Ke Au Okoa, Volume IV, Number 35, 17 December 1868 — He olelo pane ia S. M. Kamakau, e hookamolamola ana ia J. Kaona ma hana io [ARTICLE]

He olelo pane ia S. M. Kamakau, e hookamolamola ana ia J. Kaona ma hana io

\Koen a mai keīa puīe mai .]

Pehea ia i kou manao ? Ina e noho lomaloma mai o J. W. Kupakee, a me na haole ma ka hoala ana ina puali koa kuikawa, e kiai ai ma na huina alanui e kokoke ana i kahi o ka poe a lakou ir-enemi ai, ina no, ua ko ko lakou hoopai maluna o Parisa ma a me ko lakou ohana, elike me ka hooko ia ana o ko lakou hoopai maluna o E. B. N. He oiaio keia olelo. " 0 ke kanaka ino, ua e lawe mai oia i ka waiwai ino mailoko mai o ka waiwai ino o kona naau, no ka piha o ka naau i olelo ai ka waha." Pela na noonoo ana, a me na ohumuhumn ana a Kaona a me ka poe i hahai ia ia e hoohaunaele i keia aoao o ke aupuni. 2 Ua hoohaunaele na alakai ana a Kaona i ka lahui ma ke ano hoomana Akua. Ua ku loa i ka haunaele ko lakou noho ana rae ko lakou poe oia wahi hookahi. Ua hoohaunaele ia na anaina pule o lakou i ka wa e hele ai lakou iloko o ka luakini, .na walaau aku kekahi poe i ka kekahi poe, i ka wa aole i huipu o Kaona me lakou, he poe maikai a kue ole lakou ia lakou iho, aka, ma keia alakai ana a Kaona ma keia ano hoomana, ua huki aku oia i ka manao o kekahi poe, a waiho iho i ka poe hoole aku ia ia, a oia ka poe a īakou i hanaino mai ai, a ina e aloha aku lakou nei i kekahi mea a mau mea paha 0 na haumana a Kaona; eia ka lakou mau olelo mai. " Mahope ae ke aloha" a eia hoi kekahi ''heaha kau i ke aloha," Aole a-ei 1 kne keia i ka ke Akua. " He aloha aku i ko oukou enemi." " E hana maikai akn i ka poe hoino mai ia oukou." " He aloha ko'n makemake, aole o ka mohai," a pela aku. Ina he alakai ana i ka oiaio ka Kaona i ka poe i hahai ia ia ma ka hoomana i ke Akua, he pono ke alakai elike mo ka makemake o ka mea ana i hoakua aku ai. He kanaka o Kaona i akaka ole kona noho hoahanau ana mai ma Kainaliu, no ka mea, tia nui loa kona man makahiki i kaawale aku ai, aka, ua alakai akn oia i keia poe me kona ano kipi a hoohaunaele ioa hana ekalesia, a ua haunaele io no ka hapa o ka lahni ma Kona nei ma keia alakai ana. He wahi' wahine moekolohe ka ua Kaona nei, o Kalulo ka inoa, aka, me ia moekolohe no, he mea maikai iho 1a no ka iaiaoe e Kamakau, ka filo o ka mea hewa i alakai no na kanaka i ke Akua la. Aole i haunaele loa ka lahui i keia wa, no ka mea, aole i nui loa aka, ina e hoomaikai ke anpuni, a me na ahahui ekaleeia i ka pono o ke alakai ana a ke kahunapule, a kaula moekolohe paha,

