, ua mare ia oia meDe Warrenne; a ua hai mai o Edewada, ke lanakila oia maluna o Sekotia, alaila, e hoohaiiohano mai no o Edewada ia lakou ma ka liaawi ana mai ia lakou ina kulana kiekie. Hiki aku la ka elele a ka Lede Mar, i ka Ia mahope iho o ko Wuhikß, a me kona mau puali koa haalele ana ia Stirling. Ia manawa, e naune hele ana o Walaka me kona puali koa ma ria kapakai o ka muliwai o Forth; a i ka aahu o ka po i uhi iho ai, hoomoana iho la kona mau wahi puali koa iiukii ma ka mole o na pnli ma ka aoao hikina aku oka pakaua o Stirling. Uo loihi ka lakou hele ana, a ina puali koa no i haule aku ai maluna o ka honua, kn hiamoe a make aku la no ia. Lohe mai la o Walaka mai kona poe kiu mai, aia ka enemi um kahi e pili koke una i Ditlkuth; a ilnila oia i manao ai e hele, no ka mea, ua lolie mai oia aia ka ilaila na pna ikaika o Pelekane. Mc na monaolana no ka lanakila, ike aku la oia i na koa ona o panlehia ana i ka hiamoe kuhohoiiu, a ua olioli oia i ka ikeana ia lakou e hiainoe aua. (Jlole i pau.)