Ka Holomua, Volume I, Number 13, 27 December 1913 — KA MOOLELO WALOHIA O HAINAKOLO KA UI O WAIPIO AME KA WAI O HIILAWE [ARTICLE]

KA MOOLELO WALOHIA o HAINA KOLO KA UI O WAIPIO AME KA WAI O HIILAWE

KA HUAKAI IMI ALOHA I KA AINA O KUAIHELANI

Kakaum e KA-L VII V-KL'-J-KE-AL' K 4AHIKI MAHELE EONO Paio ka Ehu me ka Wahine Ilikou—Tkeia o Kuamu a Hoaikane Laua. (Hoomauia.) I keia wa a ka ahakanaka e nune Aui ana no n.a wahine kupanaha, ua ha'i ia aku la ka lohe i na aliiwahine kamaaina a pela hoi me Hainakolo ma, no ka hoea ana aku o kekahi mau kaikamahine ui opio me kekahi wahiae malihini, he poe alii lakou no ka wāi lelehune mai o Hiilawe, a he poe pokii hoi no kolo. A oia ka Hainakolo i ■paae mai ai: "Auhea oukou e na aliiwahine ame na kamaaina o nei aina malihini. Akahi no maua a hoike aku imua o oukou i ka mea oiaio, oia. hoi, he mau niau pilipili lani alii no mau a. O ko'u inoa, o Hainakolo, o HEa,ihet,flauahea, o Ha'iwahine i ka poli o Waipio; -a o ianei la, o Mailelaulii, ka mua o kela poe Maile a kakou i lohe ae nei i ka hoike a ka hoaloha. He poe pokii "kaikaina kela no maua. No'laila, e kala mai oukou e na'lii o keia wahi ia maua, a e hele ae maua e hoopau i kela "pihkia o na makaaiīiana o oukou e uluaoa mai la." "Aolepela!" wahi a kekahi kaikamahine " alii 1 pane mai ai: ,r E kii aku kahi o makou i na alii opio a hookipa mai iloko r ei o ka hale. Eia paha ka hale e malumalu ai ka opu aloha, he hale leo ole. JKei ka hoi ka mea aloha o ka hoea malihini ana mai la o na pokii me ka makua, aohe kamaaina nana e hookipa. O ka noho no a Oahu, he ole ka heahea. aku." "Aole;'' wahi a Hainakolo. Na'u ponoi e kii ia lakou; a ina e ae mai lakou, alaila hoea mai makou Jloko nei; a i hoole nui msi, alaila i ke kahua akea oukou e na'iii e ike ai me na malihsni.', > "A ina pela," wahi a kekahi wahine, "e hoomoe ka aha no'a a kakou, a e hele aku no kakou apau no ka ike ana i na 'liiwahine o Waīpio me ka wai kaulana kilikiliopu o Hiilawe." Ia Hainakolo ma no a eu ae, o ke ku like ae la no ia p na alii wahine. apau a puka aku la 'no waho. A i ka ike ana mai o ka ahakanaka mawaho i ka puka ana'ku 6 na 'liiwahine mailoko o ka halau, oia ko lakou wa