alaila, e holo moku auanei na kanaka hewa a pau i mau alakai lakou, a c holo pu no me na'lii ame ka lahui holookoa iloko o ka hana ana i kahewa like me ke kumu, aole aaei piha loa ka aina i ka haunaele, a heaha ka pono i koe o na kanawai aupuni, a heaha hoi ka pono o ka hoomana akua wale aku 3i>. Aole anei e imi ana ka hoomana akua Karistiano i ka pono uhane ? A heaha ka pomaikai uhane e loaa ana ia lakou, no ka mea, " aia mawaho ka poe moekolohe." o ke aupuni oka lani. Oka poe ma Kainaliu mamua aku o keia hana hoohaunaele, aolelakou i wehena aku, aka, ma keia alakai ana a Kaona me keia ano hoomana, ua hookue oia i ka noho ohana ana, a ua pii aku no i na makamaka, ina hoaaloha keia ano hoohaunaele ana. Ua oleloia makou ka poe puni ole aku ī ka ka Kaona alapahi, he poe enemi. Ma ka la i hoopaa pio ia ai o Kaona ma, hele iho k ke kaikuaana o Kahikoku, a aloha iho la, aloha oe e Kahikoku, pane ae la kela. Aole au e aloha aku ia oe, i hou raai ke kaikuaana, o!e ae la hoi oe e aloha mai ia'u, e haawi mai oe i kou aloha ina makua o kaua, pane hou mai kela, aole au o uloha aku ia laua, eia no au mamuli o ka'u wahi i makemake ai a make au. E S. M. Kamakau, he ku anei ika pono keia ao ana a Kaona i keia hapa o ka lahui, e pale mai i ka poe i hahai ia ia ina aloha ana a ke kaikuaana i ke kaikaina, a i ka hoiho: ne'e ia akn hoi me kahi aloha ole no na makua e noho mai ana me ke aloha. Ina ua hoohaunaele 0 Kaona ma kona ao ana i ka poe i hahai ia ia ma ka hoomana akua iloko o ka ohana, aole anei i nui aku ke ino o keia ina makamaka, na hoaaloha, a me kela mea keia mea 1 huli mahope o keia alakai ? I kuu manao he haunaele ino keia. Ina aole i lapalapa koke keia ahi, he elima makahiki i koe, ae hoopuni o Kaona ia Hawaii nei, a huli mai, a huli mai no, hooulu a hooulu aku. Ina he nui na kino make i ke kahua kaua, mai ks Akua mai keia hana e hoopau ia i kona wa uuku.

3Ua kipi o Eaonama ika Moi. He kabea maoli mai no, a ua ohumu ia no hoi. Eia na olelo kipi mai ke waha mai o kekahi mau Ilamuku. Aole makou e ike i kekahi Moi e ae, o Kaona wale no ko makoa Moi Auhea ōe e Kamakau. Pehea oe i keia ? Aole keia la hc kipi ea, aole lakou la e ike mai ana, aole hoi e hooko ana i na manao a pau oko kakoa Moi e noho mai nei. Oka haole i make iho nei ia Kaona ma, he Luoa hookoia eo na kauoha a pau a ka Moi, a oia no ka lehua mua i lilo ia lakou ia, no ka mea, o ka hooko ana ia o kela olelo a lakou, .o ka mea i hele aku ma ka irr9'a o ka Moi, a he Luaa hoi no ka Moi oia kai make mna. laa hoi paha i lohe oe i keia mau huaolelo mai ko lakou waha mai, e hoole no anei Oe i ke kipi ole o Kaona a me ka poe i -hahai ia ia ? I kuu manao, aole paha oe e hoapono ana ika lakon mau hana, e like me makou ka poe i lohe pono; a i loLe pono no oe tne kou mau pepeiao maika lakou kaheaana mai mai ko lakou kahua mai, a i hoole no oe iko Kaona ma kipi ole, alaila, he kokua kipi no olua me Keonimana. Ua ike ia ma k ekahi pepa i kakaulima in e J. Kaona, " ua kauoha mai o lebova ioa lii a pau, a me na lahui n pau e hoolohe mai ma ka'u, a o ka mea hoolohe ole, e pau lakou ika ulupa ia." I nahea keia kauoha ia ana e hoolohe na mea a pau ia ia ? A roa owai 1a i hai ia mai ai ? E manao ana anei oia e hookomo wsbahee hou iho i mau mea hou no ka Baibala i haopiha ia ? E manao ana anei e lilo oia i mea kela ae ina Moi e noho aupuni nei ma ka honua nei, a e hoolohe aku ka ia ole loa ? E Kamakau e, he manaoio no anei oe ua mai nei o lehova ma o ua Kaona nei, e lilo oia ka mea nui a ko kakou Moi e hoolohe aku ai, a me kakou pu hoi kekahi? aohe no he alii nui a koe aku. He ano kipi, a hookiekie keia hana. E haliu akn no anei oe la, a e hoomaikai i keia olelo. O ka hooki wale no kou pono, a inai puni aku i ka haukae nui. Eia hou no hoi. Ua ao nui o Kaona ika poe i hahai ia ia e hoopaanaau i na Halelu, e noi ana ia lehova i kona wa e alnalu hele ia ana e Saula, a me na Halelu e ae, ana o noi ai e hoopakele ia oia i kona mau enemi, a e noi ana hoi e lanakila oia maluna o kona poe enemi. O kekahi hoi, ua wae ia na pauku o kellahi mau Halelu a kakauiima maoli ia, a hoopaanaou ia eua poe la. He mau. hana hoala kipi keia, ina naau o kana poe haumana.

