Ke Au Okoa, Volume III, Number 47, 12 March 1868 — Na mea hou o Waimea, Kauai. [ARTICLE]

Na mea hou o Waimea, Kauai.

0 ka papa helu hoi o na mea hou ma keia Apana, e ike oukou malalo nei. Akahi—He Kula Olelo Beritania hou ma Waimea nei, ua koho ua makua mea keiki ia Mrs. Rowell, i kumu na ka lakou mau keiki; nolaila, ua hoomakaia keia kula ma ka malama o lanuari iho nei. Ke kula no mamua a nolaila ke akamai o kekahi poe keiki e no~ ho oei ma ke kula o W. H. Coles. He nui ka makemake o aa makua e' komo ka lakou ■ sn a iwilarorW. -Hr -Cok-s,- ~&~ua: hooko no kekahi poe, aka, mahope ibo nei, ua ike iakou i ke kumu, e haalele wale ana i ka wa kula .i na keiki; a e lawe ana i kana hana a roe kekahi mau mea e ae, me ka waiho aku i ke ao ana i na keiki i ka poe i maa ole a makaukau ole ma keia olelo. Nolaila, ua kii lakou e paip&i aku ia Mr. Rowell, a e noi ikaika ana i kela manawa keia manawa, i kumu no ka lakou mau keiki, a nolaila, ua ae mai kela. Oka uui o na haumuna oua kula hr>u nei, he kanalima aoi aku. Ma ka l'ihe ana o na makua ma kekahi mau Apana e ae, ua lawe mai lakou i ka lakou mau keiki ame ko Niihau pu. Ua lako kn laau e kukulu ai i hale no keia knla, a o kahi e kula nei i keia wa, aia no ia maloko o kekahi keena nui oka hale moe ona Kumu ' E hoomaka ia ana ke kukulu ana o ka hale kula, a mahope paha e kukulu ia i hale noho no na haumanu, ke manao na makua e waiho i ha keiki ma ka lima ona Kumu. Ua lohe wale ia, he mau kokua ko keia kula oia no na keiki a na Eumu e noho la i kn uawnhi polua o Amerika eme ka luiuiiahine o Kaleponi. E hoi mai nni lakou i lee one o Manoknlnnipo nei. Hes2o k i nku no keiki hookahi ma ke kula a Mrs. Kowell, no ka makahiki h ookahi. Ke lnna nei ko'u manao, e holo mua ana no ka ike iwnenn o na keiki, no ka mea, i ka nana'ku, he nila ka'u ike aku e aoia ana.

Alua—l ka po o ka oia ka ]a 2o M«r;iki, ua mnke kekahi kaunka o Kaiu kona inoa, maloko o ka muliwai o Waimea nei, ma kahi e kokoke ana i Kipanniki, he kanaka opiopio no oia. Ma ke kakahiaka nui o kona la i muke ai, holo aku la kein kanakn iluna o ka moku okohola "Oeean,'' a hoi mai no iuka nei, a i ke ahinhi, hoomaka oia e hele i ka auau, a i kona hiki ana ma kapa 0 ka muliwni, wehe oia i kona mau kopa a pau, a waiho ma hai n kn muliwai, me kona mau apana b«rena, a paka-nau, i loaa mai ia ia mai k» moku mai, a luu nku la iloko o ka muliwai. Ua k;ili na makun ia ia nloihi loa, aole nae oia i hoi mai, a munao iho la lakou, ua ii) paha oia ma kelu kupa o ka muliwai, i kn hale o kekahi inau makua ona, nolaila, aole oia i huliia. A i ke kakahiaka ae o k > Poaluo, ua ike ia kona kino make e rnoe ana 1 ka iho o ka wei kaulana, oia hoi ka "wai ula ili nhi." Akoi.u—o kekahi wnhine o ka wai ili kea, o ka uka lion o Mnkaweli, o Uheke kona inoa, iiu noho mHl»lo o ka mai opu-ohao, iloko <> nu mnknhiki he umi a keu. Un nui kona <>pii, w> kn moa, ina oin e nlu mni iluna, uole oin e iko aku aon i kona mau kapuai wawne, no ka mea, nn kiekie lon ae kona umaumn, a un iine alai mai knnn poo, a he ano weliweli no i ka nnna aku ia m. Ho nui no na kuhunn nann i lapu.au, nole nne he ola, a ua nuinaoia e kali wale ana no koia wahine i ka hi-

