Ka Holomua, Volume I, Number 20, 14 February 1914 — HE MOOLELO NO KILA a MOIKEHA Ka Hookolo Ewe Kupanaha-A o ke Kama Kapu a Hooipoikamalanai i ka Nalu-kee o Makaiwa. [ARTICLE]

HE MOOLELO NO KILA a MOIKEHA Ka Hookolo Ewe Kupanaha-A o ke Kama Kapu a Hooipoikamalanai i ka Nalu-kee o Makaiwa.

Kik im.i Oi oi'\\ v Ni'i Aki \ MAHELE EKAHI. Ka Mookuiauhau o na Makua A me ka Huakai Aumoana a Moikeha i na Ka o Hawaii nei- Ka Haalele Ana O na Makuakane ia Moikeha.

I ka hooki ana iho o Moikeha i kana olelo o ka manawa no ia i hookuu mai ai ua Luhia nei i kana maa, a lele mai la ua mau pohaku a-!a nei (ma ka nana iho, eia ka he maka) no kahi a ua alii aukai nei e ku aku ana me ka oni ole ae. Oiai no nae ua mau pohaku a-la nei e lele mai ana a kokeke ia ianei oia ko ia nei wa i hopu iho ai i kona peahi launiu e paa ana ma ka pola hema o kona malo a kaomi aku la mamua pono o ua mau a-la nei; a i ko laua loaa pono ana aku i ka makani o ua peahi la, ua lele ae la laua iluna me ke kowiliwili ana. Me he mea ala, i ka nana aku a ka ahakanaka, he mau wahi lau laau laua i puhiia e ka makani, ka lele i ka lewa a ike ole ia kahi i haule ai. Ia wa i hooho ae ai o Moikeha me ka leo nui moakaka, e loheia mai ai e ka ahakanaka e kuku ana: A poha na onohi maka o Luhia —e! Ke kakahe mai la ka wale—a! Mamuli o ka hooho leo nui ana ae o Moikeha i kela mau mapuna olelo ua alawa like ae la na kanaka iluna e nana ai ma kahi a Moikeha e hoomau mai ana i kana kukala ana: Aia ka wale ke haki a koko mai la iluna o Kolekole, A kolekole ka no'a, ua ahuwale i ke kula o Maili, Ilihia wale ka manao, ua nele i ka maka, Ka lama o ke kino e oni ai na hakukoi a ka manao. Ua ike io aku la ka ahakanaka a pau, mai na alii iluna o ka nuu a hiki i na lopa e nee hele ana, ke aweawe o kekahi mau maawe ulaula loloa iluna o Kolekole e nee hele ana no ka huli Koolau o na pali o ke kuahiwi o Kaala. Oiai no nae ka lehulehu e lilo ana na maka i ka nana iluna o ka lewa, ua loheia aku la kekahi leo i ka hea ana mai i ka ahakanaka: "Auwe! Ua aha ia iho la ke kanaka malihini hooio i kukalaki mai nei? Aia la! Aia la, ke kaawili mai la iluna o ka lepo. Oia hookahi wale no ia i ku mai la iluna o ke kahua pahee, a o

