Ka Holomua, Volume I, Number 6, 8 November 1913 — KA MOOLELO WALOHIA O HAINAKOLO KA UI O WAIPIO AME KA WAI O HIILAWE [ARTICLE]

KA MOOLELO WALOHIA -:o:HAINAKOLO KA UI O WAIPIO AME KA WAI O HIILAWE

Ka-Lama-Ku-i-ke-Au Kaahiki

MAIiELE V. KA HUAKAI IMI A.LOHA I ICA AINA O KUAIIIELAN'Ī ( Hoomaui».)

O ko lakou nei haule iho la no ia hoonuu i na ono apau i paneeia mai īmua o lakou. A. maona lakou nei, puka ae la lakou a luana iho la malalo o ka malu lau niu o kahi papa'i hale makaala o ua kupueu noho olae kahakai ala. Ia wa huli mai Ia Jco lakou alo ilalo nei a ike mai Ia i ka onl aku a kekahi lae, oia no oe o ka lae o ke Ahi ke kalaihi iwaena moana, ā ia wa i olelo ae ai o Mailepakaha: "ISTani hoi ka molale maikai o kela lae e oni ae la i k'a malie. E Taa no oe o ke kua-Ia qka Mahimahi ke kala-Ii i ka makani. Oka Lae paha kela o Keauau?"

Ae mai Ia o Ihiīhilauakea me ka olelo pu ana mai: "He kaniaaina no ko oukou o kela puu kiekie. O kahi kela aka makuakaue o oukou a Loheloa i kipa ai a hekau ika waa ona i holo mai ai mai Hawaii mai. Ct O ko oukou kāmaaina o keJa wahi o . Kanakuaula. He wahine ia„ A.ia no kona wahi papa'i hale iluna o kela lae a oukou e ike aku nei. Pehea la ko' oukou manao, mauka aku nei paha oukou e hele aku ai a hoea ilaila, a i ole, ma ke kai paba oukou a. hekau ae i ua puu kaulana ala. Xna nohoi oukou mauka nei, ea; alaila, aohe no he pilikia ke waiho iho i na ahu manu o oukou a'u, a koele wawae aku no oukou mauka nei 3 hoea iluna o ka lae." Ua lilo na olelo a Ihiihilauakea e au'a ana i na ahumanu o Lakou i mea hookaumaha i na manao o Mailekaluhea ma, oiai, ua minamina lakou i na eheu manu. Alaila, pane mai la o Mailekaluhea i ko lakou hamaaina: "Ua makemake makou mauka nei makou e hele aku ai i ike aku hoi makou i keia mau kaha aku. Malia paha; he mau kaha ai aku nohoi keia a makou e hele aku ai?" Ae mai la no o Ihiih'lauakea me ka olelo ana aku: <4 Ua pono loa ae la nohoi ha. Aohe io no oukou e nele i ka ai ame ka i a ame ka oukou mau mea apau e makemake ai ma ka oukou huakai hele mauka nei o ka aina, no . mea, he hele na oukou e aa aliiwahine, aoe e nele i ka ai. Q- ka ui mai auanei keia o ou= kou a kana mai, e upepe ai ka ihu o k=«. ha'i keīki.

f< Nolaila 'a, e a'u mau kaikamahine,- aia>hoi a kuu iho ka ai i ka houpo a pau ka luana ana. alaila oni aku ka huakai hēle no mua, ua mahiki ae la hoi ka mauluulu o ka loa o nei au ana mai 0 ke kai mai na pali mai o Waipio." Ia kuu iki ana īho o ka nae o ka lakou hoonanea ana iho, ui heeu koke mai'la no ua miu aliiwahīne opio nei o na pali kapu o Waipioino ka lakou hu.ikai, a hoomaka aku la e k;*ha <* hele mauka oka aina, me ka haawi nui ana mai i ko lakou aloha i ke kamaaina o kauhale, a Huliu ae la no ka nee ana aku no mua. Ua olelo pu mai la nohoi ua Ihiihilauakea nei i na kaikamahine: tf lna o ka oukou hele ana ae nei ma ka huli Kloolau, he kaha ai ole ka pali kauhuhu o Makapuu. I ahona ko laila poe 1 ke ahe aka makani, ine'i aku ka pupu lau mauu a piha ka waj ha, ai aku Ia a piha la'ola'o ka opu i ka wai o ka mauu, alaila, ( hamama aku la ka waha i ka makani, oolopu ae la a ke-ke, a maona iho la.