i .hookaawale. ae ai ia lakou īho amaiaeiaeke er'.hele ai h ki i kahi e nonoho ana o Ma īlekiluhea ma. _ I Eia o Hainako.lo ame Maiie-j laulii ke he'e mai la me na <-li-- ■ wahine no ke kahua lealea, a eia i h,:i o Klaauna ke kukal* nfei 1 l<e akea no ke koiohe o ka wah'ne 1 ilikou. O "ka manawa no ia «.»' ua wahine iiikou ala i iele m-\ *\! e hopu lima ia Kaauna tnc- ka manao e paa iaia, aka, e he' i aku ana o K.* auna " malalo o r a 1 ' kapuai wawae a hina il.lo. 1 O ka paa koke aku Ja no uo ( na lima i ka wiliia e na lima w;-: kani o ka wahine ehu, aohe hiki; j ke oni ae. A mamuli o ke eolea j .0 keia opaia ana, ua mohala ae j Ia ka lima o ka wahine ilikou a haule iho la ka pohaku no'a mai j j ka poho lima iho. A oia ka! Kaauna i olelo mai ai: I \ "Ke ike mai la oukou apau 1 j ka hoike oiaio o ka'u mau olelo 1 I i hoomaikeike mua aku nei īa ■ jOukou. Aia ka no'a a makou t ( iloko 0 ko ianei poho lima kahi 1 hunaia ai. A hookahi mea 1 |koe a oukou e ike mai ai, ena ( na ope pulelehua a ianei i waha . jnui mai nei, oia na ope waiwai 1 anā, a o kana mau kumu pili. hoi ia. Aole hoi o na ope pomai'a, ua ike mua ae nei kakou i na waiwai o loko. J "Ua hai mua aku nei āu ih| 0 kou, aohe a ianei waiwai o i , loko o kela mau ope; aka, he | ! mau ope pulelehua kela na ianei. He lepelepe ko loko a hei J eka'i. Nolaila, i īke oukou i, ka oiaio, e kii ae kekahi mau,| limi oolea o oukou a ka'ika'i j mai i na ope a ianei a mai maanei." | Oiiai o Kaauna e kamailio ana | 1 keia mau olelo, eia ka wahine) ilikou ke kupaka nei me ka ika- 1 ika, me ka oni ana 1 o īa nei a I hiki 1 ka pau ana o ke aho; a pii! ka hu'a o ka waha. | r Na Kaauna hoi ke kauoha, he, eleu wale no ka kekahi mau ka-j ( naka i ka hapai ana mai i ua! mau ope ala a halulu ana imua; o īanei. A waiho ua tniu puo'o nei imua o kona alo, o kona wa no ia i pane hou aku ai imua o i 'na kanaka:. | j 4, E ao o pula a eha na maka o oukou i na waiwai eheu liilu a | ka hoa paio o makou. Nolaila,' e malama loa mai oukou ia ou- 1 1 kou iho o le!e hewa aku ka pu-' ( lelehua a ianei, ka 1-pelepe ohina j a īanei ame ka- oka'i. . lima lauahi o ke kaikamahine o! j Waipio ke wehe nei ī nalonaI lona o na puolo waiwai a ka maka ewaewa nui o Oahu." O ko ianei moku ae la no ia i na kaula o kekahi ope a hemo, mawehewehe na wa-hi pa'upa-u. A i lawa no a hemo ia mau apanapana welu, o ka puehu ae la no ia o ka lepelepe ohina, ka pulelehua ame ka oka'i. Piha pu ka lewa, a puehu liilii na ka,naka i ka ua mea o ka lele pu-

