Ke Au Okoa, Volume VIII, Number 40, 16 January 1873 — KA MOOLELO O FEREDERIKE KA NUI! Ka Moi Kaulana o Geremania. [ARTICLE]

KA MOOLELO O FEREDERIKE KA NUI! Ka Moi Kaulana o Geremania.

USLU it. Ma fea la 19, hoūuua liua akn la oia i ua p»t»p»l& bim i u» keoela makuH nei <>itA, «>i» hoi o Leopolu makoa, me ns iiuaolvto aoo oulea, e penei no ia : " Ma ka ia 21 e haalele ai au ia Bdlin», a ua mauao paa lo* iioi ao e hiki aku ina NeiH»e ikala 24 la muuawa, e lioomakaukuu koke iho oe i kc aue o ka hoouoUonolio aua 0 ke kaua uo ua puali kaaa e komo koke mai aua Sn k» tuea ( ina ka 1i25 m e liele aku ai ujb keia aeao me ka lohi ole, a hoouka ako m&luaa o aaeuemi me ka manao ole i ka oui o na poho ame ua iilo ; » e hoopueho i ka poe Auseturia inai loko ako o aa paleaa o Sileaia, a hoauhee loa aku ia lakou mai loko j ako o na paleoa p Hke me ka hiki ; a uhai ] ako hoi ia lakou imua o oa ipoka •> Vienna. j Nolaila, e hoomakaukao, a e h'ooponopono j iho oe i na mea a pao e kupoao ai no ka hoo-1 uka ana ; do ka mea, oa makemake loa ao e j hoekoia ika manawa ponoi a'u e hiki koke ! aku ai." j Iloko o keia auo poao ole o ka uioi, kau ae ; la ka moi malona o ka lio, aholo koke nku la oia, i. Schivdutz ; a malaila oia i b«Jawai ai tne kalii o kona mau keuela, i kapala o ka \ I)e»[»aur Mai iaiamai i lono mai al ka in<», ! a me he uea ia, ua hoeha uui ia oiu e ka ike aoa oia maoli k»§ai hewa, a ua pono maoli i ka koua Keuela tn<ikua o Leopolo ; no k+ mea, ua hoi aku o Kule, a ua haalele mai la 1 ke kue aua mai i na puali kaua Penieia ; a oa lilo iiku ia keuela Traoua ke uUkii »u» i □a puali kaua Aus3turia. He26 000 ka uui o kona mau puali kaua, i ulumaliiehie m&ko ; lakoo mao ianakila ana, a ua hoopiini pono j ia uo h'/i lakoo me ko lakou roao puali kaua j lio Pauadoui-s aiwaiwa. CTa kukulu paa loa j ia ua puali kaoa Außeturiajiei raa ka aoao hema o ka muliwai Neiaae, a nole lakou e j hiki ke kipakoia aku mai ia man kulana aku | me na puali kaua » Le»po!o makua e paa &na ; ia manawa, a me na poali hoo ako paha, e .