ki mai o kona hopun», uole hiki ia ia ke hele ma kahi loihi, iloko o ka wa loihi a puni na makahiki. A ina e makewake oia e poka iwaho, aiaila, ua hoopeaia he kaula nui iluna o ka laale, e kupono ana malana o kona wahi moe, a roa ia kaula oia e hopn ai, a me kona ikaika oia e hoeueu ae ai, a pela iho la oia e ala ae ai i kekahi wa, a i ke ala ana ae iluna, aole no oia e h'le ku ana, aka, hookokoke oia a loaa ka paia oka hale, malaila oia e paa ai me ke ka-i aku o na wawae, a i kokua ia mai hoi e na lima e paa ana ma ka paia, a ma ia ano oia e puka ai iwaho, a pela no hoi ma ka hoi ana mai. He nui ka pilikia o keia wahine, no ka mea, o kekahi kikee oopu noia oia kahnwai i kona mau la. I ka malama o lenuari iho nei, ua hele o Mr. Rowell e nana ia ia, a ma kona hoomaopopo ana, ua ike oia he wai ka meo i nui loa ai o kona opu, a ua hoole oia, aole he mai maloko o ka opu, aka, aia mawaena o ka ili a me na a-a oloko o ka opu kahi i noho ai, a i hookio ai i keia wai, a ua hai aku no hoi oia, ua ike ka oia ma ko lakou hnme i kekahi maa opu nui e like me ia, aua houia e ia, aua ola. Nolaila, ua koho kela ina e loaa ka pahi o, alaila, e ola no, ua huli nui na ooakamaka i kahi e loaa ai keia pahi o, aole nae he loaa. Nolaila, ua kauoha o Mr. Rowell i kekahi Eauka ma Honolulu, a ua hoouna ia mai ka pahi o e pono ai, nolaila, ma keia mau pule i hala iho nei, ua o ia ka opu o kela wahine, ma ka aoao hema o ka piko, a ika pahu ia ana, ua puka mai ka wai a nui loa. He mea eka nui oka wai, no ka mea, o kekahi ipu lepo, ewalu piha, me akahi poi nui, e ane hiki inoino ana i kekahi kanaka ke hapai, a o ke ano hoi o ka wai, me hebarani maikai la, aole nae he pilau. Ika puka ana oua wai nei, na nui ke kawowo o ka opu, no ka emi ana iho o ka wai. Ua ola loa ua wahine la i keia wa, eia

nae, ua kakau mai na iwi umauma a me na iwi aoao a pau iwaho, na kela nui paha o ka opu i hooke i ka lalani mau o na iwi, a i ka emi ana o kela nui, ua nakele aku a nakele mai ka alualu o.ka opo. A i ka pau ana o kn wai, ua paniia ka puka, a ina e moe aoao mai ua halii pu ka alualu a pili me ka moena, a pela no boi ke huli ma keia aoae, a ina hoi e ala mai a noho iluna, ua uhi iho la ilana o ka hapa o na uha, a ua pu-a aku i ka apana lole nui, a ua kakai pu ia no hoi me na iwi, i ole ai e mau ka nana iwaho. Ake helenei oia mawaho o ko lakou hale me ka hookanaka ka mai i Kipu. Aha—Ua lohe wale no au i kela mahina iho nei, e paku ia ana ka muliwai o Waimea nei, aole nae i paku hoopaa i ka wai, aka, i manaoia i mea e eli ia ai ke one a nui ma kahi i poino o ka aina i ka wai e waiho nei. Mai ka wa kahiko mai, ua hele pololei ka holo ana o ka wai o ka muliwai mawaena o kela kapa o Poliwai a me i<oia kapa o Hulumoa, a he ihau makahiki mnmua aku nei, ua piha kela aoao ma Poliwai ika lepoa ka wai, a ua palahalaha loa ia wahi-, a i ka wa e hiki hou mai ai ua kau waikahe nui hou r anle no e hiki ke hele pololei ma kahi ana i hele mua ai, no ka mea, ua piba ia wahi i ka lepo, a nolaila, ua eli kapakahi, a ua kahe kekee ka wai ma keia kapa o ke kula o Hulumoa, a he mau makahiki i hala ihonei, ua pau loa keia kula maikai i ka wai, a me ka pa waina a Wmi i kanu ai, aua iilo pu aku no hoi kekahi mau kumu waina, a pela no hoi kekahi mau loi makai iho oua pa !a. I keia mau la oae, ke oki nei o Mr. Rowel! a me kekahi

