Ke Au Okoa, Volume V, Number 22, 16 September 1869 — NO FERIDUNA, KA MEA I KAPAIA KA PUUWAI LIONA. HE KAAO-MOOLELO NO PERESIAKAHIKO. Mai ka Weekly Novellette o Bosotona mai. [ARTICLE]

NO FERIDUNA, KA MEA I KAPAIA KA PUUWAI LIONA. HE KAAO-MOOLELO NO PERESIAKAHIKO.

Mai ka Weekly Novellette o Bosotona mai.

M 0 K U N A I. [Mamna o ka iho nna'ku o'u iloko o na mea huna o keia Kaao e waihoia aku uei, he wahi weli nloha aku no ka ka mea m*ua i unuhi e hnawi aku imua o ka poe heluhelu o keia nupepo, a me na alaeo kanaka ponoi o Hawaii nei. E hooikaika no uu mn ka waiho una'k>u no ko ookou hoonauea ia i na mea e pili ana i keia Kaao, a iua ua hoonanea ia oukou, o kupono hoi i ko oukou anoai ; alaila, ua hoihoiia mai la ke poho o kuu luhi ana. Waimanai.o. ] Muwnena o ua kulannkauhale kahiko, a na ko lakoti mau paia helolei palia, « hai inni i ua hana nui a ikaika i hanaia maloko olailn, nka, nole paha kek&hi oia poe kulauakauhnle kahiko i oi ae ka waiwai a me ka nani mamua o Perescpoli, ke kulanakauhnle nui o Peresia kahiko. Mnlalo ponoi mai o kekahi mauua awuawaa, o waiho ana kekahi kula nui, he iwakalua mile ka loa, i hoopnniia e na kakai puu ; a maluna o keia knla, ke kukuluia ana o ua kulanakauhale nani nei..

