Ka Elele Hawaii, Volume IV, Number 10, 24 October 1848 — Page 38
38.KA ELELE HAWAII. Okatoba 24, 1848.
Holoholona i noho malie na mea a pau me ka imi aku i ka naauao a me ka pono, a me ka oiaio, a me ke ola mau o ko lakou uhane.
E na lii, mai aua hou i ka aina, e haawi koke mai i na kanaka a pau na makaainana.
Aloha oukou a pau. Na’u na GELINA.
--------------------
MAKE I KE KAAWE.
Hanamaulu, Kauai, Iulai 25, 1848.
E ka Elele Hawaii e. I ka la 25 o Iulai nei komo aku la o Amara iloko o ka hale paahao o Kiau, a kau ae la i ke kaula iluna o ka hale, a kaawe iho la ia ia iho, a make iho la ia.
He hoahanau ekalesia no ia mamua ua haule nae a puka mawaho. He kanaka kaulana no o Amara, he haumana ia o ke kula nui ma Lahainaluna, a ua akamai ma na mea i aoia iloko o keial kula nui, a he Lunaauhau no hoi, o Puna nei.
E hai iki aku au i kahi mooolelo uuku nona i kona wa i lilo ai i ohua no Iehova, ke Akua kiekie loa, hai pinepine mai oia i ka pono imua o na kanaka, a kuhikuhi oia i ke ala e hiki aku ai i ke ola mau loa. A mahope lilo oia i ka hoowalewale ia mai, a moekolohe no o Amara a kipakuia mawho o ka ekalesia.
He make aha la keia? Eia paha; manao paha ia e hoopauia ana i kona noho Lunaauhau ana. Nolaila paha kona noho Lunaauhau ana. Nolaila paha kona kilakila a hoomake wale i kona kino, ua oleloia nae no kona aloha nui i ka hai wahine ke kumu o keia hana pupule.
Pehea ko oukou noonoo ana i keia make ana? Penei ko’u, make hewa loa ka ike a me ke akamai o na kanaka ke hoopaaole i ka pono o ke Akua, a noho pono, a makau i ka hewa. Poho loa ka luhi a me ke dala o ke Kulanui ke puka mawaho na haumana a hana ino. Auhea oukou, e na hoahanau mai Hawaii a Niihau, e nana i ka ino o ka moekolohe, no ka mea, nolaila mai keia make ano e. E nana hoi oukou i kela pauku weliweli ma Hoikeana Mok. 21 pauku 8. Nau na S.P. KAAIMALA.
------------------------
KA MAKE ANA O POKINI.
Lahainaluna, Okat. 6, 1848.
Aloha oe e ka Elele. Ke hai aku nei wau ia oe i ka make ana o Pokini kekahi haumana o ke Kulanui.
I ka hora 12 a me 15 minute e hiki aku ai i ka hora 1 o ke aumoe kona make ana. He nui ko makou aloha ia ia, a me ke kaumaha hoi no kona make ana. A e nui auanei ka eha a me ke kaumaha o kona mau makua, a me kona mau kaikuwahine a me kona mau kini a pau e noho la ma Puna i Hawaii. Aka, ua kii mai kona mea nana i hana, a ua lawe aku, a ma ia mea makou e hoomana nei i ko makou kaumaka, no ka mea, nana i haawi mai a nana no i lawe aku, e hoomaikai kona inoa. Ua haalele aku la oia i kona mau makua a me kona mau kini a pau, a holo mai la oia i Lahainaluna nei, i kahi imi naauao, he keiki ikaika keia i ka huli palapala, ma kana mau mea i aoia ai, a he keiki no hoi i manao nui ia e na kumu o ke Kulanui nei.
He keiki hoahanau keia i make aku la, aka, aole i akaka loa kona ano he haipule paha, aole paha.
He keiki opiopio no hoi ia i make aku la. Nolaila, e na keiki opiopio mai Hawaii a Kauai, e noonoo oukou ia oukou iho, e noho makaukau no ko oukou la e make ai, no ka mea, aole kakou i ike i ka hora a me ka manawa, a ke Keiki a ke kanaka e kii mai ai, me he aihue la i ka po, no ka mea, ua haiia mai ma ka Palapala Hemolele; “O ko kakou ola he mahu no ia, i pua iki ae a ua nalo.” Nolaila, ea, e nana io kakou iho, e halelo i ko kakou naau, a e paulele aku ia Iesu ko kakou Haku mana e ola’i.
Na PINEHASA.
-----------------------
HE MAU OLELO NINAU.
Aloha oe e ka Elele. Ke hai aku nei wau ia oe i ka make ana o Pokini kekahi haumana o ke Kulanui.
