Ka Elele Hawaii, Volume IV, Number 4, 3 July 1848 — Page 1

Page PDF (998.51 KB)

KA ELELE HAWAII

BUKE 4. Honolulu, Oahu, Iulai 3, 1848. PEPA 4.

 

--------

 

Ka oelo Hoike makahiki a ke Kuina no ko na Aina e, i heluheluia imua o ke Alii a me ka Ahaolelo i ka la 28 o Aperila, 1848.

 

            Mai ka la i heluheluia'i kela olelo hoike makahiki oia ka la 4 o Mei, 1847, eia na mea nui i maopopo iloko o keia Oihana.

            I ka la 7 o Mei, 1847, ua hoopiiia kekahi mea nui no na mea Beritania a me ka noho ana o na kanaka Beritania malalo o na Kanawai o ke Alii, imua o ke Alii wahine o Beritania. Aole nae i hoikeia mai ko lakou mano no ia hoopii.

            I ka la 31 o Mei, 1847, ua waiho wale ia ka hana me ke Komisina o Amerika Huipuia no ke Kuikahi. Ua koi mai ua Komisina nei i kekahi mea pono ole no na jure, aole hoi e hiki ia maua me Ioane Ii na mea i kauohaia e ke Alii, ke ae aku. O ke kope o ke Kuikahi, a ke Komisina Amerika Huipuia i hoakaka mai ai, a me na olelo hoole a maua, na Luna o ke Alii, a me na palapala no ia mea, ua laweia a pau loa imua o ke Aupuni o Amerika Huipuia. Aole pono ke waiho i kela mau palapala imua o oukou i keia manwa, aia a lohea ka manao o ke Aupuni o Amerika Huipuia, alaila pono.

            I ka la 3 o Augate, hoakaka mai ke Kanikele Nui o Beritania i ka manao paa o ke Aupuni Beritania no ka aina o Mr. Charlton, o Pulaholahola ka inoa o ua aina la. Ua hookoia'ku kela aina nona ma ka olelo paa a ka Haku Aberdeen i ka la 12 o Sepatemaba, 1843, aole hoi pono e hooke hou aku ia ia.

            O au olelo paa la, ua hanaia mamuli o kekahi mau rula i malama ole ia ; aka hoi, ua ae aku no ke Alii i kela olelo, a ua hoolaha aku noia olelo i paiia i ka la mea o Sepatemaba; eia ke kope o ua olelo la, ua hoailonaia Helu 1.

            O na kanaka maoli e noho ana i kipakuia'i mai kela aina aku, ua paa mau loa ko lakou hemo ana, a ke hoopii nui mai nei ua poe la i uku pono no lakou no ua aina la. He lehulehu lakou, a ua kawalawala hoi ka noho ana, a nolaila, aole lakou i hui ma ka olelo ae like e imi ou i keia uku.

            Ia la hookahi no, kai mai ke Kanikela Nui o Beritania i ka manao o ke Aupuni Beritania, he mea pono np i ke Aupuni Hawaii ke hana i na Uapo makai ae o ua aina nei o Charlton, aole ia he hooke ia ia; e hookolokoloia hoi ke kuleana aina o James Ruddack ma Nuuanu iloko o na Ahahookolokolo o keia Aupuni.

            Ma keia mau mea elua, ua like pu ka manao o ke Aupuni Baritania me ko keia   Aupuni , a me ka manao hoi o Amarala Sir George F. Seymour, i ka lua o kona hiki ana mai i keia Pae Aina.

            I ka la 26 o Augate, olelo mai ke Kanikela Nui Beritania, he mea pono i keia Aupuni ke uku mau aku ia James Maclean i hookahi silina a i hookahi a me aono peni paha no kela la keia la o kona ola ana i koe, e i ana ua eha ia i na Makai, i ka hakaka ana me na luina o ka Manuwa Beritania o Iuno kona inoa, iloko o 1846; a i ka la 22 o Sepatemaba, olelo mai oia, e haawi ke Aupuni i 425. 16 s. 8p. i ua haole nei, ia like pi ia me ka uku la 14 peni, a he 20 na makahiki o ua haole nei.

            Ua hoopiiia keia imua o ke Aupuni Beritania ma o ke Komisina o ke Alii i Ladana, i ka la 25 o Sepatemaba. Aole akaka i keia manawa ko lakou manao ma ia mea.