0 na waiwui a pau maloko o'ka halealii, na oi uku ia mamua o ka mea a ka manao e hooia aku ai. Aole o haloalii walo 110 maloko olaila, aka, he mau hale hanohano e ae no kekahi maloko olaila, a o kona niau kia, uu kinohinohiia me na mea gula. 0 ka rumi waena hoi kahi e noho' ai ka Moi,, ua kinohinohiia me na mea gula a me na pohaku kuinuknai nui j a o ka nani i kauia moluna oia ī'nmi, ho mea hiki ole i ka manao o ke kanaka hookuhi ke hoomaopopo aku. Aole hoi ma ua halealii wale nei no kahi i hoouaniia ai, aka, ua hoonani pu ia no me na kauhale a pau o ke kulunakauhale. A no ka pau ole no hoi o ka puni nani o ka poe na lakou i kukuhi, ua pau nku la no na kuemaka pali i ka paopaoia a hoonai pu aku no hoi. Maloko aku o nn pali kiekie e hoopuni ana, ua paopaoia aku i mau lua kupapau, a i mau luna heuia no kela mea keia mea. A i ka naua a me ka makaikai ana, i ke kulauakauhale hplpokoa, ua muia pu ia e.ka nani. He oiaio, ua loaa i ka Mo.i o Pevesia, he waiwal nui, no ka mea, ua piha kona kulanakauljahale, me he mea la, ua kupono ia waiwai no ka lahui hookahi. A he mana no hoi kpna e hiki ai i na tausaūi kanaka e kulou hopmaikai mai ai imua ona, a be hiki no hoi i na alii a me na luna aupuni ke ike mai i kona ano o ka noho alii.aupuni ana. Malalo iho o ba nani hiwahiwa o ko ka Moi halealii, o ko Rusatema ka lua, ma ka nani a toe ka ulakolako, i oi ae maiuua o na mea a pau loa malalo iho ; a oia no hoi kekahi o na kiaaina.mana loa ma ka noho ana 0 ua aupuni la o ka Moi. Ua ane hio ae mai ke awakea o ke ola ana, ko Rnsatema mau makahiki, aka, ua'ikaika no nae kona. mau oiwi; a aole i pau ka puni ana i na uhai holoholona ahiu a me kekahi mau huna « ae e kupouo ai i ke kulana o na alihikaua o ka wa kahiko. ff<-: punahele oia ua ka Moi, he hoa'loha no fca poe a pau e kulou hoomaikai mai auo. ia ia, a he mea mauavalea hoi oia 1 ka poe ilihune. He hoihoi oia i knna mea e makemake ai, a he hoowahawaha loa hoi i kana mea e hoo.wahawaha ai. , Pelu ihei Ja ke ano o Rusatema, ba mea a ka Moi i hilinai ai no kona mana a me na 01010 kuhikuhi e hooholo pono ai i kona nolio nupuui ana. Ua hauoli oia ma na mea apau lou, aka, hookahi uoe mea kaumaha i koe i kona j a oia hoi aole ana keiki. Ua nui na wahino ana i mare ai, eio nae, aole i hanau maikekohi keiki nana, e hooili aku ai i kona hanohano a ine kona waiwai nni. Ua lehulehu k«na mau pole ana aku, aka, aole i hookoia mai kona mau makemake. Pela iho la oia i hookaumahala ai, a mauao iho la ia, ua uuku na mea a ke Akua i haawi mai ai e hauoli ma koia ao, oiai, aole oua keiki. 1 kekahi kakahiaka o ka mokalii o kekahi makahiki ; a he mahina holookoa i hala ae, i ka paa ana i na hana a knna Moi, manao iho la oia, e hele e hooluolu ia* ia ibo uaa ko uhai holoholona ana paha. Lawe ae la ia me ia, be iwakalua o kana mau kauwa, a hoomakaukan ia lakou iho me na ihe, ua koi-lipi. na pahi a me na o ; a ua hoolnko pu ia no hoi lakon 'me na lio maikai loa o ke aupuni: 0 kani -wahi i manao ai e holo, i na mauna Hezenadaro, a malaila e loaa ai na uhai holoholona ana' i.ke Kamelo n me na Bnkaio hihiu. Hekanālima mile i hala i ka la mua, a hoōmalia iho la lakou ma kekahi kulanūkauhale uuku. O na kānaka o keia wahi, na makemake i kana mau hana moikni ia lakou a pau, a no ia mea, ua hōokipo maikaiiia oia, o liko me ko ka Moi hookipaia ana'. T ke ahiahi aua iho, mahopē iho o ka pau ana ae o k.a paiha aha a me ka inu ia ana o ka waina, aniani e ■wale mai la no kekahi kanaka i maa I ka uh'ai holoholōna, nona ka inoa o Balo, mo he mea la 6 hiakemake ana oia e kamnilio pu ine ua kiaaina hei. Ak?a, ua ikoia. mai la no e ua kinaina iu.i kona .ino a me kana hana, a niiiau mai Ia oia " Heaha ia ? Ho makomako anei kou okamailio īnai ia'n'?'" Pano mai noi, "He makemako au e hai oku ia oq no liokah

holonolona.kupanaha, e noho nei mawaenii o ua mniHia,"

( " a ! " wabi a ua kiaaina nei, me ka pihu o kona manao ake, e ike i na mea klipaianaha, " e pono oe e hai /nai ia'u i na mea a pau e pili ana ia mea kupnuaha."