He kupono loa ka Davida noi ana aku i ke Akua nona iho, no ka mea, ua poni ia oia e alii mahope iho o Saulo, he kanaka koua no hoi o Davida i kona mau la a pau, a nolaila no oia i hilinai nui ai i kona pnuhonna, kokua, a pakaua hoi. Aole i ike ia maloko o ka Baibala ko Davida hoakoakoa ana i kona poe kanaka, a hoopanaau like mai me ia no na Halelu hoopakele ia ia mai kona poe enemi mai, a me he mea la, he mau pnle malu keia a Davida oia wale iho no. Ina e ike oukou ma ka heluhelu ana, ua akaka he pili i ka helu kahi, aole i ka helu nui, na olelo a pau. O keia hana a Kaona a me ka poe i hshai ia ia, he mea e hoolanalana ai i kona poi haumana e hooikaika ia lakou iho no ke kaua. He poe koa ano ikaika na haumana a Kaona i ka nou pohaku, a o oe e Kamakau a me ko hoa Keonimana, aole olua i ike i ka nui oka lakon mau hana. Mai hoopulapula oe i na manao o keia ano, a e hoomaikai aku ai i na hana a ko makou mau maka i ike ai he hana kipi i ka Moi.

No ua wehewehe a ke Keonimuūa no keia ninau elua, " ua olelo kela, he apana hauaaela loa o Kainaliu mamua o ko Kaona ooho ana mai." Aole anei os ; ike i ke au oka aobo ana, he wa haunaele, he wa maluhia, he wa ona, ahe wa onaole, a pela aku. Eia ma ko makou wahi e noho nei, aole i ike ia, aole i lohe ia kaona ana o kanakai keiawa, a i ka hoomaka ana o keia makahiki a me na makahiki i hala aku nei, aole nae o Kaona i noho pu mai me makou, a pehea ia i kou manao ? na Kaona iho ]a no auanei ia maluhia la, ua olelo hou olua, o ka hoolako ia ana ina Baibala oia ka mea i hoopau ai i ka haunaele ana. He oiaio ia olelo, no ka mea, pela i loaa mai ai ka malu o ka aina mai o a o, aka, o ka haunaele ana maanei iloko o keia wa maikai, me he mea la, no kana ao Baibala ana ka hoala ia ana o keia kipi i ka makou ike aku. , O Tatina ma ka poe mua o ke ao Baibala ana ia Hawaii nei, he ao ana nae o ka malahia, a o keia hoi no ka hoohaunaele. Minamina makou i ko makou mau makua, kaikaina, kaikuaana, kaikuahine, i *ke komo . ana iloko o keia ao sno hoohaunaele a kipi j hoi a Kaoni. Aole anei o Kaona i hookipa wale mai e hoopalaualeio i kela mau haneri kanaka, a hele wale aku e aihue, a e makilo i kauhale o kamaaina ? O ka hapa mua o keia ninau ka'u e ae aku , a o ko lakou makilo i kauhale, aole au i lohe pono, aka, ua lohe nae an, iloko o na wa hanahana loa iho ne< o ka wi, ua hele no kekahi poe ina makamaka i wahi ai. I ko lakou wa i kaawale ole aku ai mai ko lakou akoakoa aku, aole hoi i hoohaunaele ia e Kaona, he poe kanaka hana lakou, a he nui ke kuonoono o ka noho ana o kekahi poe, aka,i ka wa o keia kaawale loa an% aku, a noho huikau pu lakou a pau i kahi hookahi me Kaona, ua so ia lakou e na alakai palaualelo & ko lakou Kaula.

Ua haalele kekahi poe o lakou i ko.lakou mau aina kuai, a me na kuleana o lakon, a me na mea kanu. He elua mau hoahanaii aloha o makou mai Kailua mai, a ua haalele i na mea kanu, a i ka hele bou ana mai, ua paapu loa i ka nahelehele, a oke kope keia, ua lilo i mea ole, a owai ka mea nana i hana pela, aole anei ona ao ana a Kaona, a o kekahi poe e ae, oia ka poe kokoke, ua haalele ia na hale nui, a me na moe maikai a' lakou i hoolako ai, a no ke aha keia haalele ana? aoie anei no na alakai ana a keia wahahee ? I kuu manao, o ua Kaona nei no ka mea mana i hookipa ia lakou e noho palaualelo.