poe e ae i na laau inia, no ko lakou ike ana, e mahuahuā mai ana keia pilikia oka aina mahope aku, a e hoomakaia ka pakuia ana mai kela kapa a keia knpa, a e pa kapakahi ia ana nae, i mea e paleia ai ke one ma kahi 0 ka aiua i ai ia ai, i piha ai olaila i ke one, a i hoi hou ai ka muliwai a kona wahi kahiko. He pono i na Luna Aina o ka Moi, ke nana iki mai i keia pilikia, no ka mea, 0 keia hina ku!a nui, no ka Moi ia wahi, oia hoi ke kula o Hulumoa, be wahi maikai a momona Ua lepo, i ka wa a makou i kanu uala ai me ka makou kumu kula, i ka m. h. 1847, oia hoi o W. B. Aka.

Alima—Uo pau ka hui pu ana o na halawai pulr ma Waimea nei i keio wa, moloko o ka halepule hookahi. Aoie nae i waiho aku kekahi aoao i ka hnlepule no ka olelo hooholo a ka Aiia Kiekie, aka, no ka maka'u, o lilo keia ha!e i kii e hoomanu in ai, noka mea, o ku hoomanakii, oka puni waiwai no ia. Ua kapae ae makou i ke kapa anu'ku i ka inoa o ko makou hale, o "Lunakila," no ka mea, " ina no eole o maknu h»le, alaila, ke nke nei makou e loaa ia makou kel» hale laoi " A nolaila, ua paiia ma ke Kuokoa, e A. Kauknu, o Lonakila ka ino» o ka halopule ma W aimea nei, no ka loaa ana ia lakou mamuli 0 ka olelo hooholo a ka Aha Kiekie, he "Lanakila." Mai kuhihewa oe e A. Kaukau, oo ka meu, aia a make kou enemi, alaila, hoopili pono mai oe i k>.u Lanakilu, ska, ina no ke ola mai I», malia c kali ana, a e hoomakaukau ana paba e hoouka hou mni, a oka hoooka ana paha ia koe nu hulu i ka maha, nolaila, makeliewn ia mukou k» dop i ao ole ia i ka haiolelo B«ibdl« ke olelo i keia wa, ua " Lunnkila," malin, e hoole in. - » ke Akua ika like l)Ie o kona me ka olelo hooholo. Ke olelo nei makou i keia, no ka mea, aole makou i lohe i ko mukou alihikaua, a ke kali nei makou mt- ke ooi paunho ole i ka mukou pule, h inu e lanukila nmkou i ka Hnku Ifsu Kristo, alailn, he Uhane ka mnkou e ike aku, ua lilelile ke poo. Aono—l kn la Sabati iho nei, la 1 o Maraki, ku niiui kekahi inoku okohola "Oeean," a ma ka Poukahi ao, un hnoluko mai kela i kekalii mnu bnla nila a nie keknhi mou puupuu dula m;i keia Apnna, owati ka mon i kokua iii ia, n i hookipu hoi ia ia, a ina ko ahinhi o ka la Sab'iti, ua moo ke Kapena ma ko'u home, u i ka Poakuhi ae, ua hoi aku ke Kapena mn kona hnlelnna i ko kai. Ahiku—lCo hoomakn liou nei ko knnu una 1 ka ruiki ma Waimen nei/ o ko J Knmalonui mau loi kni pnn iho nei, o ua pau .<a aina i ka pulau in, h e kali iki una nae a loloa kupono ao na hehu. S. K. K.