Hoakaka mai la mo hoi ua kanaka nbi, ma ka i ana mai, " H<? holoholona knpnuaha.io no, a'u a me kekahi poe okoa e ae paha i ike ole ai mamua. I ko'u ike mua ana, he okolu pule i hala ae nei, a mn keia hope mai nei, un ike hou no au ; nka, aole nae o'u wahi launa kokoke ia ia. Hookuhi nne manawaa'u i kokoke iki aku ni ia ia, a ia'u i kiola aku ai me kuu ikaika a pan i ka ihe, hopu ma'i la a hakihaki liilii iho la. Alnila, hoomaka mai la oia i ka hoouou ana nnii i na pohaku; a 0 ko'u holo mai la 110 ia. O kona ano, ua liko me kekahi keko nui. I kekahi inanawa, he holo ia ma nft wawae ehu, aka, 0 kona uiama loa une, aia a holo nialuna 0 na wawae elun. Akn, o kona mea kupnuaha loa nae, o ka holo mau me ka poe kao ; a tno he mee' la nne, ua makomake nui ia, e inalama i ko ola o ka poe kao, i oi oe mamua 0 ka malama nna i kona iha." I ka lohe ana o ua kinainn nei i kela mea, un pu 110 hoi mo kona manoo, " E ! malia aku la paha ha linuni aku la ia' noloko 0 kekalii mau ano iihiu. Aka la apopo, e hele pu oe me mukou e nhai,no ka mea, e paa kela mea i ka hopuia e pono ai." Ua hooholo like ia keia mea e lakou. Ia po holookoa, ua hoauwanain kona mau moe uhane ana, e ka uoonoo nui no ua holoholona kupauaha iieū Mai ka haiiai ana rūai a Balo,. manao iho la oia, lie nunui ino pnha ua mea' la, a e pilikia ana paha oia ke uhai aku ia. Aka, aole uae ona makemake, e ikeia mai oia, he kanaka inakau wale, no ka mea, ua houpuka' mua oia i kona manao, e kii e uhai i ua holoholona la. I ke kakahiaka ana ae, ua makuukau ua kiaaiua nei n me kaua mau kauwa uo ka hele ana, i ukaliia mai hoi e ua kanaka noi nana i hahai mai no ka holoholona ahiu Ia lakou 1 hiki aku ai iluna 0 ka mauna muo, wniho mni ana malnlo iho o lnkou he awaawa uliuli mnikai.-; a malaila, me kana pana pua, ua lot v a mni in ia he mau nianu. Alakai hou aku la 0 Balo ia lakou iluna o kekahi mauna hon aku, akiei hon iho lakou maluna 0 kekahi awaawa uliuli ; me he mea la, aole i hiki kanaka ia olaila mamua, no ka inoino o na wahi e iho nku ai ilaila ; a 0 knhi mua ao hoi ia a ua kauaka nei.i ike ai i ka holoholoua kupanaha. Mahope iho oka nana pono aua i ua wahi nei, ike aku la ke kiaaina i kekahi puaa nui, ua hele wale a hawele pu na niho. Kona aku la no ia i ka nhai aua, a uhai ak^no hoi kaua »rfau kauwa muhope ona * a nt>;ke akamai a me ka ikaika 0 ua kiaaina nei, make iho la ka puaa ; a kaeua iho la ia, aohe mea e ae e pakele ana ia ia ke uhai akn. I ka make ana o ua puaa nei, a i ke kiaaina i mea ae ai e knu maluna 0 kona lio, hooho mai Ia o Balo, ua ikeia aku ua holoholona kupanaha la. lua o Rusatema i nana aku ai, ike pono aku la ia i ua holoholona kuponaha la, mawaenakonu 0 ka pu-a kao. 0 kona kino, he ano e ae mai ko na holoholona e ae, a me be mea la, oa uhiia kona kino i nu .unahi omaomao. I ka pau aoa o kana makaikai ana ia ia, huli uiai la oia i kaua mau kauwa, me ke kouoha, ma ka uhai ana, aole make pepehi a make, aka, e hoonawaliwali wale no. I iho la ua o Rusatema ia ia iho, "Ma ka uhane 0 Arimana, aole au i moe uhane niun no kekahi mea ano e, e like me keia. Aole he kannka, he holoholono, n he manu hoi ; a aule no hoi he derug-ona. Noni ke alohiiohi o kela mau wahi unahi i ka p-u i > iho e ka la ! Ina ia he deragona, e uhai no nu ia u. -i. a na ka iuoa o ka mea Mea Maua Loa e hooiaio a e hoike mai i kona mana." Ia ia i hoopuka ai i keia mau huaolelo, kona uhai aku lano ia, a mahope mai ka poe nkali. Ika ike aua mai oun holoholona ls, kona huli ae la no ia a komo iloko o ka nlulnau, a uhai aku la ka pu-a kao m.ahope ona. Ko Riisatcma hookikina aku la no ia i kona lio imua ; a i ka manawa ana i inanao ai e kokoke aku ana, na puhalahiu aku la kela mn kakai pali okoa. Ako, aole no nae i hoopauia mai ka mnnao uhai aku o un kiaaina nei, a hooman aku la no ia i ka uhai ana. Aole nae i liulin, hiki aku la no ua kiaaina nei iluna o kahi ana eku ana, ai ka hooma- ; kaukan ana 0 ua holoholona nei e holo aku manao ibo la ua kiaaina nei e kiola aku ikana lUo, a huli mai la ua mea kupanaha nei a haihai i kana ihe. Aka, aole no hoi i hoohala kana poe kauwa i ka hoolei ana akn i ka Inkou mau ihe, a.no ka lehulehu loa 0 ka iele makawala aiia aku, aole e hiki pono ia ia ke alo ae, a ku aku la oia ma kekahi uha ; n hooho ae la me ka leo nui ua mea Dei, a nalowale aku la ma kekahi aoao 0 kikiapali. ; ,