            I ka la 23 o Okatoba, hoike mai ke Kanikele no Peru i kona manao e hoi i Amerika Huipuia, a ua kauoha o kana hana ia William Baker a hiki i kona manawa e hoi mai ai. Ua ae ke Alii i keia, a ua hoakakaia'ku i ke Aupuni o Peru.

            I ka la 1 o Ianuari, hoike mai o Mr. Suwerkrep ia'u i kana mau palapala hooiaio na ka Ahaolelo o ke Aupuni Hui o Hamebaga: ua kauohaia oia e lakou e hana i Kuhikahi me keia Aupuni, a e noho Kanikele no lakou ma Hawaii nei. Owau kekahi i kauohaia me ia e ke Alii, a ua paa ke Kuikahi i ka la 8 o Ianuari, ua ane like ke ano me kela i hanaia i ka la 10 o Okatoba 1846 e ka Puuku o ka Moi o Decemaka, oia o Kapena Bille.

            I ka la 11 o Feberuari, pae mai o Dilona ma ka Manuwa Farani o La Sarcelle. A i ka la 12, hoomaopopo mai oia i kana mau palapala hooiaio he Kanikele ia no Farani, no ka Papa Mua, e noho ma Hawaii nei, a ua kauohaia oia e hoopaa loa i ke Kuikahi i kakauia i ka la 26 o Maraki, 1846. Ua hoiaio mao ke Alii o ko Farani i keia Kuikahi, ma ke ano aloha a me ka hoomalu, e like me ka olelo hooiaio a ke Alii wahine o Beritania no ua Kuikahi nei, i kakauia ia la hookahi no.

            Mamua o ka hooiaio ana, koi mai o Mr. Dilona ma ka aoao o ko Farani e komo na waina iloko o keia Aupuni me ke Dute 5 keneta wale no no ke dala hookahi, me ka manao ole i ka Pauku 6 o ua Kuikahi nei; no ka mea, ua ae ke Aupuni o ke Alii, e komo mai ka bia, a me ke saida, e komo ma ia Dute wale no, Olelo mai oia, i ke kakau ana i ua Pauku 6 nei, ua manao ke Aupuni o ka Farani i na wai ona, a o ka bia o Beritania, he mea ona ia e like me na Waina o Farani, ina i komo wale mai kela me kahi Dute uuku, pela no hoi keia.

            E ike auanei oukou ma na palapala a ke Kanikele Nui o Beretania, i hoailonaia mai ka Helu 2 a hiki i ka 13; i ka wa i olelo ai keia Aupuni, e hana'auanei ke Aupuni o Farani pela, hoole mai kela; a ua pale hoi ka manao o na Aupuni o Beretania a me Farani, me ka ike maopopo hoi he wai ona ka bia a me ke saida, a hoole oia i ke Dute 50 keneta no ke galani i auhauia maluna o ka bia a me ke saida, e i ana, ua hai ka Pauku 6 o ke Kuikahi, no ka mea, aole i kapaia kela mau wai, he wai ikaika.

            No keia mau olelo a na Kanikele o Farani a me Beritania, ma keia mea nui e pili ana i ka poino a me ka maluhia o ke Aupuni a me na kanaka Hawaii, a no kekahi mau olelo e ae iloko o na palapala o maua me Dilona, i hoailonaia mai ka mua a i ka 11, a ua pili ka'u palapala i kakauia i ka la 3 o Maraki i ke Komitina o ke Alii, e hoololi hou auanei kela mau Aupuni pookela ma ka naauao i keia Kuikahi i kakauia i ka la 26 o Maraki 1846, a i oleia, imi paha i Kuikahi hou loa.

            Nolaila, e like me ka ke Alii kauohaia ia'u u ka wa i aeia ka manao o Mr. Dilona no na waina, ua hooili au ia ia a i ke Kanikele Nui o Beretania i keia palapala hoole e pili ana i keia papa, me na kope hoi o na palapala a maua me ke Kanikele Beritania no keia mea; ua hoailonaia A Helu 12, a me A Helu 13.

