Ka Elele Hawaii, Volume IV, Number 8, 18 September 1848 — Page 30

Page PDF (959.45 KB)

30 KA ELELE HAWAII. SEPATEMABA 18, 1848.

 

ko , a me na paipalapala, a me na jumukamaa, a me na kupa, a me na kalaiwa, a me na kakauolelo o na halekuai, a me na keikikane ua hala na makahiki umikumamaono, a me na makua keiki lehulehu, a me na’lii a pau, a me na aoalo, a me na luna Aupuni a pau, e hele no lakou i ka aina. Aka, ua ae mua na’lii a me na luna e uku ma ke dala maoli wale no.

            Nolaila, aole e hoopakele i kekahi o hihia oe. O oe nae ke uku mua e like me keia Kanawai.

            Eia kekahi. I ka la Monede mua o ka malama, e uku oe i na kikoo o na Kahukula no na kumu a no na Halekula, a i ka pau ana o na malam ekolu, e hoike mai ia’u ma ka lima mai o ke Kiaaina a maopopo ma ka palapala ka inoa o ka poe i hookuuia i ka hana poalua, a me ko lakou uku ana ia oe, a me na loaa e ae o keia hana, a me ka nui o ka lilo i na kikoo a ke kahukula, he okoa ko na kumu, okoa ko na hale kula. A e haawi oe i ke kope o ia palapala iloko o ka lima o ke Kahukula o kou wahi. E hoike mai ma ka la hope o Sepatemaba, oia ka hoike mua, oia hoi ka manawa e haawi ai i ke kope mua i ke Kahukula.

            Ina oe e ike i ka pilikia o kekahi makua mea keiki lehulehu, e palapla mai oe ia’u i ke ano o kona pilikia.

            2. NO KA HANA ALANUI.   Aia a kauoha aku ke Kiaaina ia oe e hana i Alanui, e hoohana okoa oe i na kanaka ma ia hana, a e pau pu me ka poe i loaa ka palapala hookuu i ka poalua, o ka poe i hookuuia e na Kanawai wale no ke noho.

            3. EIA KEKAHI MAU MEA HOU. NO KA AUHAUWAIWAI. O na lio a pau, a me na miula, a me na hoki, a me na ilio, a me na popoki a pau loa, e auhauia no; aole mea pakele no ka hoohanaia a no ka malama hale paha. O ko ke Aupuni wale no ke pakele. A ina e hoike mai kekahi, no ke Aupuni kona holoholona, e kakau oe i ka inoa o ua kanaka la ma ka pepa Auhau Holoholona, a ma ke kowa e kakau i [Aupuni.]

            O ka aina, a o ka holoholna, a o ka waiwai e ae a pau o na Kumukula, e auhau aku oe e like me ko na mea e ae, a pela no hoi ko na Kahukula a me na Lunakula a pau.

 

Na Palapala Maoli.

 

HEAHA KE ANO O KA HUAOLELO ‘ALODIO?’

            Aloha oe, e ka Elele, eia ko’u manao ia oe, e hoike mai oe ma ka Elele i ke ano o ka huaolelo Alodio.

            E hoike mai hoi ka pono a me ka hewa o ka imi ana o na makaainana i ka aina ma ia ano. Ua pohihihi loa keia mea i na kuaaina, nolaila, e hoike pono mai i kona mau pono a pau, a me na hewa o ke kuai aina ma ke Alodio.

            Olelo kahi poe aole he lilo loa, 25 makahiki male no. A olelo kekahi, ina Alodio ka aina, alaila, ua kapu na laau o kuahiwi a me na weuweu o ke kula. E hoike pono mai i lohe na makaainana kuaaina.                               ALOHA MAKAAINANA.

 

            E Alohamakaainana; Nani ka pono o kou mau ninau ma keia palapala maluna iho, no ka olelo alodio. Kupono maoli keia mau ninau; no ka mea, ua kuhihewa paha kekahi poe no ke ano o keia olelo hou.

