Ke Au Okoa, Volume VIII, Number 7, 30 May 1872 — HE KAAO NO AURORIANA. Ka nani o Sekotia-Helu akahi o Edineboro. [ARTICLE]

HE KAAO NO AURORIANA.

Ka nani o Sekotia-Helu akahi o Edineboro.

UELU 22. Ma ia po no boi, ua hni koke iia poo aupnni no ka noonoo ana i tu mea kup<)(io e banaia ai njAluna o ke kiūo <> kn rnes naru i hana ke karaima maluou o ke kino o k» Mofwahioe Auroriana hoomainoino nui uoo e, aka nae, oa lioopaneeia na hana o ia po a i kekaln la mai. I ke ao ana ae, ua noho hon ka a'ia no ka noonoo ana, a o ka Berenide ma ka noho, ma kona aoo he Liunakanaw»! Kiekīe no Sekotia, ua laweia mai ke kino o ka raea naua i hana i Jte karairaa, ia mauawa piha pauo ka hale hookolokolo i na poe makaikai, ua maikai a malohia ka nohn aua o ke auaina, ua kohoia kekahi mao loio akamai no ke pale ana i ka aoao o ks lawehala, a o ka ioio auponi no boi ma ka aoao o ke aopuni, oa kohoia kekahi poe kanaka naauao a meikai o na lahui e i noho kūpa malalo o ke Aupuni Sekotia, a makaukau na eaea a pau uo ka hana nui i mauaoia. Ia m&nawa, ku m.M la ka Lanakanawai Nui Berenide a heluhelu mai la i ke knmu hoopii & ke 'lii e kne ana i ka lawehala roa kona auo be pepehi kanaka, a pau ia, ua nioaoiuau pooo ia ka*lawehala no kona ano pepehi kanaka, oa hai pololei mai no ka lawehala nana ponoi hookahi wale no i pepehi i ka Moiwahioe, oa uioaninau pono i& oia i ke kumu o koua manao ana e pepehi i ka i Moiwahioe, • Ma ia manawa koke no, hai mai (a ka maa pepehi kanaka, peuei : " 0 ke koma nni o kona manao aoa e hooko i ka manao pepehi kaoaka malona o ke kino o ka Moiwahine, na ka phana alii ponoi o Norewai, na kipeia oia oo kekahi poa dala nni, ina e make ia'u ka MoiwiSine Auroriaut>. .1 ike lakou i ke poo o ka Moiwahine Aaroriana, alaila, e loaa aoa ia'u ka aku makana, a me kekalii uku hoomao a paa kona ola. eia nae, oa holopono ko'a lawe ana i keola o ka Moiwahine, a o ka imi ana ako i kahi e hiki aku ai imuao ka poe'nana j kaaoa mua i ke kama o keia hana k«raima noi a'a i hooko ai, ua hoopahu'a ia, i • oa lilo iho la o ko'n kiao ka loahi no keia | hana a'u i.hoao ai e hooko i ka makemake o | ka poe oana ao i hoouoa mai." He moolelo | loihi ke ano o namea a pau e pili ana i ke j kamu o keia make ana o ka Moiwahine, oiai ] bo«, oa komo po me k» ohanaaliio Norewai, 1 jloko o keia haoā karaima nui auo weliweli i haaaia maloko ponoi o ka pa o ka halealii, e n& lima menemeoe ol«. Ma ka oooaoo maikai ana o ka poe Jore i o ka hihia i waihoi» aku na ko lakou saao ooonoo loea ana, a mawaena n na poe Jore.be ivakalukuu)ri<,>ih« i kohoia, ga loka ! bi ko lakoo maoao ma ka hoeholo ana i ka lakoo elelo hooholp, e ahewa «Da i kalawehala, kooa bewa ma k« er« o ka lawe