            Iloko o ka'u olelo hoike o ka la 4 o Mei i kela makahiki, ua hai aku ia oukou ua loaa mai ka manao o Loftus Wigman, oia hoi ka Loio o ke Alii wahine ma kekahi mau mea i oleloia ia manawa, a ua kokoke loaa mai ka manao o Sir John Dobson ka Loio Nui o ka Moi wahine o Beritania i ka wa e hiki mai ai ka moku no Mazelana mai, aia hiki mai ko laua manao, alaila hoike aku. Ua palapala ka manao o Sir John Dobson i ka la 31 o Dekemaba 1846, a ua loaa ia'u i ka la 2 o Feberuari 1848. E ike auanei oukou i keia mau manao elua ma ka hope o keia palapala, ua hoailonaia A Helu 14 a me A Helu 15. He mau mea nui keia i keia Aupuni, no ka mea, ua pili i na hihia iwaena o Greenway a me Charlton a me na pilikia e ae e hooke ana i na Ahahookolokolo o ke Alii a e hoohihia ana hoi i kona Aupuni.

            O ka mea i kauohaia e Mr. Charlton no ka mau mea maanei, aole oia i hele mai e hana pe me ke Aupuni, a e hooponopono ma ke ano ku i ke aloha i keia me ai hoopaapaaia, ina imau loa keia hana ia Henry Skinner, ina ua pau e keia pilikia i ka hooponoponoia.

            He oluolu o Mr. French a o Greenway no hoi ia, no ka mea, o kona kokoolua ia ma ke kuai, a ua hoohiki oia e hookaa i kana mau aie, he oluolu no ia e hooponopono i keia mea, aole nae hiki, no ka mea, aia no i ka aina e o Greenway, a o kona Loio maanei, aohe hana iki.

            Ua hai aku au i ko'u manao no neia mau mea ia Mr. French a me Mr. Skinner i ka la 10 o Feberuari, ua halawai makou mamuli o ko'u makemake no keia mea, a ua heluhelu aku au i kuu manao imua i kaua. Hoole o Mr. Skinner, aole ana hana ma keia mea, ke pili ole ia i ka mea hoolimalima i ka pahale. Ua pololei no ia , aka, no kuu makemake e hooponopono kokeia keia mea, ua paiia keia olelo hoolaha; eia ke kope, ua hoailonaia, Helu 16. O Mr. French wale no ka mea i malama i keia olelo.

            I ka wa i palapalaia'i kuu olelo hoike o kela makahiki, ua manao au, ua pau ka pilikia iwaena o keia Aupuni a me Ladd ma, no ka uwao ana o Mr. Dudoit. Aka, ua makehewa ka manao aloha o ke Aupuni i ka poe a lakou i aie aku ai: ua maopopo keia aloha o ke Aupuni ma na palapala he nui wale i hooholoia e ke Alii iloko o ka Ahakukakuka Malu: o ka manao kue o kekahi poe nana keia aie ka mea e makehewa ai keia aloha. Nolaila, ua manao ia he mea pono ke hooili aku i keia olelo hoolaha i kakauia a i ka la 22 o Mei i ke Komisina o Amerika Huipuia, a me na Kanikele haole e ae; eia no ke kope o ua palapala nei, ua hoailona Helu 17.

            Na Mr. Ricord ke Kokualunakanawai mamua iho nei i kokua i ke Aupuni o pale aku i ka makemake o Ladd ma a hiki i ka la 17 o Mei 1847. No ka haalele ana o Mr. Ricord i kana hana a hooki wale hoi o Ladd ma i ka hookolokolo ana, ua hooiliia ka hope o ia hana maluna o G. P. Judd.

            Ua lohe no ke Aupuni e hooikaika ana kekahi poe ma Wasinetona e hoala hou i keia mea ino kahiko i mea e pilikia ai iwaena i na Aupuni elua. Ua manaoio ia no nae, aole e hooiliia'ku kekahi palapala hoopii e kekahi Luna Aupuni, aole hoi e hoolohe kela Aupuni naauao o Amerika Huipuia i na olelo kapakahi. I kekahi manawa no nae ua loohia na Aupuni a pau i ka pilikia emoole no na hana ma na Aina e. Nolaila, ua hoomakaukau au i kekahi mau mea e pale aku ai i keia pilikia hookahi me Amerika Huipuia ke hiki mai a hiki i ka wa pono, hiki no ia'u ke hoolaha aku.