            E Alohamakaainana e, he buke Kanawai anei kau? Ina aole, ea, ua hemahema loa oe. E nana iho oe ma ua buke la, ma ka aoao 78, Pauku 6, a heluhelu iho penei,

            PAUKU 6. Eia ke ano o na palapala alodio sila nui a pau a ke Alii,

            Me keia palapala sila nui ke hoike aku nei o Kamehameha ___, ke Alii nui a ke Akua i kona lokomaikai i hoonoho ai maluna o ko Hawaii Pae Aina, i na kanaka a pau, i keia la, nona iho a no kona mau hope alii, ua haawi lilo loa aku oia ma ke ano alodio ia _______ _ , i kona kanaka i manao pono ia ia i kela apana aina a pau e waiho la ma ________ , ma ka Mokupuni o _________, a penei hoi ka waiho ana o na Mokuna ________, a maloko o ia Apana _________, eka a oi iki aku, emi iki mai paha. Eia ke kumu o ka lilo ana; ua haawi mai oia iloko o ka waihona dala o ke Aupuni i ________, Aka, ua koe i ke Aupuni na mine minerala a me na mie metala a pau.

            No _____________, na aina la i haawiia, nona mau loa aku no, ma ke ano alodio, a no kona mau hooilina, a me kona waihona, ua pili nae ka auhau a ka Poe Ahaolelo e kau like ai ma na aina alodio a pau i kela manawa i keia manawa.

            A i mea e ikea’i na kau wau i ko’u inoa a me ka sila nui o ko Hawaii Pae Aina ma Honolulu, i keia la _________ o ______, 18 ____.

            Sila                                                                   __________________________.

            Mea ike, ___________ _______________, Kuhinanui.

            Ua pau ka heluhelu ana ia pauku, pehea, aole anei akaka ke ano o kela hua alodio? E nana i keia mau hua “ua haawi lilo loa aku oia.” ua haawi lilo loa aku ka Moi i ka aina alodia ia ___ a me kona mau hooilina, a mau loa aku no.

 

            E heluhelu no hoi oe i ka pauku 7, malalo iho, i maopopo loa ke ano o ka Alodio.

 

            PAUKU 7. O ka aina lilo aku pela, aole ia e hoi hou i ke Alii o keia Pae Aina, aole hoi e lilo i na’lii no ke kumu e ae, no ke kipi wale no, e like me ia e hoakakaia ma ke Kanawai wale no e hemo ai, ma ka olelo a ka Lunakanawai, mahope o ka hookolokolo ana; a no ke kaa ole paha o ka auhau e like me ka olelo ilolo o ka Apana ekolu o keia Kanawai. Aka, ina i make ka mea nona ka aina me ka hooilina ole, a kauoha ole i kanaka Hawaii, alaila, lilo no ka aina i ke Aupuni, e like me ka olelo o ka Apana elima o keia Kanawai. O na aina i kuaiia’i me ke kau o ka sila nui, e ili aku no ia i na hooilina kanaka Hawaii, keiki, a hoahanau paha o ka mea i kuai i ka aina, a me kona mau waihona. E noho like ia mau hooilina, ke papa ole ka mea nona ka waiwia iloko o kana kauoha waiwai.

           

            Nolaila, e Alohamakaainana; (o kaua pu no hoi malaila, ma ke aloha i na makaainana.) eia ke ano o ke kuai alodio, he kuai lilo loa. Ina i kuai pololei ke kanaka i aina nona ma ke ano alodio alaila ua pili mau loa ia aina nona ma ke ano alodio alaila ua pili mau loa ia aina ia ia, e like me ka apa lole a me ka papale, a me na lio, ana i kuai ai.

            He okoa ka hoolimalima aina, he okoa ke kuai alodio. Paa ka aina hoolimalima, a hala na makahiki ana i hoolimalima ai, alaila pau. O ka palapala alodio me ka sila nui o ke Aupuni, he palapala paa loa ia . Ina no nae kipi ke kanaka, a hihia i ka aie kaaole, e hiki no i ka Lunakanawai, ke kii aku i ua aina alodio la, a kuai aku, i kaa ka aie. He mea pono wale no keia.

            Eia kekahi mea e akaka’i ka mana o ka palapala, alodio, o na aina i kuaiia ma ke ano alodio ma Manoa. Ua olelo wale ia , ua lawe wale na lii i kela mau aina; aole, aole loa no. No ka mea, ua kau ka inoa o K. III a me ka sila nui ma ia mau palapala, Ua paa loa aole aina alodio ma Manoa i laweia; he wahahee ia olelo.