biki ponu ai iaia ke lawe mai e kokua īaia. I ku lohe aaQy> ka moi Pernsia i keia inau mea, ain boi, u& hoohamauia ka leo, a oa hoohaahaaa loa ia kona maa maato aao kala!ea. Mahope ibo o ka haoa oie ia ana o kabi mea, aia hoi, huli mai la ka it»a o kona lio i Belina me ka hooko ole iao kekahi mea, a ua lilo wale oo na la eha i ka fmi mak<;bn* wa wale ana. Ua Wulhoia aku la o Leopolo mAkua ma ua wahi iiei o ke kalauakanhale o N<;iwse, a naoa noe hoopouopouo na men a pau, a hoouka aku aalona o ka poe Auscturia, e like me kooa maoa iho. 0 ke Keiki Alii Kale, ua raareia oia me ka hoahaaau ponoi o Maria Teresa. He opiopio, he oluōlo, a he helehelena maikai koua niau maka i ka naoa aku. I ua Keiki Alii Kale nei, e hooponopono ana i kona mau puali kaoa uoka hoouka kaua ana ma ke kula o ka Mo!dau, ua hanau mai la kana wahine i ke keiki opiopio, a make iho la mamua o ka hanau aoa mai. I ka hee wale ana o ua keiki nei, oa ano omaimai loa iho la ua wahine nei. No ka ehaeha o kona puawai a me ke ano lele hoi kekahi o ka hauli no ke ola o kana wahine, nolaila, oa haaiele iho la oia i ke alakai a me ka malama aoa i koaa paali kaoa, a awiwi ino ako la oia i ka hoi ana i kona home ma Berosela. 0 ua Keiki Alii Kale oei a me kana wahine, he mau kiaaina hni laua no kahi anpnni o ka poe Nctelana. Ua ano hikiwawe maoli ka mai a me ke onawaliwali o ua wahine opiopio oluolu oei. A ma ka la 16 o Defeemaba, o oa Keiki Alii opio nei, ke Keiki Alii Kale, ua uhai aku la oia i ka hoolewaia aoa o kaoa aliiwahine. Ua li»o keia i mea kaam&ha ooi loa i ke Keiki Alii Kale ; oiai, oia ka oi aku o ka liaooli oui loa o na mea a pao ; a aole e hiki |ki ke hoohulihuli ia kooa mau maoao, e mare aku wahine hoa Ma ka malama mai o Aperila, ua lawe hon ae la oia i ke alakai ana ikaoa puali kaua, aka, aole nae i bai mai kona mau aoo eleo mamua. Ma ta la 9 o lanoan', na hooloola ae la o Leopolo makua i kekahi puali kaua mahuahoa kapooo, i hiki aku ko lakou huioa 3 ka 25,000 koa, a kai ako la oia imua ma kela aoao o ka muliwai Neiaee, me ka maoato e hooaka aka maluoa o oa puali kaoa Auseturia o keoela Trauoa. Aole i manao ua kenela ?ei e aa mai i ka hoouka ana mai i ke kaoa. £ hoouna koke <a mai aoa i ooa la he maa paa'.i kaaa hou e hoopuipuī mai ai iaia. Nolaila, holo ako la oia i ka hema i ka po aoa iho, me ka wawahi a me ke pohi aoa i na uwapo a pao mahope aka ona. Ma; keia huli hoi ana aku o oa poo koa Auseturia nei mai Si!eeia &ko, aia hoi, aa hookaawaleia ka aioa o Sileaia ooai ka holopapa aoa o ka poe koa Aogetaria ; a koe wale iho la oo kli poe koa kaoa lio PanadoarB e hao wale aoa mao | a maanei, e hoopilikia mau aoa i ka poe koa | Penieia. O na peali kaoa o ka D«saauer j Pe'rusia, aa hoopilikia mao ia e tta poe kaua lio Desaaoer Auaetoria. Mai mua mai oei o ko kakoa ohai ana i

keia mooielo kaulaua u Fere<lerike, aole i ikeia kaa «abi hooeniopopo «u o kooa ike aoa i oa hana • ke Akoa. Aka, ma kei» boopaketeia aaa o ka aiua o' Sileaia mai ka poe Au»eturi», ua kaooha ae la oia ma oa halepule a pau e i mia ba pule ooi ana 00 ka pakele aaa o ,lesia mai ka poe Perusia mai. Ma ka Ib 20 o lauuari, oka 1745 uiake iho 1a o Kale Alei>ata ka einepi-i a hoopoiuo mau ia o Geremauia ;> ma Monieh koua wahi |i make al, iloko i> ke kaeabaktttnawala o kona mao makahiki. Ua ano huupilikia ia kooa toau la mai ka ooho'ua kopono ana o kooa miu manao, a ua aowaoa hele aku oia mao a muanei. Ua kauinaha nui loa oia ika uie. N» fia eneuii i lauakilamaluua ona i kipaku ;ia io li)#i koua mau aina mai Ua auwuoa ; hele aku oia ma ke auo pio i ua aloalii o nn j aioa e, me ka loaa ole o na wahi ku|>ono e , waiho ai o koua poo. Me oa ano kaumaha ! o kona mau maoao i auwana hele ai oia mao | a maanei, a i kekahi la, na loaa aku la iaia 1 keia mau loiio hon e hoopilikia ai iaia, aoia ka rnea uana i b.oop<>kōle. koke loa i kona ola; ; a he iuea hoopalupalo i o:» uianao aloha ka j ike an<i aku i kana wahine, i hele wale a haa- ] haa laoua ole. i 0 Maxiii>illiana To«eph, keiki aka emepe- | ra, he umikumalima ka uui o kooa mau ma- ! kahiki ia man» wa, inahope ibo o ka make 'ana o kooa makoakane. fle aoo alii oia ! maluna o B «varia ; aka, oa hoonēoneoia ka ; aiua eka poe Aoseturia. Ma ke noi a kona j makuāhine, na hoohui aku la oia me ka moii wahine o Huiiiigarift ; a ua ae mai la ua moiI wahiue u<y, e hoihoi mai i kooa mau .aina. | Me keia inau mea, ui» hoihoi iamai kooa oiau I a pau v IVU iho lu i liuli ai ka mauao koe o ka j [ okana aina o i ka moi o I'enuHia. j ; ITol T o mnopopo iua mea a pau, o Muria Teresa 1 kokua noi ia e kona mau hoa hui aoa i koiiio Kuikahi pu aku ai, a i kaoo ikaikaia mai hoi oi.t o ka nui o ke gula a ka waihona waiwai <) Enelani I haawi lokomaikai mai ai nialuna ona ama keia mau aoo maikai a pau loa, ua hiki pono iaia ke hookao ako i ke kalauou opluoa o ke poo o kāna kaoe. la manawa o ko Perusiu hoa hookahi wale oo i koe, oia boi o F#raui wale no. Akā, o Faraui, aia oia ke imi la i kooa mau pomaikai ponoi ma na kapa o ka inuliwai Rine, a o F«redni'ike. h«t, aia oia ke hoao uui la i ka mal=i!iia aua i kona raau palena mai ke kooio u ae hewa wilo ia aoa uiai e ka poe Aueeturia. Ua hilinai noi kela ame keia aoao o ua ;iiiiu hoa hui uei, e imi i ka pom&ikai nona oonoi ibo. Ma keia mea, ua kiola iao I ,, erederike e imi noua ponoi ih >, a e hiliuai