I ka hora 12 a me 15 minute e hiki aku ai i ka hora o ke aumoe kina make ana. He nui ko makou aloha ia ia, a me ke kaumaha hoi no kona make ana. A e nui auanei ka eha a me ke kaumaha hoi no kona make ana. A e nui auanei ka eha a me ke kaumaha o kona mau makua, a me kona mau kaikuwahine a me kona mau kini a pau e noho la ma Puna i Hawaii. Aka, ua kii mai kona mea nana i hana, a ua lawe aku, a ma ia mea makou e hoomama nei i ko makou kaumaha, no ka mea, nana i haawi mai a nana no i lawe aku, e hoomaikai kona inoa. Ua haalele aku la oia i kona mau makua a me kona mau kini a pau, a holo mai la oia i Lahainaluna nei, i kahi imi naauao, he keiki ikaika keia i ka huli palauala, ma kana mau me ai aoia ai, a he keiki no hoi i manao nui ia e na kumu o ke Kulanui nei.
He keiki hoahanau keia i make aku la, aka, aole i akaka loa kona ano he haipule paha, aole paha.
He keiki opiopio no hoi ia i make aku la. Nolaila, e na keiki opiopio mai Hawaii a Kauai, e noonoo oukou ia oukou iho, e noho makaukau no ko oukou la e make ai, no ka mea, aole kakou i ike i ka hora a me ka manawa, a ke Keiki a ke kanaka e kii mai ai, me he aihue la i ka po, no ka mea, aole kakou i ike i ka hora a me ka manawa, a ke keiki a ke kanaka e kii mai ai, me he aihue la i ka po, no ka mea, ua haiia mai ma ka Palapala Hemolele; “O ko kakou ola he mahu no ia, i pua iki ae a ua nalo.” Nolaila, ea, e nana io kakou ia kakou iho, e halalo i ko kakou naau, a e paulele aku ia Iesu ko kakou Haku mana e ola’i. Na PINEHASA.
----------------------
HE MAU OLELO NINAU.
E ka Elele hawaii, aloha maikai oe, ka lehuamakanoe, o luna Lihau, ka puu laniuma hanohano, i mohala mai i ka ano o ke kakahiakanui.
Eia ka manao ninau mua ia oe, i mea e akaka ai i ka ka poe nana e pana mai ua mau ninau nei.
Heaha la ka mea e pomaikai ai, keia Aupuni, o ka naaupo anei? O ka naauao anei?
I ko’u manao, o ka naauao ka mea e pomaikai ai keia lahuikanaka, a me ke Aupuni no hoi, ina aole he nauao ma Hawaii nei, pono anei keia Aupuni? Aole he pono, aole no hoi he pomaikai, nolaila o ka naauao, ka mea i malu hoi na Kanawai i kauia e na’lii, ina aole he naauao, ina ua pilikia na kanaka, a me na’lii pu, no ka mea, ua ike ia ka maikai o ka naauao, a meka peemaikai ma ka naauao, i like keia Aupuni, me na Aupuni naauao e ae.
Ma ka naauao no hoi, i noho ai na kanaka kuaaina me na’lii i ka wa kahiko, aole hiki i na kanaka ke noho pu me na’lii, ina hele na kanaka ma ka malu o na’lii o ka make no ia, o na aikane , wale no ka mea noi o pu me na’lii, aole ka poe e ae o ka poe i aeia e na’lii.
Ma ka naauao i hiki ai, i na kanaka, ke ao i na palapala imi naauao, i hoolahaia ma Hawaii nei, a me ka olelo a ke Akua, oia ka Palapala hemolele, oia ka mea i io aku mamua o na palapala a pau.
Ma ka naauao no hoi, i hiki ai i na kanaka, ke hana i mau hale maikai, no lakou. Pela anei na hale o kakou i ka wa kahiko? Aole penei, ua oi loa aku keia mamua o ia wa, he pelapela ia a me ka pono ole.
Ma ka naauao no hoi i lilo ai, i mea nui kekahi poe, e noho nei i na hana o ke Aupuni, o ka Moi, ua mahalo au i na hana a ka naauao, ua nui, a ua laula, a ua kiekie, a ua manoanoa, ka hana a ka naauao, nolaila mai kanalua kakou, e ka poe naauao nuku, e noho ana ma na kuaaina nei mahope, mahuahua mai a lilo i mea nui, no ke Aupuni, nolaila, mai molowa i ka imi naauao ana, no ka mea, oia ke kumu o ka waiwai o kekahi poe.