            Ina i kuaiia ka aina ma ke ano alodio, alaila lilo pu ka laau, ka weuweu, na hale a me na mea a pau o ua aina la i ka mea nana i kuai.

            Nolaila, nui ka pono o keia ana; aole hemoka aina. Hana ke kanaka i kona aina a maikai; maikai ka pa, kanu i na laau malumalu a me na laau hua, nui ka ai, a paa no ia ia. A make ia , paa no i kona hooilina. E imi dala, a loaa, e kuai me Aupuni i aina, e hana iho a maikai. Pela ko Elele manao.

--------------------

PALAPALA HOIKE HAPAHA MAKAHIKI A PAKU,
KAHUKULA MA KOHALA.

                                                                        Apana 5, Mokupuni o Hawaii, Iulai 3, 1848.

            Aloha oe; E ke Kuhina Aopalapala no ko Hawaii nei Pae Aina.

            O ka lua keia o kuu hoike hapaha no keia makahiki 1848. Eia malalo nei na mea i maopopo no na Kula o Kohala nei.

            O ka waiwai i loaa pono mai ia’u mai ka hana poalua mai, iloko o na malama ekolu i hala aku nei (Aperila, Mei, Iune,)   -   -   -   -   -   -   -   -   -   -   -   -   -   -   - $1021.75

I lilo aku no ka aie i koe ma Aperila 1, me au i hoike aku ai ia oe ia wa.

  -   -   -   - -   -   -   -   -   -   -   -   -   -   -   -   -   -   -   -   -   -   -   -   -   -   -   -   -   -   -    $ 448.49

Uku mai Aperila 1, a Iune 30,   - -   -   -   -   -   -   -   -   -   -   -   -   -   -   -   -   $ 162.22

No na hale kula mai Ap. 1, a Iu 30   - -   -   -   -   -   -   -   -   -   -   -   -   -   -   $104.50

He wahi uku i na Luna poalua mai Ian. A Iune a neia makahiki,   -   $   77.00

He wahi makana i ka poe i hoopii no Naihe, e like me ka maua olelo pu me ka Hope Kiaaina    - -   -   -   -   -   -   -   -   -   -   -   -   -   -   -   -    - -   -   -   -   -   -   -   -   -   -   -   - $   29.00

No ka pepa kakau,    - -   -   -   -   -   -   -   -   -   -   -   -   -   -   -   -     - -   -   -   -   -     $     1.04

                                                                                                              -$ 822.25

Koe ma kuu lima i neia la    - -   -   -   -   -   -   -   -   -   -   -   -   -   -   -   -     - -   -   $ 199.50

Iloko o ua mau dala 1021.75 nei, $343 i loaa mai no ka hoopai a ka Hope Kiaaina ia Naihe.

Elua hale kula i pai pu ia ka pohaku me ka lepo, ua hanaia laua a paa i neia mau malama ekolu i hala’e nei. He mau hale kula maemae laua, a haliia i ka moena, i lako i na noho a puni a me na pani, a me na laka. Ua paa hoi na paia a me na kala i ka noena i ole e eha ke kua i ka hilinai iho.

E hooikaika nui ana makou e kaikai iluna i ko makou mau hale kula mailoko ae o ka lepo, i haaleleia ke ano holoholona e pi’i ana i ka makou mau kanalii kula i neia wa. O ka nele maoli nae i ka papa ku pono i na pani, o ko makou pilikia nui no ia. E nui mai ana na hale kula i lako i ka noho, he mau noho papa kalai no nae.

Ua pau ia’u kekahi mau kumu naaupo, a ua paniia ko lakou hakahaka e ka poe naauao iki no, a nolaila e hele ana mamua ka ike o ka makou kumu ao i keia manawa, a ke holo pu me na kumu, na haumana no hoi.

Kaapuni ae la no wau i keia Mokuna o Kohala nei, i ka hapa hope o Iune nei, e hoike maopopo lea ana i na kula a pau loa, pakahi. Eiwa la i apau ia’u ma ua hana nei. Ua hemahea kekahi maa kula, a nolaila ua hoemiia ka uku o ke kumu; a ua holo kekahi mau kula imua, a ua hoomahuahuaia ka uku o na kumu, e like loa me kou manao mai. E pau aku ana ka hemahema o ka makou mau kula no ka palapala ole. E imi ana i neia wa , na haumana me na makua, i mau palapala e lako ai na kula.