oU i htipaia me ka eoaoao ioo. Ua hoike mai ke Kahu o ka Aha i kaoa olelo houhnlo piha, peoei : "0 ka lawehnla a ka ohana alii o Norewai, e make lakou a pau, n.»ka j liewa pepehi kaiiaka." I k» loh« aus oke anaioa i keia olelo hooholu, ua haawi mai la lakou be mau leo h ie ka hauoli nui kupouo, n<> ko lakou lulio >na i ka olelo hooholo a k» Lunakaoawai K<ekie, oo ua mea a I p4Q e pili ana uo keia h'ioia, a o ka mea wale iio i koe, o ke kali aku i ka hop?oa o oa mea e aana:a aku ana m ilnua o ka Uwehala a me ka ohana-alii o Norewai. Ile m«u la ma ia hope iho, hiki mai la na keiki ulii a pau o Europa ma Sekotia, me nu uiauao aloha, a huipu me oa keiki alii a pnu 0 Sekotia, ma ia manawa no hoi, ualiui na keiki alii a pau a hooholo like iho la lakou i ka enanao lokahi, e luwu liilii i ke kiuo o ka Moiwaliuu' ma ko lakou ma'ii liini, i m«,-a hooinauao iloko o ko lakou man puuwai u'i ka manawapau ole. Ia naanawa, ua liī-o ka puuwai o ka Moiwahine Aur»riana i ke k<iiki aiii o IreUni, a hookomoia'ilgko o ke aninni, a hoopili pono inai la ia mea uia kona nmauuia, a hai iho U oia i kana olt>lo hoo'iiki, ' Mui keia m iuawa aku, anle aa e maie ana 1 kekahi wahioe a hlki i ko'n la e make ai me ka puuwai o l<a Moiwahine Aororiaua." Aona o'hohi maka o ka Moiwahiue, ua lilo i ka Moi o ka HiUna, ua hookomoia iloko o na komo d»iraana, i mea hoomaoao, a o kona mao owili lauoho uaui, oa lilo i ke keiki alii 0 Pelekanē, « ua hanaia me ke gu;la maemae 1 lei alii uo ka ohau i alii o Pelekane, pela no hoi i lawe ia ai kooa mau maiao ma ka lima 0 na keiki alii e ae o Eors>pa, o ke kino holo oko» ua kauliili'i ma ka lima o oa haueri keiki o Bekotia » me na Aupuni e ae, a'mahope iho o k?» liAiioia una o keia mau niea, ua hiki mai la ka hooiliua alii o llelene, mo kon 1 » maiiao e īke aua i ke' kiuo'holookoa o.k'a' M«>ij Wiihine n uiilua ole o Sekotia, a no kuna j hooneleia ana mai i kana mea i makmnake | ai, nolaila, ua iioao oia e kuai i na w;iln u pau o ke kino iniike o ka Moiwahiue Anr-iri-i aoa i luwa liilii ia e oa keiki alii e ae o Europa, no ni miliona dala, aole nne i loaa mai ia ia kekahi wahi lihi iki o ko ka Moiwahiue kioo lepo. A no koua nele aaa i kana mea i makemake oui ai, iiolaila m ikem;»ke'tb > la oia e ike pono i kahi i papebi ia ai o ki MoUvahiue, a maUa e loaa a«a ia ia ni ilail» .kekahi ui'-H ; e pili aua no ke kiuo ok» M->iw;«hi;ic, '»■> ia , m«a, nonoi aku la oia i k>i lokomaikai o k i i lilua koa nui e aUkai kino aku ia ia m i ka'ui 1 pep&hiia ai o ka Moiwahine, a i ko lafl;> hele ;ina aku a komo ilok > o ka h>»!e alun, naoa ae la oia ma o a in*a:>ei oloko o ka hale auau, aohe mea e ae i halawai mai me kona uian maka ; aka, he w;ihi rnea noku wale no kana i ike pono aku, oia hoi ke koena o ke koko o ke kiuo o ka- M->iwahine i kikohuia rna na pa'u o k i hale auau, a o ke koko miluna o ka pspa hele, ua pau mua ia mea i ka hoomaeen «eia e ua kauwa p >noi o ka haiealii, a un: ua koe.ia nei o ke k >'<■> i kik»: 1 ;;,!.»

