Ke Au Okoa, Volume VIII, Number 31, 14 November 1872 — KA MOOLELO O FEREDERIKA KA NUI! Ka Moi Kaulana o Geremania. [ARTICLE]

KA MOOLELO O FEREDERIKA KA NUI! Ka Moi Kaulana o Geremania.

HELU 37. MAHELK VII. Mabop« iho o ka hoouka kaua ana n Molltrite, ua la*e aku la o Keiieia Nieppt;rg i kouamau ptmli ksas, a hoooolio tho l:i lnkuu m> oa wabi e pili aoa i» NeJSS«. O Ferede nke hoi, me ka piha no i ria huuoli oui o kela laoakila ana, oa hoomouoa īho U oia i kb- ' oa mau poali kaoa ma oa «ahi e pili ki/ke aoa ia Brfegt a hoom°ka iho la ka hoorrta>:»okau ana e lawe ia wabi ata ka hoopahupsbu aoa. Me ka uleu uui, hoomakaukau iho la oia i ua mee a pau e kupooo ai; a iloko o d i pule ekolu, oa inakaakau kopooo oo «a hoouka ar>» aku maluua oke kulanukauhnli' o Breig Ma ke auenoe okala 28 o Apeiila, ua hookokoke loa mai le lakou mawaii» ponoi o oa wabi kulaoakouhale oei o Bre g; a bo<>maki iho Im oa koa Pt-rnaiii ■ kn el> ana i muu wahi oo Hkou (• haupee ai; a m inme ee o ka »ehf ana inaio ke alaula o ka w>nao, aia h<īi, ua paa pono ia Inkou «-lua nmu pupu b..tori, i mea e hiki pooo ai ia iakou ke p«-<-iho iiia k«- kua o ua uiau papu la O kh t»ua<> enemi, ka pōe Aua«turia, aule i liAopopo iki ia keia enau hoomakaiikiiu apa oka poe Pi*rusia. la mknawa koke no i hooleleia aku oi n_' awiīi m>ike o na pu kuoiBhi, »me na poka pahu. Ua waeia ke kulaoa o na pa kumahi ana Ptrus a me ke aka m«i I"» e pani aku i ke kibookutti an« mai a 6e kani ana a ka pa hookahi a ka Acaeturta, i ka ekoiu kaui ana a oi pg Pfrasia oke akamai kipo nui oka poe Perusia, aohe mea hiki ke hoopapa ia uku.ua lnkiwawe launa ole; adona po a me na la eono, ua puokoia ke kuUnakuuhale eke «hi Ua o ia k>' kul .oakauhale ei.i na waln be wale ; u;i pulamaia na wahi wniho pu<ida, a ua lilo ka haleelii m >loko olaila i puu leha ain. Ua aneane e umikumaluna tausaoi mau poka i kiolu ia iloko o ua kiilanakauhale ne>. a ua oi oku paha mamua o elua Uuaaui roau poka pahu i hailukoia »ku iloko o ke kuUoakauhak- Ua lehalehu nu pu kuniahi o ka aoao Auseturia, i hoohamauia ko lakoa mau kaoi ana m»i. -jjNu beia roau pioapmai »na o a« mea kaaa. a no kekaymaha loaaua inai no hoi o SA kiaoa p<uno; aoimiim, aa hanwi pio mal ta o Keuela Pieolomioi, ka mea la la ka maknia aua o oa kuiaoakauh«ie nei. Ma ka la4 o Mei, ua hoalaia mai !a kai hae haawi pio oloko oke kalaaakauhale. Ua bookipa maikai toa ia ke Keoela Ausetaria eFereder»ke, a ua hookouia oia malaio o ka hoohiki ana, aole e kaua aue heu mai i ka poe PeruBtfl oo oa owieahiki elua. Ua hoohiolo Ido ia na wahi makan.ae o ke kulanakauhale, a ua hoomaka hou iho la ka moi Perusia i ka hooponopooo hou ana i oa papa amekn kulanakauhale. Ma keia mau hana a Ferederike, e hele nei e powa hele ma na aina o Silesia, aa ano kuhahaWke ka noho ana o Europa iloko o ia mau la. Ua haooli o Faraui no ka mea, aia o Perusia e hoopalupalu ana ika ikaika o Auaeturia. Ua lele ka haali o Enelani, qo ka mea, oko Aoseturia palopalu aoa, aia ku Faraōt ikaika aoa, ka enemi makau a Jfnela ai Ua hooholo ka Ahaolelo Ausetaria eko kua bou mai ia Ausetuname £3110,000; h ke huiia oā mea a Enelani i kokua mai, ua hiki aku no ia i ka elua miliooa me elima baneri taasanj dala. Ua hoounaia mai na elele a rae na Kubiha, e hele mai aoa lakou mai na aloaiii oiai o ko lakou mau aupani, e ike i» Fercderike ma kona wahi hoomeana kauß ma Strehleo, ma ke alo uka o Brieg. Ua hoounaia keia mau elele i oua la, i mea e hoopau ai i ke kaua, o kabi poe hoi, i hoounaia aku lakou e hoomalielie i na manao kaua ; a o kahi poe hoi i hele mai lakou e noi iba huipa anamai me ia; a o kahi poe elele hoi, i hooanaia lakou e hakilo a e aihue mai i oa hana aka'mai aua moi opiopio nei. Ua hookoia kana mau mea i kuko ai, ao ka haoohano ana i lia ai, me he la, ke opa pu wale mai la oo ia mea. No oa malama elua, i hoomaha iho aioia maStrehlen, me ka hoomauia no b«c n kem mao noomakaokau kaoa, a me aa hakilo pili aopooi ana. Ua ooho'nui no oa puali kaua maloko o ko lakoa mau hale-lewa. Ma keia mau holopono ana o ka Ferederi ke meu mea i haoa ai, ua lilo eia i mea ka mailio oai ia eoa aloalii o Eupopa. He hiki iaia ke hoi aku me Faraoi, a hoobaabaa aku ia Ansetnria; be hiki oo iaia ke ht»i ako me Eaelaei a me Auseturia, a hookaahM aau ia Farani Mft« kahiki pinepine aaa aai o oa elele o oa aupuni e i kooa mao wahi hoomoaoa kaua, pono ai iaia ke ike iea mea kopono HTdb haaa hoohalua ona aupooi o makaalu loa oia Da oa mea a paa, a me4ta hoi kamailio aoa aka me oa elele o na aupuni e mai, i hele mai ma ke ano hakilo a pabete pahō ika fSofa>maa aoa o kana mae mea i maoao ai. Aole SO hoi oia i hoomaanauaa wale i kooa mau maoawa; aka, ua kaupaooa poooi oia i na me» a pau e boea maiaoa imaa oaa.