ka oni kapalili mai la no ka ia iluna o ke one o Kahualoa! He mea kupanaha maoli no keia e ka ahakanaka. Aole keia he mea e aku e kahea a kukala nei i keia mau olelo ae la maluna, o ke alii Kaihi kapulani no ia e nui nei ka leo me ke pihoihoi nui o kona noonoo, no kela haawina kupaianaha i loaa i kela kanaka. I kela wa i huli ae ai ka ahakanaka a nana aku la iluna o ke kahua pahee a ike aku la lakou i ka oni mai [illegible] o au kanaka la iluna o ka honua, me he i'a la i make i kahola. Ua naholo aku la lakou malaila e nana pono ai i ke kumu o kona pilikia e onioni nei me he manini ala. I ko lakou hiki ana aku nae ma kahi a ua kanaka la e oni ana i ka honua, ua ike iho la lakou i ka hilihili o ke koko iluna o ka lepo ma kana mau wahi a pau i oni ai; a ua ike pu ia iho la hoi ka walewale e maawe ana iluna o ka launahele a me ka mauu. A ke lohe pu ia aku la hoi ka nu iwaena o ka nui a me ka lehelehu o ka ahakanaka e puuluulu ana malaila, e ninau aku ana a e ninau mai ana kekahi i kekahi me na manao pihoihoi o ka maka'u: "Heaha iho nei la hoi keia o ianei? Ua kimopo ia mai nei anei anei oia nei e kekahi mea?" Oiai lakou nei e nunu aku ana a nunu mai me kela mau ninau ae la ma ko lakou mau lehelehe, oia no ka wa i loheia aku ai kekahi leo mai waena mai o ka ahakanaka i ka olelo ana mai me ka leo kuoo a moakaka: "Aole he mea e loaa ana ia kakou ma keia nunu olelo ana a kakou, a aole no hoi he like o ko'u noonoo me ka oukou i olelo ae nei i kimopo ia oia nei. Aka, he manao ko'u ina olelo a ke keiki malihini i kau mai nei me ka lohe moakaka loa aku nei no o ko kakou mau pepeiao. Oiai, ua hea mai nei oia me ka leo nui, e nele ole ai kela pe'a o Waianae nei, ina no nae ua hiamoe oia i kela manawa. He manaoio ko'u i keia manawa a kakou e nune nei, ua poha io no na onohimaka o ianei; akahi okoa ka hoi ka hilihili o ke koko, ka paapu o ka mauu a me na launahele i ka walewale, malia o ka walewale no keia o na onohimaka oia nei!" Oiai no lakou nei e nune ana no ka mea nana i hana kela mau hana hoopahaopao, ua hoea mai Ia o Moikeha malaila a ninau mai la: "Heaha iho nei keia o ianei?" a lalau iho la oia i ua kanaka nei e wili ana iluna o ka honua a hapai ae la iaia iluna, me he wahi puolo liilii wale la no, a i ka nana pono ia ana iho, he mea oiaio, e kakahe ana ka wale a me ke koko mai na maka

mai, a mamuli no hoi o ka Moikeha hoike a wehewehe ana mai i ke kumu o kela poino o ke kanaka malihini, akahi no a hoopauia ae ko lakou nei pohihihi no keia kanaka hookupaianaha nui wale. I ka pau ana o ka ianei mau hoakaka ana no na kumu o ka hiki ana mai o kela kanaka malihini a lakou i hoike mai ai no ke kahua lealea o Maili, ua huli iho la oia a olelo iho la ia Pahaahuanui kekahi o kona mau wahi ohua iho i koe i ka i ana mai: "E ianei—e! E ahonui aku hoi oe i kauhale o ke alii, a e ni nau aku ina aipuupuu, ina paha e loaa ana kekahi mahamaha puhi ia lakou; ina e loaa ana, o ke kauo oia mea hui iho me ke kamahanau a lawe mai. E wiki! I ike pu ae kakou a pau ia ianei e moe nei." Emoole ia miki ana aku a ua Pahaahuanui nei, hoea mai ana oia me kana mea i kauoha ia aku ai e kii e kona haku. I ua Luhia nei no ka ike ua kokoke loa mai ka ukana i kiiia ai e Pahaahuanui e hiki mai no kahi ana e moe ana iwaena o keia ahakanaka nui e hoopuni ana, oia no kona manawa i oni ae ai me kona ikaika a pau, me ke ala ana ae a ku iluna a hoomaka aku la e holo. Eia nae, mamua ae o ka hookoia ana o kela manao kolohe o ua kanaka malihini hookalakupua nei, ua loaa e mai la oia i na lima wikani o kona hoa paio. I loa no a paa i ko ianei lima, ua hoopulu koke iho la no ia a ma-u, a hamo aku la i ke kino o ua kanaka la, oiai no nae kela e kupaka ana. A iloko o ka imo ana a ka maka, aia he moo nui a alualu ke oni ana ma kahi a ke kanaka malihini i moe ai, e au ana ke poo-kiokio i o a ianei, me ka weliweli nui ia e ka ahakanaka mai o a o. Aka, eia no kona hoa paio ke ku makaukau mau la ma kona aoao i na wa a pau. I kela wa i loli ano e ae ai ke kino o ua kanaka nei, ua kahea ae la o Moikeha me ka leo nui moakaka i na kinolau o ua moo nei, penei: E Luhia i ka pali o Haiku, E Luhia i ke kuamoo o Luluku, E Luhia i ka wai o Heeiauli, E Luhia i ka wai o Waikalua, E Luhia I ke kai o Mikiola, E Luhia i ke kowa i Mahinui, E Luhia pokii o Laniloa i ka lae o Malaekahana---e! Kulia, onia le-lea---O ka leo keia o ke aloha a hoi —a! A—noa! He hu o - ka makani ka ka ahakanaka mea i lohe ae i ka manawa i hooki iho ai o Moikeha i kana kepakepa ana, aia hoi, ua nalowale honua iho la ua moo nui hooweliweli nei, mai kahi aku ana i moe ai. I ka nalo ana aku o ua Luhia