He poe hoopukapuka ba kekahi o lokoo keia hoi, a he poe kumeka kamaa, aka, a'ole □ae e biki ia lakou ke hana hou ia mau hana, no ka mea, ua hoole ia. He mau kanaka hoopnkapuka pipi o Kaelemanu laoa o Lumaawe, aka, uā papaia laua e Kaona aole e hana hou ia hana, no ka mea, wahi ana, he hewa loa ia, a e huhu o lehova ia hana. a o ke oki iho la no ia oka laua hana. He mau kanaka kuonoooo laua mamua aku no keia hana, aka, ma ka huli ana mahope o Kaona ua haule ino-laua, a me kekahi poe e ae oia hana hookahi no. He kanaka elala no o Keawe no ke kumeka kamaa, a pela no o Kahikoku a me kekahi mea e ae, aka, i ke komo ana iloko ō ka Kaona mau alakai, ua haalele lakou i ka lakou mau kumu loaa, aole anei o keia Kaona no. Ilokoo ka makahiki 1867 aku nsi, oia ka wa o ko lahou noho akoakoa aoa, ua kauoha ia lakoo e Kaona, aole e mahiai, e ai oukou i na ai a oukou, a na lehova no e haawi mai iai na kakou, ke pau ka kakou ai ponoi. Aka, ikawa e pololi ai, he puni ka hoi i kahi o na makamaka e kahamu wahi ai ai, alaila, hoi mai i ko lakou akoakoa aoa, a heaha ke kumu oia pilikia ? Aole anei ona alakai hoopalaualelo a Kaona ?- I loko o na malama i hala ae nei, mai mua mai ua nui ko lakou pilikia i kīfwi, hele wale aku lakou maluna o ko hai aioa e imi papapa ai i mea ai, a hookukeia mai ana e ka mea aina, hele aku ana ia aina aku ia aina aku, aole makou la i hele aku i ko hai aina elike me ia ano, no ka mea, he wi like ia no ka ainn, aka, ua kii no makou ika makou iho, a ua kuai aku no hoi i ka ai me ke elala, aole keia la he aihue i ka hai ai, aole i hana iki keia poe i keia mea i ko makou wa e nohopu ana. Aka, ma keia hana a Kaona i alakai i ka palaualelo a me ke ano kii wale iJ<a hai.

Iloko no oia wa wi, be nui o lakou i pilikia na lemu i ka papipi, no ka aikohana, aohe wshi mea e ae. Aka, o ka Roe e ae, aole makou i lohe i ko kela wahi keia wahi." Auhea oe e Kamakau, o keia ka oiaio lohe oe, aole o ka olua me ko hoa Keonimana, a pela oe i manao ai e hoolaha mai ai he pono na aoana a Kaooa. O na hana kanlana a Kaona i ka wa wi iho nei, e kokua ana i ka lehulehn, aole makou i lohe ia mau kokna ana, a'o ka poe hea aku 1a la ia i kokna ia ai e Kaona ? 0 ko Puakoliko, Manua, Kahehuna paha, ke lawa la oukou a koe ke koena oia kokua, kn ana na puu nui o Puowina, kaulana io, no ka mea, ua lilo na puu kokua la a Kaooa i pakaua no ke aupuni Hawaii. O kekaln pouhana ka o ke aupuni kai ike maka i ka momona o ka aina, o ka aina hea aku la kana i ike i ku momona, o Waikiki paha, o Knlalau paha. Ina o ka oina o Lehuula, kahi a lakou i noho iho nei, ua wahahee ia olua. Ina e hoomaopopoia kahi a lakou i mahi nkoakoa ai, ma kahi a lakou i loaa pio aku ai ia makou, a me na mea kanu e ae a lakou ma kahi e aku, aolo paha e lawa na eka aina eha. Ina e puunaue keia na na kane a pou, a me na keikikane nui, uo lawa anei ia no ko lakou hana

iloko o na malama eoao a oi aku, he wa ikaika no ko Kona nei kanaka ka mahi wi ana, he eka a mau eka kona ikaika, aka, no keia ohana nui, he haneri paha ka poe hiki ke hana o na kane, a ina hoi o na wahine kekahi i hana pu aku, alaila, na nui loa ka poe nana i hana keia mau wahi eka. Ina kanalua olua me Keonimana, o ka holo maoli mai no ka pono, a pae i?a Keauhou, a maiia o loaa kahi lio o J. G. Hoapili ma, a ma ke alanui kahakai aku no e hele ai, a hiki i ke alanui o Lehuula, malaila no e pii ai. O ka wa pono no nae keia, o ulu e ia ae na wahi mala uala e ka iniko, o ana wale akij 'no olua i ke kula iniko, he mau mea kanu ia na Kaona ma a me ka poe pu me ia. Aole i pau.