hi I» 7 oMei, he ekolo I» m»hope it)p , l o koaa lanakila aua ma Bneg, hiki n<ai la ka j El<j« EoHaoi, ka Haku Hyodforii, a>a kaln | hooai<-aoa keuu o Feredenke ; a oa loaa iaia |a me kona mau hu» kamailio pu aaa a» i ka moi I Eia malalo iho nei e hoomaopopoia ai ke j ano o kona mau kamailio nua me oa Kuliina Bei t«u»ft. E hoomun«aia nav, aale he aoo j «luolu o ka nolio ana <i F> redei ike me k» rooi i <1 Eni'Uoi, ke kiiiknnaiie » k<>na inukuahiae: > oio hoi kk M<ii Ke<iki II <> E.ielaai. j l'a hooinaka <oai ua elele Beriunia oei i ke j ' kaonilio una mai, ma ka hoike ana mai miua j o ka nioi Peruaia i na maoao hoaaloha o ke aupum << Enelaoi, no ka moi * me ke aupuui o | | Peruaia Ua hoolohe aku la o Ferederike . ine Ur aiio u|dhva, a niahope hpopuka aku I .la ua u>"i Pumaia uei me ke ano huhu i ka i > | ana aku : " Pehea la e hiki ai la'u ke maoao-; iosku i kau mau mea a pau e hoopuka mai ; nei, ke hoike mai nei na hana a koa aupuni i' ke kue ana ? Hif mea maikai wale oo paha . keia mau uiea au e hoopuka mai nei ma ka | I aoao oka moi o Euelani. Aka, pehea la e | i kalike ai me kana haiolelo imua o koaa Aha-1

■ oieio ; a me na hana a k»oa uiau Kuhioa loa ' Peteroboro a <ne Hague, e hoala »n» i na niea a pau e kne niai ia'n ? He kunao ka-1 i nalua kupono ko'u e hoopauha »ku ai i na j ! olelo aks moi o Eneliui. Uamm»o paha j ia (> huolilo mai i i'u i raea heneheneia, uka, j uh Uuhiliewu uue oia ma i<i maaao ana pelu " ' Ua pilikia ua m«u Kuhi-| ua E'ielapi ofi, m»a, ua kue uiaoli iiia< [ na hooiaio an m*. h hoao uku la ia m« kani ; (Od>i huHoli'lo e hooiunikai iaia iho, rna ki.ua { ii '~; hoomHopnpn < le he man«o ino ko ke supum Ueri't nna iaia No ia mea, paiie inei la ■ k» iikii me ka le« imi huhu ihiu. " E kuu j HaHu Pelekane, me he !•>, ke kue maoli mui,j aei ka oiaio maoli i kan mau inea a pau e I lioouuka !jia i nei. M» ka p»lapt»la aka moj o Eoelam m»i ia'u, ua hshui mai oia, ua ma» p >ōo ia o»! na mea :i y>au loa, eia na« ko hoo-1 n«lonulo iij-ioli mai neioe ika oiaio. Ak#, | U'i.haiia n>»» »»e uu i na mt» » pau lo«." Ia manewn o kf. 'Iu i lioopukii inai ai i keia 1 m«u huaolelo, «i» lioi, hanle iho la ka miiio j aka miluna n konn mnu pipalina; alaila.hu.'