Eia ka lua, o ka ninau ia oe, o ka pomaikai o ke Aupuni, i ka naaupo e like me ka wa mamua.
I kua manao, aole e pono ke Aupuni, aole hoi he pomaikai, i ak noho ana o na kanaka, ua haunaele, ua hookaumaha wale i na kanaka; luku aku luku mai, he nui na ino, no ka hana naaupo.
Ma ka naaupo i lilo ai keia Aupuni, i Aupuni kulanalana, i ka wa kahiko aole i mau ke Aupuni i ke alii hookahi, no ka mea, aole malu ke Aupuni ia wa, aole hoi he malu o ka noho alii ana o na’lii ma ko lakou alii.
Ma ka naaupo no hoi i lilo ai ke Aupuni, i mea ole ia wa, aole i holo maikai na kanawai no ia wa, no ka mea, e noho ana na’lii ia wa me ke kaua, a me ka lokoinoo na’lii me kekahi alii, nolaila, haunaele na’lii haunaele na makaainana, aole mala na’lii, aole malu na kanaka.
Auhea oukou e na’lii, a me ka poe naaupo, mai hana oukou me ka naaupo e huli ae oukou i ka naauao, i maikai ka noho ana, ua oluolu au mai hana i na hana o ka naaupo, aole i pau kuu manao ia oe.
Na J.W. KAHALELUHI.
Kaneohe, Sepatemaba, 23, 1848.
-------------------------------------------------------------
KA ELELE HAWAII.
HONOLULU, OAHU, OKATOBA 24, 1848.
-------------------------------------------------------------
MAI EUROPA MAI.—No ka pae ana o ka kialua o Amelia ka inoa, mai Mazatalana mai, ua loaa mai na palapala no Ladana mai no ka la 30 o Iune; a mai Parisa mai no ka la 29 o Iune. Eia na mea mai Farani.
E like me ka manao o ka poe noonoo, pela no; ua hiki mai ka haunaele a me ka make. Ua hoohiolo hou ia ka poe malama i ke Aupuni; a ua koho hou ia ka poe hooponopono. Ua hopuia o Lamartine a me Arago a me na mea e ae. Lilo no na kanaka he nui wale o Parisa i poe koa; a o kekahi o ia poe koa ua kaiia lakou mawaho o ke kulanakauhale i ka la 21 o Iune. A hiki lakou mawaho, ku iho la lakou, a lilo ko lakou mau dala no ka waina i kuai wale ia ia lakou; kupu mai ka manao iloko o lakou, aole make hele, aka, e hoi hou iloko o ke kulanakauhale o Parisa. I ka po akolu no keia. I ka po aha ua hoomakaukauia e kaua. I ka po elima he wahi mau houka no, aole nae he kaua maoli. I ka po aono, oia ka la 24, hoolilo ae la ka Ahaolelo o na alii i Ahaolelo mau. Ua hoike pinepine ia ia lakou ka make ana o ka poe koa kiai Aupuni; a nui wale ka makau a me ka pioloke. Ua hoonohoia o Cavaignac i mea hooponopono ai i ke kaua. Ikaika loa ke kana mai kakahiaka a po ka la. Hoomaha iki no, aia i ka wa ua nui, a me ka uila a me ka hekili. I ka po alima ahiahi ka hoomake hou ana o ke kaua nui. Aka, i ka poaono, he mea e ke kaua a me ke kahe koko ana. Ia manawa, ua mau e ke kaua a me ke kahe koko ana. Ia manawa, ua mau ka halulu o na pu kuniahi nui a makau no ka poe Ahaolelo.
A poaono, po iho awalu paha ka hora, he wahi weliweli o Parisa, ua mau no ke kaua. Hele nui mai ka poe o ke Aupuni, aka, ku paa no ka poe ku e i ke Aupuni, a lanakila iki no.
I k kakahiaka o ka po ahiku (o ka la Sabati ia) halawai ka poe Ahaolelo, olelo mai ka Peresidena, penei, “ua lanakila ka poe koa no ke Aupuni, a ua pio no ka poe kue ma kekahi aoao o ka muliwai, a nui wale ka poe i make.” Aole nae i oiaio loa kana mea i olelo ai. Ua mau no ke kaua a po ka la Sabati; a nui ka poe i make ia la.
I ka poakahi, hoopuniia ka poe kue i ke Aupuni e na koa no ke Aupuni; a pilikia ka poe kue, aka, ikaika loa ko lakou kana ana. Ua manao wale ia, i ke kakahiaka o ka poakahi, e pau koke ke kaua a e ae aku no ka poe kue; aka, aole pela. I ka umi o ka hora, hoomaka hou ke kaua a elua mau hora, e like me ka poe hehena la ke kaua ana a lanakila ka poe koa no ke Aupuni.