No ka h'ki ole i ua poe uhai nei ,ke uhai pololei aku ma kahi ana i holo aku ni, nolai--la, hoi hou mai la lakon ma kahi a lakou i komo aku ai ; a raa kekahi aoao oo lakou i bele mai ai me ka imi. anu. Aole no hoi i liuliu, loaa moi la ia lakou, e noho ana ilnlo, o ho&o ana e hnki aku i ka iho i ku mai ai mn kona uha akan. I konahoomaka ana mai nae c ikp i kona man onemi, hooneno ao la iae holo aka, tio ka nui <1 ko koko e kniie ana, nolmio,. ia ia i lioomako ae ai e eu ae, aole e hiki ; a o kona paa ilio la no ia i ka hopuia. ī kona hopuia ana iho, oo]o oia I 'lap» iki ne, aka, mo na niaka ano inilu i iiuna

inai ai oia i ke kiaaina, a hiiVi iho la ilalo, i kahi a ka ihe i lapauila ai ke komo ana, a' pai ae la i kona \ T7a oi loa aku no hoi koJak6u kahaha ana ikoka wa mua, Oiai, ia lakou i nana iho ai i ka mea a lak'ou i manno ai he mau unalii omaomao, ike iho ln lakou he aahu, ua hanaia mai na Inu nahelehele mai ; a i ka wehe ana ae, e ike pono ia iho kahi i eha, ike ihola lakou ho ili aiai maikai bn, e likeme ko kekanaka. Alaila, ike iho la lnkou .0 ka ;oea a lakou i hopu ai, no ke ano kanaka no ia. Mawaena b ka poe kauwa, kekahi kanaka i ike i ka lapaau ana, n nana i hooponopouo \ho i knhi i eha, i ike pe o ia iho ai, ua koino wale aku no iloko 0 ka io, aole i kukonukonu loa ka eha ana. Mahope iho o ka hemo pono ana mai, ua wahi pono ia ae'la me ka laau kahi i elui, a hoomaka aku ln ke kianina 0 kamailio aku, eia nae, aole hiki pona ko kamailio a pnne mai hoi. Eia naeka haun aua keiki ahiu uei, kikepa ae la oia i kona lauoho iliopo, a nana pono iuai la i'a lakou. He kauaka nkamai hoi ua kianiua nei i kekahi mu 11 olelo leliulehu ; a ia ia nae i kainailio aku ni uuv ia mau olelo, aohe pane ia niai' oua. Pela ka.noke, ana aku a ua kinaina noi i ke kamailio ana, nohe nae he kauiailiu iki mai. Aia walo 110 nae, a olelo ia aku nia ki> o'elo Peresia, alaila, ano hoolono iki niai ike komailioia eku. Ko ua kiaiiina nei lalau aku ln 110 ia ia ia, a hooku ae la ilunn, me ka l\nawi aku i.ua hoailoua, aohe ino e hanaia aku. sna ia ia, Ia manawa, ku ae la 01'a ilona a pololei, a ikeia aku la kona. heleheleua mai luna a lnlo. He kino maikai konn, a ikaikn, ua maikai kupono kona oiwi, a 0 kona helehplena, he helehelena nani. Me he mea la, aole ioi nku kona iuau makahiki mamua o ka nmikumalima a me ka umikumaono, no ka mea, aole i hoomaka mai kona mau umiumi i ka ulu ana., Mahope iho 0 ka hoao ana aku 0 ua kiaaina nei e kamailio mai i ir» kiaiki.ahiu nei, kauoha ne la ia i kana man kauwa, ehooknu ia ia maluua oka lio. Ua iho !a ka la i kq komoh(\na, a mnhope iho, hiki nku lnkou i kahi o ko lakou kamaaiua. I ke nhiahi ana iho, komo aku la na kiaaina nei ma ka nimi i hoopaaia ili ua keiki nhiu 1 nei, i koua koino ana aku, 0 nioe nua oia ilalo ; ~a i ka ike ana mai ia ia uei» noho mai la oia ilnjia, me ke ano mihimihi mai i ka nana uku, akn, me he mea la paha, oia ano ona. no ka eha i loaa ai in ia. Me he mea la, ua loaa iloko ona ka noonoo, o ke knhe nui ana o ke koko, he knm.u in e loaa'i ia iao ka pau ana 0 ke ola. Hoomaka hou aku la ua kiaaina nei e kamailio ia ia, eia nae, aohe ona pane mai. Ina nae ia e hoao e puaua mai i kekahi olelo paha ana i manao ai, he mau leo ano e wai'; no ke panp mai, me be ano u.we la.