I 4t O kahi mea pilikia o nei hele malihini aku o oukou e na'lii, oia ko oukou paa aku i na ahumanu o oukou. He keu a ka mea mauluulu o na lima. Kai no paha e waiho iho la hoi oukou ia mau mea a na'u ia e malama a hiki nohoi i ko oukou wa e kipa hou mai ai, alaila kii mai nohoī oukou a lawe aku." Ia wa, huli mai la o Maiiekaluhea a nana mai Ea i ke kahaone o Maunalua, ike mrū la oia, ua hele nohoi a paapu: i na kanaka. Alaila, huli ae la ia a ninau aku la i ko lakou kamaaina r "Heaha la. l>oi kela piha kanaka e muia mai la i- kahakai?" Pane mai la o Ihiihilauakea: "He piha kanaka hoolele lupe* | kela e muia mai la na kane me . na wahine, pela nohoi na keikikane ame na kaikamahine ike i I ka hoolele lupe. O ka mea nana ka lupe leie, nana ke eo; a ■ lilo ka waiwai o kahi aoao. He i hookahi no kaikamahine nana e . ( ohi hapuku mai nei na waiwai a mau kaha a pau, a oia no . hoi ka mea nana ka lupe oi o , ka lele. E hele anaka lele o kana lupe a komo i ke ao a pulu : | i ka ua awa, aole no e pau ana kona oni me ka pn ana a komo . * ke aouli. He ano papalua no ko ke*a kaikamahine. O kana , l, u P e °* a no kona. kaikunane o | lSTiu ka moa. A ma ia ano i , loaa mau ai ke eo iaia." ( Aia ha, kahi hani lealea maikai a makou e hele aku ai e [haawi i ka makou pili ana. Ina j nohoi e lannkila ka lele o ka lu|pe a kela kaikamahine i ka lele , o ka makou mau lupe, eo nohoi ! makou iaia. Aka hoi, i make ka lele o bna lupe i ka iua loi~