hookalakupua nei, ua kahea hou ae la ka Ilamuku nui o ka la, i moho pahee hou ma kahi o ke kanaka hookalakupua i nalowa— le iho la. O ka mea nae i ikeia aohe kanaka I aa mai. Nolaila, ua kaheaia mai la na moho no ka mokomoko ana, oiai, oia ka lealea i kukalaia mai e ka ilamu ku o ka la. I ka pio ana iho no o ka leo kukala o ka Ilamuku ina moho e makemake ana e hoikeike ae i kona ikaika imua o ke akea, oil no ka manawa i ikeia aku ai kekahi kino nui puipui i ka hele ana ae i ke kahua mokomoko, laia no a ku iho ike kahua, ua ike hou ia aku la kekahi kanaka. opiopio kino hinanawe a pilalahi loihi i ke ku ana ae iwaena o ka ahakanaka a hele mai Ia me na kaina wawae mama no ka hoea. ana ae i ke kahua mokomoko. laia no e hele mai ana no ke kahua mokomoko, he ano hinanawe a nawaliwali maoli no kona ano a me kona kulana. No ia mea, ua pane mai la ke kanaka mua i komo ai i ke kahua mokomoko i keia mau olelo pahenehene e wela ai ka manao o ua kanaka opio kino pilalahi nei: "E ka moo pili pohaku, he— aha mai nei kau o onei nei i hele mai nei? Aole keia he kumupali pohaku i uluia e ka limu a e ola ai oe o kou miki. ana mai nei o keia wahi. E kahi moo kalaau hoonana nui wale o ka miki ana mai nei i kahi o kanaka, e moku ana ko wahi huelo i kena la. Aole anei ou hoomanao i ko kaikuaana i hoi maka ole aku Ia no kona wahi i hele mai ai no nei, a pela auanei oe e hoi huelo poomuku aku ana_ oe i kena la. U! Aloha no! "Oia! Aloha io no!!" wahi ua kanaka opio la e kapaia aku nei he moo ka laau a moopili-a, me kona hoomau ana aku i ka houhou kui ana: Aloha io no ke kai o Waialua i ka halulu mai i na poina nalu, he leo wale no ka kai o Ewa e lohe ana. Aloha io, ko hoi mauliawa wale aku no i kauhale. Mai kuhihewa oe i ka liilii o ka hua opihi a he mea lealea wale no ia oe. Nolaila, ea, he mea hilahila kekeha mua ana. Aole i pau.