li hou mti la oīa i ka Hak» Pelehane. a ī mdi la tne ke aoo pnanuenu " E hiki no ia oe a me k"u moi ke uhai ma fea olua mau mea u manao ai." A 1 lila', paue hou mai la ua haku uei; " Aole Huei oe e ae, ina, e haawi manli ia aku an» ia oe • i Siles«n Lalo ; alaiia, e kokua aku oe i ka mniwahiue » Anseti)na rae kuu mau poali knua; a c ike aku oe i k» lilo ada o be <luke Kiuih'ih i emepera oo Ausi-turia ?" "A(i,"ruc ftu liooki pokottpua o ka iuoi i kann olelo Niuau mai la ua liaku Pelekane uei, " He alin ka puu dala au e haawi a-k.i ai i ka moiwuhino o Außrturia ito k» liio aoa mai oia wahi ia oe ?" Ua auo hoopoiaa jho la ka moi i kaua mau mea e paue uiai ai; a i mai I» kaoa kak-.vuo!olo, "He hookahi milioaa me ka bapa dala." A paue maoli mai kka moi. '* Aole uo o'u manao oui i ke dala, inae inakemake uoa ka moi i mau dala bou aku, e Loomahuahua aku no au." Mahope iho o fea haman lailai aoa o na aoao a i elua, uiuau hou mai la ka eiele Pelek,ine. " Aole aaei oe e ke 'lii e ae ana i ke pae kaua?" A i mai la ka moi, "Heae uo ko'u uo ua malama eooo ; mai keia mapawa aku, a bibi ikala 1 o Dekemaba. Alaila, e hala aoei ka mauawa kupoao, aole mea e hiki ai ia lakou kehana mai." Oiai, i ka elele Peiekaoe a me ka naoi o Perusia e kauiailio kuka oei, aia hoi, ke kakauolelo aka moi ke hoopaa la i ua mea a pau loa ; a ooi mai la ke Kuhiaa Enelaui e uana i na oiea i hoopaaia, i ole e kuhihewa ia ua mea i ae ia mawaena o laua, a mahope ibo o kooa nana aua i o» mea a pau i hoopaaia, ua hoopauia ka ka moi kamailio aua u»e ka elele o ia aupuni. He mau la oiahope iho o keia kamailio aoa, aia hoi, hiki mai la ke Kuliiua i hoounaia mai Holani mai, o Keuel» Giuckel, me ka Olelo Hui mai ua aloalii o Holaui a me Enela.fii mai, e kauoha mai ana, e pono iūa luoi PeruBia nei e haalele koke ia Silesia Ua kupilikii ka manao oka Haku Elele o Beritauia no keia mea hou, oiai, oka waiho ana aku o ia luaa olelo hou he mea ia e hoo

ulu mai ai i ka ioo. Koi aku la ba Elele Fe- < lekaue i ka Elele Holaui, e hoopanee ka wa- • ibo aoa aka y ia ol«lo imua o ka moi, a hoi mai ka elele aua e hoouna aku ai i koua aupuni, i loaa mai ai ua knuoha hou e pili aua ia mea. He auahulu mahope iho, hoi nui U kaua elele i kauoha aku ai rae na kauoha mai Eaelani mai, e hoike froke aka ia aiea imua o ka moi Perosia. I keia manawa a ua mau kuhiaa oei e hookahua nei e holopono ka laua mau mea i baua ai, aia hoi, ua maopopo pono ia maa aiea a pau loa ia Ferederika ; a me ko ia uei akamai uo hoi i ke auo hakilo hoohaiua hooponopooo aupuui, ua kakau maiu iho la oial kekahi kuikahi hou me ke aupuni o Faraui, ma ka la 5 o luoe Oiai, aole i loaa mai ia ia ka Olelo Ilui a Kenela 6inckel i lawemai ai, aia hoi, ua ike oo »ae oia i na mea a pau loa o ua palapala nei. Pal.tpala aku la ka Moi Perusia i koua elele ma Holaui, e kauoha aku ana, e hai aku i oa Moi o Ēoeiani nse Holani, aohe ona tn*nao e hiiinai aku ma ka laua olelo hui o ka la 24 <» Apertla, e hunaia niai ue iaia e Eenela (rii)ek<i. a nie ka Ha ku Hvuford. Aole oia o haaU l ■ ana ia Sileaia, a biki wale i ka wa «t ukuu uiai ai kona