tu« kt p k!4 o ka iiii n), uiUilīi «e U oin i

koa# kookeu, a lioi»1/1 *-u ihu ta oia iwaeoa poaoi o konn bain«kii i k» w.ii, a lawe aku ! » a kopeno i kahi i p iNi o kou« haiuaka ma kabi o ke koko e kau ari.<, he minnte paha ka loihi o kuna hma ana pela, ua pili paa mai la ke koko iwaena ponoi o kona liaioaka, a i kona wehe ani mai i ka hainak», naiia pono iho l.t oia, aa im.iki>: ke kohu ana o ke koko oiaLoaa q ka haioaka, n>> ka mea, nia ka nana ana iho he anelike pu me kekahi hoku welowelu malainaiama loihi e lele ana iloko o ka lewa lani, me ka waiho pa iho he moolio loihi ulaula poni m ihope o kona alanui hele r me keia mea kamah »o i loaa mai ia ia, ua lawa iho la kona makemake no ke kino o ka Moiwahine.

Pela iho la i lilo ai ke kino o ka M»iwahine he kiahoomaoao no na moa a p*u, a he manawa loihi niahope mai, ua ukali aku U o Delema mahope o kana wahine, ua inake -oia me ka maikai no ke aloha i kona hon make o na la hoouka nui' i aui newa aku U, a na M. Laina i hooko i ka mana o ke kaoaw u' maluna o ka ohana alii o Xorewai, ua Inkuia n . ohana alii a pan loa o Norew.ii, mai ka o) tna alii ma ka noho Moi a hiki i ka ohana alii oka papa haahaalo», ua b»awi aku o Liin » a mena puaii koa akamai o ka HiUna, i ko lakou lioopai ino m iluua o na ohana alii a pan i hui ma ka man»o ino e Uwe i ke o'a makamae o kona haku alii. He m.»u U wale □o ko Laioa anai ana maluna o na ohana alii a pau o Norewai, ua UnakiU ka ūhai ana a na eleW o ka make maluna o aa alii a pau o Notew*i, o ko » o iu an>.> a pau o Nor«w»i i hoio e kue mui ia Luna a rne kona pnali kana wiw i oh:, ua aku la ka hana weliweli a ka m ike nui maluna o fakon a pa», koe na m \ka>«{utti»a noho mat<« a me ka poe a pan i hoto ole m.i e kne ii Laina, ua haawi ak» o Liin» a me.kooa m-tn koa ike ahonni m iluna o ia h ipanni o kt» lahui Norewdi, a o ka hopena o koi» hana a L»ina, ua waw ihiia ua papu a pau loa o ke Aupuoi o Sorewai, ua kakia paa ia ka waha o na pu-kunr-ahi ona ano a pau, oa puhiia i ke ahi na halealii a pau ha hale oihana anpnni a me n* hale hoahu mea kana o na aoo a pau, aohe hua nii opala i oa aina e.

I ka pau ana o keia hmia weli weli a LaibB, ua B'laia ba inoa o ke Anpani o Norewiit i panaUau do S_'kotij», a fee Aiipiioi ssVotia abu n& Lnn& Aupinii niiiiA c iio ><n<ilu ia Aup ini mt kuu » ā-i » li- p iii d ta ) 110 ke A'i puni o S ikoti t, uiw ti«ri ka liaoa a. ka waiiiD£, akamai ka imi'ui a ka aoonoo, noeau ka hana a ka ua i ka wao laau. Mt»bope iho o ka paa aoa o ka Laioa aoa i oa