I ka poalua, ua pau ka poe kue. Elima o ka poe Ahaolelo i make, a eha o kekahi poe e ae. Ua minamina nui ia ka make ana o ke kahuna nui (Archbishop) o Parisa. I ka la Sabati; a nui ka poe i make ia la.
Aole paha e ike maopopo ia ka nui o ka poe i make ma keia kaua ano e. Olelo mai kekahi poe “ma ka aoao o ke Aupuni 9,000 paha i make he 10,000 paha. O ka poe pio ma ka aoao o ka poe kue 5,000 ia.
O ka poe i make a eha hoi ma na aoao elua aole i like ka manao o na kanaka. Manao kekahi poe 35,000 ka nui, manao kekahi poe he 10,000 wale no. E oi aku paha i na tausani he 15.
I ka poakahi, ahiahi iho, 500 o ka poe kue a ua pio hoi, ua hoopaiia i ka make ma ke kipu ana, a kakahiaka ae, 400 hou ae i make no ke kue no.
Ua oleloia, aia ma ka aoao o ka poe kue 100,000 a ma ka aoao o ke Aupuni 250,000. Ua pau na nupepa a pau o ka aoao kue.
DENEMAKA.—Ua oleloia ma kekahi Nupepa i paiia ma Calagne; ua paa ka palapala kuikahi waena o Denemaka, a me kekahi mau Aupuni nuku iho; ua kaawale ia mau Aupuni uuku, a ua kaawale o Denemaka. Kokoke malu ko Beritania, a pela hoi o Irelani.
KAHINI.-- Ua malu ko Kahiki. Kakali ko Farani poe e lohe i ka hana ana ma Farani. Ua oleloia e haalele paha ko Farani i na wahi i loaa ia lakou ma keia moana o Pakitika nei. Aole paha pela.
Nui ka poe e holo ana, mai Hawaii nei aku a i Kalifonia. Ua nui loa ka waiwai i laweia ilaila, kaawale na hale waiho waiwai ma Honolulu nei. E holo kiki ana kekahi poe mamuli o ke gula a me na dala, aole o lakou manawa kaawale e helu pono i na dala i loaa. Ua oleloia e holo an akekahi poe kanaka maoli e eli gula. Auew lakou!!
Aia ma Valeparaiso kekahi moku manuwa Farani e manao ana no e holo mai i Hawaii nei. A lohe na kanaka ma Valeparaiso i ke gula i loaa ma Kalifonia, nui ka manao a nui ke kamailio. U akuaiia na unahi gula hookahi auneke he $18,00.
HE KIPI A ME KA PEPEHI KANAKA.—I ka poaha, kakahiaka, o ka la 12 ia o Okatoba nei, komo mai i keia awa, he kialua Beritania o Amelia ka inoa, mai Glasgow mai; ua pilikia ia no ke kipi ana o kekahi o ka poe luina, a ua pepehiia a make ke kapena, a me ka luna waiwai, a me ka malama moku, a me ka hulipahu.
Penei ka hana ana. Holomai o ua moku la o Amerlia mai Mazatlan mai i ka la 9 o Sepatemaba; o kekahi ukana ona, he $300,000, he dala maoli, e holo ana no i Kina. O Mr. Cook laua me kana wahine a o Maria Hudson he kauwa wahine kekahi mau mea holo pu. I ka la 3 o Okatoba, a po iho kokoke aumoe, ekolu no o ka poe luina, pepehi lakou i ka hulipahu a mek ia. Lohe ae la no ke kapena a me Mr. Cook i ka hana ana, pii ae la laua iluna. Ku ae la kekahi o ia poe pepehi ekolu mamua e pale aku i ka poe luina ke puka mai kekahi o lakou. A o laua elua, hoouka laua i ke kapena a me Mr. Cook, make koke o Mr. Cook, a eha ke kapena. Iho koke ke kapena, a loaa ia ia ka pahi kaua, a i kona pii hou ana iluna, ua hou ia i kekahi mea oi, a haule ia a make. Makau, a weliweli hoi ua mau wahine la, ua kauohaia e komo iloko o ko laua mau keena. Hoopaa hoi lakou i ka malama moku i kona keena, a lilo ko keena malalo ia lakou, a huli ka moku i ka aina ia Peru.
A kakahiaka ae, ae mai lakou ka poe kipi i ke kahumoku, e haawi aku ia ia i ka waapa a me kekahi ai ke manao oia e holo a lawe pu me ia na wahine elua.