kamahine o Waipio, eo nohoi oia ia makou. "Nolaila, aole makou e waiho i na. ahumanu o makou.me oe. E paa pu no makou a liiki i kahi a na kanaka e piha mai la. Aia kn hana e kaulana ai ko makou mau inoa." "Heaha la auanei hoi;"' wahi a Ihiihilauakea i pane mai ai. "E hele pu oukou rne na ahumanu o oukou." 1 Haawi aku la lakou nei i ke aloha hope, a o ko lakou nez īho mai la no ia mailuna mai o kei puu, oia nohoi kela puu e kapa īa nei 1 keia wa ma o aku o Maunalua o Ihiihilauakea. Hele mai Ia lakou a kokoke e hiki mai i kahi a na kanaka e muia ana, halawai mai la lakou me kekahi kaikamahine e noho ana i kahaone, a e uweana: a ike mai la nohoi lakou he lupe ka ua kaikamahine ala e paa ana ma kona lima. Kulou iho la ke poo o tca kaikamahine nei ilaio a hoomau no i ka uwe ana. A hoea lakou nei ma kahi a ua kaikamaliine ala e noho ana, haawi mai la lakou 1 ke aloha Puiwa ae la ua kaikamahine nei me ka hikilele ana, a nana ae la oia 1 keia poe wahine ui e ku aku ana, ninau mai la: "O oukou nae paha ka. i alo'na mai nei ia'u?" Ae aku la o Mailepakaha ma —"Ae; o makou ia 1 aloha malihini aku nei īa oe. He mau waimaka aha keia e hiolo mai nei?" Aloha aku. la ua kaikamahme .nei i na malihini, a pane aku la | me ka leo haalulu: "E uwe ae ana au i kuu ilihune. Ua haoia aku na waiwai apau o ko 3 u mau makua ame ko'u a. ua lilo i kakaikamahine hoolele lupe akamai o makou nei, a koe mai ke ola i kuu kino. I keia la ka pili hoP e a maua. Ina au e eo ana iaia, alaila, o kuu kino no ke pani." Kahaha! Ua po paha nei la o ka hoolele lupe. aho ka hoomoe a kakaHiaka hoolele na lupe a olua, i ka la.okoa. O kau kumu pili ma kou aoao, o na ahumanu o makou nei. Ina no hoi e eo oe i ko hoa paio i ka lele mua ana o na iupe a olua, i lilo kekahi ahumanu o niakou nei; a ina nohoi e eo hou oe i ka lua o ka manawa, lilo nohoi iaia ka lua o na ahumanu o makou, a pela a hiki i ke kolu. H e ekolu makou, a he ekoiu nohoi ia mau ahumanu e eo ai īaia. Kle eo io nae hoi oe. Aka hoi, i huli ke au o ka pomaikai īa oe i nei po, nou ka laaakila ame ka waiwai o ka la apopo." Ae aku la ua kaikamahine kamaaina nei. Ninau aku la nae oia i na inoa o na kaikamahine malihinit "A owai ko oukou mau inoa?" TTihai m-ii la nohoi c Mai'e-

pakaha nia i ko lakou rrsau inoa,. Olelo aku. ia ua kaikamahine nei īa lakou: "Heaha la hoi! E hele kakou a kela kanaka e piha mai la, ilaila k-akou e hui kamailio pu ai nne kuu hoa paio. A i ae mai i ko oukou nunao, he maikai losl ia; aka, i hoole mai i ko oukou manao, ehia ka hoi mea aloha. owau nei. Oke kalua ia akn o'u i ka inm.' 1 '"Mai hopohopo oe ia mea;" wahi a Mailepakaha i pane mai ai- uhaele ae kaknu." O ko lakou nei hele aku la no ia no kahi a na kanaka e muia ana. Ika ike ana mai hoi oua poe kanaka 'la i ko lakou nei hele aku y he hookahi kamaaina a he ekolu malihmi, hookanikani pihe ae la lakou no ka pakela ui o na. kaikamahine malihinī. A.ohe wahme ui iwaena o na ka— maaina elike me keia poe wahine maoli ili lahilahi a lakou e ike naai nei. Oiai hoi e ku pu ana ke kai~ kannahine nana ke eo o lea hoolele lupe i na manawa apau, a L kona ike ana mai i kona hoa paio, pane hookano ae la ia: "Ei ae ua wahi hope ole nei ke hele mai nei me kela poe malihini, Heaha aku nei la kana o ka mioi ana aku la me kela poe wahine. Hilahila nohoi kamalii wahine mukokikoki po'ipo'i ohiki o kahakai. O ko la nei e na wahi kaikamahine, holehole ia ou mau iwi i mea makau na o'u makua." I ua kaikamahine nei e kama ilio ana i keia mau olelo, ua lohe aku la no o Mailepakaha ma a ka lakou i olelo ae ai i ke kaik.anaahine kamaama: e keu hoi kela 'a ke kaikamahme waha palolo i noke mai la i ke kamailio ino ia oe, Ua hikj. O kana hoi ia. Aole ia i ike 1 ka mua ame ka hope o kana olelo. H!o a kakou imua a ku i ke kahua o ka hana/a ilaJla e ike pono īa ai na kaikamahme ha-ha oopu o ka wai o Hii uH\C. '