mea e pao e pili aaa i ka lilo ena o ke Aopuni o Numwni i paotlaaa no ke Aoponi o Sekotia, huli boi aka 1« oia a me kooa punli koa i ko lakou Auponi ponoi, n« ka haawiia mai Ue mau leo huro hoomaikai ia iu a me kona poali koa wiwo ole, oo ka holopooo loa 0 kana mau haaa ano nui i hoouoaia akn ai, 1 a o ka mea hoi a ke Aupnni Sokotia i hauoh i nui loa aī. oia ao ke aila paa loa ia aua o ka iuoa o ke Aupuni o N->rewai i pan«Uaa no ke Aupuni o Sekotia, a he ukupanai kupono hoi ia nl> ke koko oka mea nooa keia kaao i ane pauaho inai i& kikou, »<>le no ka nele maoli 1 ua kuinu kupouo e noom.iuia aku ai keU kaao a hiki i ka bopena kopono i manaolaua mu.'i ia ai. Mahope ilio o ka lilo ana mai o ke Aopnni o Norewai i panal.iaii no ke Aupnni o Sekokolia, nii kuknlu p«uia ka noh'>alii o ke A«>puiii maluna o ka Moi o ka Hilaua, oia kn moa naua e honmalu i ke Anpnni hoīookoa o Sek»itia, oiai e u.ilio opiopio una ka booili(iti o ke KaUiinn Alii ponoi o k« Aopuni, ua liaawīia ka malia pi.ha iua Moi oei o ka llilana, a nnliilo oi.h i h'ioponopooo ai na Knhiua mua o ka.Moiwuhioe Aiirot'iHua, me ka ■ paulele nūi ia e ka lahui S.-k"tia, ua iini uiau ua hou nei a nie koua Aha Knhina i n.» mea e huli naai ai na manao o ka l.'hiilehn tnah'>pe o ka hooponopo anpnni ano naaoao amekan< ia i. Oa.nni ua haua ī iiniia no ka pomaikni kaulike nialuna o na mea a pau loa o ka lahui S<skoti« n rne kona Aopuni paiiMlaau ho», na hooknene pooo ia ke knknlu paa mu i ke Kninukanaw*) hou a ka Moiwahine Aur t an>» i Ji<mraakaukati mua ai no ka pom iikai o ka lehulehu inai o » o, o ka l;thni holookoa a ine na Imii lon* mahope mai. Ua nui k.i m ihulu oni Aupuui Alii Komukanawai n p.iu o E ir pi i ku ano o u» Kii onkaoawai li ~i u<n n k>» W-.iwj|iine A'r roriarm- 1 imi ai no k i pom.-tik.ti o ka l.iliui <>

Sekoti'.», a ua li'o <»a Kouioknoawai nei anu i liana ai me ka noeau, he Kiihooinan io rioua, a ma ia an i i liooponoponn liou ai kekahi nian-Auiiuni i Kutook«naw'iti mukai no k» Ukou mau Aupiiin, aka'aae,'no ke kipi a ni" 1.1 kana mau mawaen.-i o kek ihi rnau M uia Anponi o Eiin>p i m;t īa mau manawa, nolaiU, ua lilo i m.ea ole'ki» Ukou lioao ana e ku.līulupi» i KmniikaniiWii mnikai ko litk<m Aiiponi, aka. o kt- Aupnni o Sekotia, na ike-ia.'iio-'K-o'ia hooko-aiia.i na mea a.pau i olelo i» maloko o-kona K inniikan i wai, a o ka ho )>eo;» ■> )a niea, ka m »lllliiu a me k;» pii ao-,» o n t haua e honw.niwai mai'-ai i ke Aupuui a me ka lahoi holookoa o Sokotia. I ka-.pin pono ai;a o kd» man mea i ka i>.in;tia, a n»a ke ahiahi o kekahi I», a oia boi ■k-a. puui ana o ka makahiki hookahi inai ka la i make ai ka Moiwanine Auroriana, olelo aku o Laiua itnua,o kana kane, " He wahine au i hoohiki e inake pn rne ko'u hami, a i»w oole au e hooko i keia oie«, u1.;;J., ( #y |,. ao t . ike aku.i na ipAka.o kuii h.tku e noho U ma ka nani, kulii i hoana e ia no ka jioe pouo." A pau kana olel i aiia i kei:t muu "i'-n, iianie iho U kona nia'o kuli ihilo, ,t li tawi iikn lt i kalla iii iu pule ika lani, tne ke noi «ku i ke alioinii o ke Akua, e koU mai i kona n»au hewa a p-iu, u e honkipa aku i kona uhaue ma keU noho ana Uni, knhi e Inaa ;n