Ua kukakuka maua me ke Kahua pule ku e pope no na kula o ia aoao, a maua me ke Kahuna Pope no na kula o ia aoao i maopopo na mea e pono ai na kula a pau malalo iho o’u. Ma ka aoao kahiko, oia ka aoao ku e pope, aole i loaa mai ka pilikia nui. Hookahi no nae mea pilikia ma ia aoao, oia ka haalele ana o na haumana i na kula, e holo i Oahu, a i Maui, a ia wahi aku ia wahi aku. E pili like ana keia pilikia i na kula a pau o na aoao elua. Ua pau ka nui o keia hana ino, aole nae i pau loa O ka nui ua pau i kuu hoopai ana i ka poe e hana ana i keia mea e poino ai na kula a pau a makou. Ke imi nei au i mea e pau io ai keia hana pono ole maanei.

            Kuhihewa wau, pono paha ke hoike polokei aku imua ou i neia mau hana a makou, i akaka ia oe. Aia nae i kou manao ka pono a me ka hewa o keia hoike ana o’u.

            Eia ke kauwahi pilikia hou ia makou i neia wa. O ka hakalia maoli o na hale kula hou i ke kukuluia. No ke kakaikahi o kanaka hele i ka poalua. Ina ua hana like na makua mea keiki, me na kanaka e, ina ua lako loa makou i keia hana. I keia wa , ma ka hoolimalima maoli kekahi hana, a i ole ia, aole i paa kekahi hale kula i ka makahiki okoa.

Eia no ka papa hoike haumana.

O na Kla hoole Pope 20. O na haumana a pau iloko o na kula 1116. O na mea i hele mai i ka hoike 986. Ma ke kumumua 337. Ma ka heluhelu 649. Helu Kamalii 250. Helu Naau 323. Helu kakau 155. Hoike Honua 92. Palapala Aina 190.   Kakau lima 229. Ma ka pa, ko , li, 39.

Na Kula Pope 3. O na haumana a pau iloko o na kula 82. O na mea i hele mai i ka hoike 76. Ma ka heluhelu 36. Helu Kamalii 21. Helu Naau 13. Helu Kakau 13. Hoike Honua 5. Palapala Aina 3. Kakau lima 23.

------------------

I ka la 30 o Augate iho nei, make o Elimaleka Keaka. Ma Halawa ma kona wahi i noho ai kona make ana. He hoahanau ekalesia ia . Ia Rikade kona komo ana. Noho iho la ia ma Lahaina a hiki mai ka manawa a Hikikoke ma i holo mai i Molokai nei, alaila, hele pu mai la oia i anei me na hoahanau eono e ae, a ua hana ia lakou i ekalesia ma Molokai nei, o lakou pu me na kanaka e ae elima, na hoahanau mua ia o ko Molokai nei ekalesia. Umikumamalua lakou. Aha wale no o lakou i koe e noho nei.

O ka noho ana o Elimaleka ua kuonoono ma ka pono, nui no kona luhi, e mau e kukulu ai ke Aupuni o ke Akua. He hoalawehana ia no na misionari. E like me kona noho ana ma ka pono pela no ua oluolu a na lanakila kona hele. I kona pilikia loihi ana i ka eha o kona kino, me he mea la ia e kakali ana i ka make i elele e lawe aku ia ma ke ao ma kahi hoomaha. Ua hookoia paha ia ia ka olelo, “pomaikai ka poe make ka i make a aloko o ka Haku.”

---------------------

KOKUA MAHINA HOU O MOLOKAI.

            Mahina o Iulai 60 dala maoli; mahina o Augate 25 dala maoli, he waiwai e ae kekahi e ku pono i na dala he 15 paha.

-----------------

MAKE I KA MOANA.

            I ka la 19 o Augate iho nei make o Pali, kahi hoahanau ekalesia o Honohuli, Molokai. Maloko o ka moana mawaena o Mui a Lanai ka-