Ua hooinaemae hou ia iho la kona wahi i eha ; a i ke kakuhiaka ae, ua hana hou ia, a olaloaaelo. Kekohi kumu pnha i ano hikiwawe ai o ke ola ae, no ka mea, ua maemae kona kino a me kona koko, mai na ano mai iuo o kela ano keia ano. I ka pau fiuß o ka paina kakahiaka a na kiaaina nei me kana mau kauwa, hoomakaukau iho la.lakou no ka hoi ana mai i ke kulanakauhale nui, no ka mea, ua manao iho lti ua o Rusatemo, ua uui iho la no ia makana i loaa mai no ka lo hookahi. I ko lakou h°i aua mai ma ke ala loa e hiki aku ai i kō laI?ou kulanakauhale ponoi, noonoo nui iho la ia i kaiia mea e hana ai me kana mea kupanaha. Ua komo mai la iloko ona ka manao, ina e hiki aku oia i ko kaona me keia keiki ahiu kupanaha, e loaa no auaaei ka hoohuoi ia e ka lelulehu no ia mea, a e manaoia mai paha keia, he huakai imi hopu kanaka Aka, ka ia nei :r.ea makau nui, oia no ka ike ana mai o ka Moi, a ke ike mai hoi ka Moi, aolo no e nele ana ka huwa nioi o ka ivtoi, a lilo hoi ko ia nei luhi i mea ole ; oiai, me ka luhi kana imi ana ia mea, a ina oia o makemake ana, e pono no hoi ia ia ke hele e imf i mea nana e liko pu me ia. Pela iho la ua ano manao i nalu ai iloko oia nei! Aka, ma ko ia nei nalu ana ia mau ano manao, komo moi la iloko ona kekahi manao hou, a oia hoi, e malama pouo oia i ua keiki nei, a e hoao hoi i ke ao malu ana ia ia. No ka mea, i iho la oia iloko ona, aole anei kona iko ana e nele ; a ma ka hoomanawanui ana no hoi e hiki ai. A i mea e pono ai, e hoonalonalo oia i kana hana ana. No ia mea, hoakoakoa ae la oia i kanapoe kauwa ma be ala loa, a hoopuka aku laimua 0 lakon, e hoohiki mai lakou a pau, aole e hoopuka, a e hai aku hoi i kekahi mea uhane ola, no na mea i hanaia ma ka hopu ana i na kanaka ahiu nei, no ka mea, aole ona makeraako e ikeia, a,ia maloko o kona halealii kekahi keiki ahiu kupliuaha. Hoohiki like inai la no hoi lakou a pau no ia mea, it hiliuaiiho la no hoi oia ma ; ke ano maikai o kana maukauwa. Mahope iho o ka poeleele ana, ka manaWa ia o Rusatema me kaua huakai i komo aku ai iloko o ke kulanakauhale ; a hiki aku la' ia ma kouii hnlealii, me ka ike ole ia mai o kana mea huna. Ua inalama maikai no hoi kana mau kauwa i ka lakou mau hoohiki ana, a ma ia ano oia i malnmii a'i nieka malu' 100, ina keiki ahiu nei o ka riahelehele, ana 1 manao ai e hoonaauao. • {•Aole ipau).