luau kulnuiia, » uit> b■*!>> •• ri»u»« »i I keiN uw»sffi, koinuiii» ua »k>alii u Europu ilokn o na hana b'H>faalua «opuoi i komohia ai iloko <> na huike- Miiii ana. Ma ke kuikahi eoala a Ferederika i komo ako ai uie Farani, ma ka las o loue, 1741, na b<>o ikaika oni ke kohina nai Faraui o Loi XV, e huokikina ia Snedena, e komohia i ke kana i (oaaole ai ia Aueetaria ke kokae aba niai Hnnia mai. Ua ae like «> Fara»i ma ke koiknbi e iioopaa in'»! im PeniMĪa ia 3t!e*ia Laio, i iiiupiiin mai nie Brcaltn ; a e iiouuoa iimi i iuau puali koN nui, b« kanaiia tau>aui pakalii, e hoomak» mai k« bele nna 6 keia maq puali kaua qsi elua iloko r> na la pokoie, me ka lioopuoi ana ia Uaiiovera, a e hao ia walii, ina, e hoomaka iion roai o Enelaui i k« kokua ana mai ia Auaetnria. Me he inea ia, i keia manawa, ua komo o Mari« Teeesa o AosetDria loko o ke kukonnkonn ona popiiikia. 0 keia man knpilikii, he mau mea hookaomaha no ia malooa o na Moiwahine nei, oiai, o ka make ana akn no ia o koua makuakane, a o ka hoomaka <ma mai oo boi ia o kona noho alii ana ; eia hoi, ke lawe powa wa!e ia ako nei na aina i loaa mai ieia mai kona man. knpnna mai. Ua hoi koikahi ae o Farani me 6preoiania, e kue i kona mau maoa no na kumn mahalo

I oie ia ; a ua hooikaika po hoi laua iloko o | ia manawa hookahi no, e pale akn ika i«fta I ana mai o na kokea mai kekahi mau aupuni , okua mai. I nie>i e booholo pono loa ia ai o keia msu ! huni h ) hrtiui, iiii honana tnai ke Kuhma uui I o Pumui, k« C )i>rit B<'ileiale i k.onī kokua ie ! I)e Volavi, e kuka p« me Ferederike ma ke ' aloulii n Perusiu Aia nae mn kahi eha kuba j o ua eh-le nei o F«rani me ka moi o Periisia ! i ulu mai ai keKah' mea a Feredenke e mnI' halo o!e ukij ai in F.iiaoi M« k«'Kahi la ku- | ka, ai ka manaw.i a ke kuhin« Fnrttni i hoo- ( inakiUkau ai e haalele, aia hoi, haule mai la mailoko mai <> kun» pakeke k*<hi palapAla uaku. I ka ike ana mni o Fer«;derike. kona j kaomi iho ta no ia mnluna m« kona kapnai ; ; a i ku he :,o ano'ku a aa kuhinu nei, heluhelu | iho lii out ina meu inaloko. Aia m iloko o | u« walii palapaU noi, e hahai ana i kahi maū I olelo kt>uoha mnlu, aoie ma ke hookiiu aku i la Gistz e lilo no ka moi o Perusia. I koua [ hoo'naopopo ana ma keia mea, aole ia he me;i mihalo kapono do ka noho kuikahi Bīīfl o na aupuni a i elua. Ma ka la 8 o lune, me ka ike ole <> na elele o Holani uie Enelani no ke kuiknhi a F«rani a me Perosia i hana ai, waih» inai laua i ua olelo hui nei imua <■ ka moi, e noi m<ii ana ia Ferederke e hoopao i ka noho ana o kona ihdi> koa inn Sileain. O ka alele o Enelani, aole oia i mahaio i ka hana a kona aup««i aka, aolē nae e hiki' iaia ke alo a ke kapae mai ia mau kauoha mai ; a noi aku la oia ioiua o k« moi, e akahele i kau <oau koi ana no kooa mau lilo kaua mai ia Auseturia mai ; a pane hnhu mai la ka moi '' E kuu haku, n>Bi kamailio inai oo ka oui ioa o ka'u man mea e koi aku ai. He mea pono i keia < a me keia atii ke noonoo i ko lakou mau pomaikai ponoi iho. Aohe o'u manao kue ika miiluhia. Ak», ua m»unolaoa au e ioa'a mai i ana ia'u i eba mau okana aina."