na haawiua i oi ne ka pomaikai mamu » o keia r»!a aoa. Ma ia hopeiihu, Inana maikai ilio la laua h hiki wal« i na iiora kupouo iio ko laua hiamoe ana, ih'ko o ko laua wi\ e' hiamoe aua, iia..lao.t ko Laii},'t uiaioo, e liiki mai aoa kona ma.n. liora hope loa. no ka mea, na hiiomukaukau mua oo oia i kekuhi pālupala aloha no kana kane mamoa ae o kona manao ana e hiki niai anaikona hopena, oiai lana e hiolaoi ana il<iko o na aina iiioeohane, tia hiki mai la ka anela a ka make, a lawe aku i ka uiiMiie o Laīna, a wailio iho la i ke kioo <nake ma ka aoao o kana a i ke ao ana a«, ike po.no iho jn o r>ere«ide, na make kana waliioe aloh i, no ia m< a, na kan I ilio la na hoailo'na o ke kumakeoa walnhia. Pela i hookoii ai kaolelo o ka Buke Noi, " Ke make nei an i ka make un» o ka poe pono, e like hoi ko ! u hupe me ia" Oiai boi, mamua ae o ko Laina make aoa, n » p«u i kn hooponoponoia na mea a pao e pili ana i ke kiikulu pi»i» ana o ke Anpoui malnna o ka iiooilina alii pouoi, a o na lioopnnopono ana o ke Anpooi »a mmow», aīn malana o ka Moi o ka Hilnoa a me B<^jb«»iiieio, im kaho ma» lama o ke-kino a me ka Wniwai o kt» hooilina o ka noh>.>alii, oiui oia e noho npiopiō ana, a m»lafo hoi <i ka malama p<>no ana a me k» hoonaniiaepiha pono ia o ke keiki ulii ma na mea ike hohoun o na buke a ine ke akaoiai ma na hoouka kaua aiia a.ti« aoo a pau, a he keiki eleu a me ka nob<i malie.

0 ka Uwehala i h<iabewaia e mnke ma ka

li ia *a* ilaa i o unm» i, u* hoosoisv no ii» hx>pui a k» kmiawai i k»M ai mulaan* o k<kino o k« UweluU, eia n«e, nole oia i li u imoa o r»* t»ak< o lohulehn, no ks mea «» »e koii?» oii ia »i, rk a Moi o kn HiUn», n» h<>ih«iii!» koua w«hi e li ia si ni'ioNa 0 d* pali lele a Koae, o na mauna o ka Hilaoa 0 Sek«itia. U* li ia ua Uwehal* nei mnlnn » o am ioa i Ipinnia me ke -ak>iiii>ti e na koi» pon >i o ka Moi o ka H lun*, oini na hanaia ka HMiMiia »1« kahi e hiki ole ai ke kii ia a»u a liwe <11 ui e kanu i koo=» kino li'po. M* kona wahi ili ia ai. o kuoa lua kup>ipau no ix, oiai i kona ii ia ana, ua ho ipnaiii ke kauKhao ma kon» pu*'i, a hookuu aku la i ke kino <>U o ka Uw.-hale, a lew«lew« iho la koua *in6 iwaen» oka lew» p«li. pel* oia-i h*l*wai Mk» ai.me k«>u« h<* P«* 1 w»*liw*-li i hooholoiaiiii.il 'iia, Ekt ht!luliolu i k<»i,« Kaii, ua ;h ki uv«i kakou i k& h 'piuia ok< i;» >. A k<» uoj aku nei a>> i kt< .liikou " E k-.li, .* 0 manaola.; na," e hoopuka ia aku aa» no he Khao hoo. | Me ka mahalo, Moss M*so. Waiawa, Ewa, Oahu, Apenla 5, 1813. |