            O ka hookonokono ana o kekahi poe haole i na haole e kue i ke Aupuni, ua lilo ia i mea ole. Pela no hoi ka hooikaika nui ana o kekahi poe i na 'Lii Manuwa e lima ikaika mai i ke Aupuni i loaa ko lakou makemake. O ka hope o keia mau hana a pau, ua loaa ka oluolu iloko o kana mau Oihana a pau, a o na Oihana hookolokolo a me ka Oihana no ko na Aina e ka i maha nui.

            O ka mea i hoakakaia iloko o ka olelo a ka Moi i ka la 31 o Iulai 1846, oia hoi ka ninau o na haole i na Loio o ko lakou aina ponoi no na piliki iwaena o lakou iho; ua nui ka pono i loaa malaila. Ma ka imi ana no nae i na manao o ua poe Loio la o na Aina e, aole i manaoia ua hana paewaewa.

            He nui na mea hoopaapaa iwaena o keia Aupuni a me na Lii haole, nolaila, ua hooili aku au i kekahi mau ninau i na Misionari o kela aoao a me eia aoaoa i ka la 9 o Mei 1846, i maopopo kela mau mea i hoopaapaaia. O na palapala i ekemu mai i keia mai ninau, ua loaa mai kekahi mamua aku, aole nae i hanaia no ka manao e loaa mahope kekahi mai palapala hou. A i keia manawa ke paiia nei ia mau palapala a pau e kekahi poe i kohoia no ia hana, a e huiia i hope no keia palapala hoike ke paiia. E ike auanei oukou, he nui ka waiwai iloko olaila, a e pono ia oukou ka poe imi Kanawai ke noonoo i keia mau mea i hoikeia, pela no hoi ka poe paewaena ole a pau, a i makemake e ike i ka hana a na Misionari Kristiano, a me na piliiaia o ka lakou hana mamua a i keia manawa nohoi, a o na hana a lakou i koe e pono ai ko Hawaii nei, e nana i keia mau olelo i paiia.

            O ka olelo a ke Akua a me ke Kalepa, oia na mea e naauao ai na lahuikanaka a pau i keia manawa, pela no hoi ma keia Pae Aina. Nolaila o ke Kalepa o na haole, he mea nui ia e pono ai keia lahuikanaka, hokahi wale no mea i oi aku ka pono mamua ona, o ka pono o ke Akua wale no. Ua loaa no ka oluolu o ka manao ma ke kalepa ana a hiki wale mai i keia manawa. Ma ka nana ana i ka Buke Waiwai a ka Luna Dute Nui a Wm. Paty, ua akaka ka nui o ka waiwai a pau i hoopaeia mai i keia Pae Aina i na makahiki i hka aku nei, penei;

            O ka makahiki i pau i ka la 31 o Maraki, 1846                   $494,208

            "           "           "           "                                1847                   $516,173

                                                                                 1848                   $822,729

            Eia nae ka mea e maopopo loa ai ka pomaikai o na kanaka i ke   kalepa ana o na haole, o ka nui o ka waiwai kahiki i pau ia lakou. Ma ua Buke nei, eia ka nui o ka waiwai i pau i keia Pae Aina,

                                                                                    1846                $447,521

                                                                                    1847                464,189

                                                                                    1848                569,155

            Aole nae oluolu loa ka manao i ka waiwai i laweia'ku i na aina e. Eia ka nui o ka waiwai i laweia'ku no ka makahiki pakahi i hala iho nei 1844, 1845, 1846, a me 1847, e like me ko'u hoike ana mamua, eia no $681,748. O ka nui oka waiwai i laweia'ku i ka makahiki i pau iho nei i ka la 31 o Maraki 1848, eia wale no $454,265: ua emi i kela mau makahiki i hala aku nei, penei ka emi ana $227,483; a o ka emi hoi i ko kela makahiki i pau i ka la 31 o Maraki 1847, penei ka emi $323,035. Iloko o ka waiwai kalepa kupono i na moku wale no, penei ka emi i ko kela makahiki i hala $432,300. No na palapala Kikoo paha ka emi, aole i hoikeia mai na palapala kikoo e Wm. Paty.

            E emi auanei paha ke kalepa ana, a me ka waiwai o keia Aupuni, ke emi ole oukou i panihakahaka no na Moku Okohola i emi iho nei; ma na Kanawai paipai i ka mahiai e like me ka olelo a ke Alii imua o oukou e imi ai. Nolaila, ua paa kuu manao e hoaka