; kalaki a nei mau rxiea eheu liii In. i He uwa ia o na kanaka mai o ao: "Auwe ka pulelehua e! ' Kei ka mea īno a nei \vr.hme 1 lawe mai nei. Eia ka lepelepe ohma ke lu nei Ika lepo. Aole ka hei i kana mai mea he ' īno/ 1 Ke pa'i ala a ke pale aia hoi ! keka.hi poe i ua māu mea lele nei mai ko lakou mau poo ae, a i mai ko lakou . mau kino aku, a j pela ho - " mai na kumu pepei-io 1 aku. Ahe keu maoli aka ha- ! na nui a hoomaloeloē lima a keia poe i nei po. : Ao ua mau ho'oholona. lefe ■ nei keia, ua puhee aku io. a piIpili ana iluna o ka huakai a llīainakolo ma e heie mai ana. 'A ke ike mai l.a nohoi oia 1 ke | kumu o nei pilikia; a oia kona !wa i kahea mai ai 1 ka makua- ! hine: } IC E Kaaunaikahakoiwailani-i-Jkeaouli —e! Poia iho ka ino i [ nalo. Eia au o Hainakolo ika I poli o Waipio, ka lei hulu pala- • ma a Hinaaiulunin." I Lohe aku la o Kaauna a pela J nohoi me Mailekaluhea ma i ke j kuhea ana mai o Hainakolo, oia 'no kona wa tku ae ai iluna me na lauki ma kona mau lima ,elua, a o kona kahili ae Ia no ia 'ma ka akau ama ka hema. O Ika hele ia o kana mau kahili jaaa a kualima, o ka wa īa i koe j koena ole īho ai kekahi pulele- , hua, lepeiepe ohina ame ka oka'i 'e holapu ana ia wa. A ia wa i kani mai ai ke oii ā , Hainakolo. e uwalo aloha mai i ana ia Kaauna: " ! ' 4, Eirt au la o n 1 nakuli>, j O Haihailnoahei 1 ka pali kapu o Waipio I 0 iia aina pali hul» aku. huli mai huli lua , Slua maua lau mai Ike kai loa { Alo imai oukou ekolu c o'u mau pokii aloha I 1 kooha i ka makua, i ka wahine hele o na pali hulaana Na'u ka-huakai na ka hiapo Hoolaau mai oukou.mahope Aoe paha auanei e ko ka'u huakai Ua kahea kua ia au mahope

E na wahme kinn nmnu o na pa*i ' Eia au o H —o Hh'i wniunp x Wh lP io 0 kjikoii miiiihim īho la 110 ia 1 kani;\!«inii i ka hsilf kipn n ke iiloha 4 Alohn uale oukou e na poku Amo.ii ke akua wahme o na pah Kia nu )a Kia o Mnileluuln K uwalo anfi īa »h> e ka nnhino i.oi-o pill K in hoa \-ili «ahine o kakou E lohe 1 ka leo, 1 ke nm, : ka uwa ■ lo aku E ina 1 iii irm i hoi '' "Heaha la hoi," wahi a Kaauna i pane mai ai. "Ua ola oia mamuh o kau noi e kuu kaiXna la, o kona Ia no keia uhi ke pa-ahu maluna. A e lilo aku nae ia i makuahine no oukou ma o'u nei; a ora ka'u e hai aku nei i kuu olelo imua o ka lehulehu i lohe na mea apau i kuu manao: ' "O. ko'u hoapih aku ana keia 0 nei mua aku o nei noho ana. Ma na v/ahi apau a ianei e hele ai, ow«u pu no me ia; pela no hoi oia ma ka'u mau wahi apau ē ai, oia pu no kekahi. Aole maua e kaawale ī kahi ame kahi. No ia nei ka p:hkla, e auamo pu ana maua īa piLkia; a no'u hoi .ka make, mama-make pu no maua.. 'Ma kekahi ano, he oi aku ko ianei īke i ko'u; a ma kekahi nohoi, ua hala īki ko ia nei m&kaukau i ko'u." Ma ia manawa ī hooleuu ae ai o Kaauna i■ na lima o Kuamu, a i kona pohala ana ae, ua puili ae la laua kekahi me kekahi a uwe 'ho la. Alaila, olelo aku Ia o Kaauna i na kaikamahine e ike 1 keia makuahine. ] Oko Hainakolo manawa no īa i lele aku ai a honi ia Kuamu, I a pela nohoi me na pokii kaikaina. A pau ka ike ana me ka makuahme o lakou, ia wa i pa"ai ° Kaauna imua ona aliiwahiiie kamaaina e.me ka aha kanaka apau: "Auhea oukou e na'liiwahine kamaaina ame na kupa o nei aina malihini a makou i kipa mai nei. O ko'u inoa o Kaaunaikahakoiwailaniikeaouli, aka, ma nei hope aku e kapaia ana au ° Ka p °, a elilo ana au i hoo pakele no na poe popilikia."