; boi maluna o kooa mau lako ponoi maoli ibo. ' No keia mau oaea, i palapala aku ai o Ferederike, e ooi ako ana e haoaia ke kuikahi o i ba maluhi» mawaeua oDft me Aueeiuna, a me Enelani. Aka, o keia eiau maua, ua hoopiliaia me ua holopooo ooa, ua Loole mai la laoa i ka ao ana mai ia t»»a, Me he <uea la, aohe mea e ae i koe a oa iuoi I'cruBiB nei e li.ina ai, koe wale no ka haalele aua bku ia Sili wia, a o hoi ponoi mai ! oia maloko o kooa raau paleua ponoi o kona | aupuoi o Perusia, me ka hoohaahaa ino loa | ia, a me ka Jilo hoi i mea boobenebeneia e na j aupuni o Europa ; a i ole ia, o ka hoomau | ana aku no imua, e kaua ai me ka nui o na : lilo, a me ka hoōnou wale aaa aku no paha i me ka maketewa. O Leopolo makua aoa i waiho ako ai ma Silcsia, oia kekahi o na kanaka knpaiauaha 0 kela a «je keia ano oka honua nei. Nana 1 imi a loaa kahi mau hooponopooo ana o na mea kaua oia manawa. 0 Dessau kahi i hele mai ai, a ka aina poooi boi ia o ua Leopolo makoa nei, be kaoawalu mile ke kaawale mai na palenaaku o Perusia. He wahi aina uuku no ko ua alii Lepolo makua nei, me ka ukuia i kanalima taueani dala oo ka makahibi hookahi. oka makaahine o Leopolo, be kaikuahioe oia oo ka wahine mua a ke 'lii o Brandenburg. Ma keia niea, i pili launa maoli aku ai me ka ohana alii o Perusia. O Leopolo, i kona mau la opiopio, ua haule oia iloko o ke aloha ana ia Madamoise!le Fos, be kaikamahioe na kaa wahi mea haawi laau. Ua kahaha nui kona maa hoalo'loha i ka ike aoa i keia mau mea. Aka, aole nae o Leopoio > hoopao i kona mau manao i ua wahine nei ; a aole no hoi e hiki i kona mao hoa'loha ke hoopaa i kona mao manao, a hoounaia aka la oia i na aloalii e malalo o kekahi komu Farani Mahope iho o ka pau ana o na malama he umikumaha, hoi hou mai la oia. Oka hana moa ana i hana ai, mahope iho o kooa hoi ana mai, oia no kona hele aoa e ike i kana aloha mna ia Madamoi&elle Foea; a mahope iho, hele aka la oia e ike i kooa makaahioe kane make. Ho mea lapuwale ka hoohuli hoa aoa mai i kona mau maoao. Ika 1698, ua mare ia iho la oia me ua kaikamahioe nei ; a ma kona mao akamai launa ole i ka oihaoa koa, ua hoopoinaia ke kolaoa haahaa o aa kaikamahine nei, a maliu mai la ka poe kiekie i kona kulana, a hoopauia ko lakoo mau hookae ana mai i ua kaikamahine .ei a ka mea haawi laau. No ka hapalua kenetoria, ua noho maikai laua me ka loaa ole ana o ka hewa kekahi i kekahi ; a ua ukali mau oo hoi ua kaikamahine nei, a kana wahine oo hoi iaia ma kana mau hoouka kaua aoa a pau.

Me fea puowai palopalo, o Leopolo kekahi ona kaoaka knoo lanna ole. Oiai, aa hoolilo oia i ka hapanui o kona m&u m&nawa oaawaeno oaa hnikan ana o ke kana, me be la, B<ile jia i ike iki i k& maluhiluhi, a ua manao ole āe no hoi i na mahu kupono o ke ola kino ana. Aka, aia no nae he man knmn kupono e h'oomaopopoia ai o kona lilo -ina i kane a i makaakane aloha nni ia. (AnUipau)