Ka Holomua, Volume I, Number 42, 18 July 1914 — KA MOOLELO WALOHIA O HAINAKOLO KA UI O WAIPIO AME KA WAI O HIILAWE [ARTICLE]

KA MOOLELO WALOHIA o HAINA KOLO KA UI O WAIPIO AME KA WAI O HIILAWE

Kakaviia e KA-Liin.-Kr-i-KE-Ai Kaahiki

MAHELE VII Ka hoea ana o Mailekaluhea ma i Kuaihelani—Ke kii ana mai o Keaniniulaokalani ia Hainakolo—Haalulu Kahiki, Oehuehu na Ale o ka Moana. (Hoomaun ) Aia na ao o ka lewa nui akea ke lele pioo ala ma na ponaha lani, a o na o uwila hoi I ke lalapa nex 1 ka maka oka opua, eia na hoohakui nakolokolo wehweli ana a ka leo hekili ke wawalo kupinaī nei ma na paia o ke "apapalani" iluna lilo loa, ke hakukoi nei na ale o ka moana, a ua ku ke alewalewa o na punohu ula elua 1 ka ili o ke kai nui popolohua a Kane. O keia na ouli hoopahaohao i ikeia ma ia la. A eia na makua, na kupuna, na'lii hanau o ka ama ame na makaainana o Waipio ke ka'i auna nei no ka ike ana ia Uainakolo ame kona enau pokii Maiie, mamua o ka haalele ana iho o ke aliiwahine i ke onēhanau, a au aku i ke kai no ka aina o kana kane kaikunane oia o Keaniniulaokalani, i ke apaapaa o Kuaihelanī. He keu keia a ka la kupaianaha nuī wale i īkeia ma Waipio. Aole i haule wahi ku-a-ua īkī, eia nae, ke huea ala ka wai ula me ka waī kea i ka moana, ulaa pu īa na piha-a moewai o ka uksr, hele kapalulu ka iliilī i ka nu.ku muliwai. "0"a kau aku la na hoewaa o Keanīniulaokalani iluna o ka waa, a ke kali mai la lakou o ka hoea aku o ka huakai alii mai uka aku o Kapahi. Oiai ke kumakena e uwe ana mai uka mai o Kapahi a hoea i kahakai, oia ka wa i ike aku ai o na poe apau i keia mau wahine elua e kau mai ana mamua iluna o ke ao opua, a e hoopuni ia ana laua e na anuenue he umikumamalua. Hookahi o keia mau wahine he ilikou, a o ke~ kahi he ilī a'ia'i. . A o ka wa no ia i loheia aku ai ka poha ana mai o kekahi leo oli mailoko mai o ke ao opua e kahea mai ana ia Hainakolo: '+U līa'il E Ha'l—«! E TJ« 1 i wahine o Woipio "Waliiu»; i ke o ka. polohmano ■ O JFJa'il.ia']lftuahea i ka nu'a o kn palai aua oy x kukulu o Kuai}ieJar»i A'u i ke kai mo ke aloha Q n(jj la ou makua > unaikaliakoiwailani Wo Kapo i ka ILihilihi o Lanmih» Aloha ka pali o Holokuaiwn Oia pali kapipi a ka hunakai "ali haaheo a k« kamahoīo

Holo ana <ie o Ha'i i kn uluwehi O ko alohu auanei i wehi no uaaiia Aloha ino— I Aloha ka piina iknki o Koaeke-i Oia piina hoopaupauaho O kuu aho hoi, o ke aloha nO ia Aloha ka uka i apahi 0 īa aina i noho a kupa i ka len 1 kamaaina ai na hoa A ike aka ī ka tiui o na kini ' I Haa«i aku i ko- mnua u «loha loha wale— Ke lele uiai la kt? ao opua pap<ihi ī na maka, Kuhi ka aumo.ina h0 eua 11 u P 1 kahea a ke Koolauwahine lli Ha 1' E Ha I—e1 —e ' Fīe maon i Aohe na la he manu, kau.i | He aiua iih o Ke iolew>i, pa ! a kaua. 1 Ola i k » lau limn kala ' 12 kala wale ko koohi a ke al<-V • j lle hiukai ka'u, iu k, ' oa ' kua la, Hele ana oe e H-i'ilia'ilauahe.- ; A hoi mai no 1 ks ewe hanau , LILO oe 1 ka ako hin Ulei j I ka papahi lei lohua 1 ka nab h-: j O hele hoi ha, ' 0 ko alolia nokouanui." j 0 na Kapo no īa i oli mai «lailuna mai o ke ao opua. A i ka pau ana o kana kau aloha ana ia Haīnakolo, oia ka wa a Kaaunaikahakoiwailani i kahea maī ai i ke kaikamahine ma ke mele: "O oe ia e kun īpo pehi pua hinano K*T hoomaui 1 lu ka ua i ke ala a waiho m,ihe He liaupu, lie hali'a 1 ka nooe X uioe ia e kaua a aloha E Haiwahine, e TELainakolo O Haihailauahea oe 0 Hai i ka pali kapu f> "W^| Eia kou .lioa pih o Laukaieio He hoa hooulu lei no ka ua Ha'iha'i pua o ka nahele f£aki, hana maile o ka wao 1 lei hoouluulu, hoowehiwehi I wehi dou e Hai ke aloha Aloha ka makani wehe lau iwaiwa Ke wehe nei kuu lei i ka poli Palepale ana i loaa ke alahele E komo ai i ke auu o Mahiki Oia aina pakika i ka ua a ke ki'owao, Kupeke, kapeke ke kamahele Pao'io'i. anuunuu ka hol»ifia Hoomoe* 1 o'o ka laau 1 Wuika Mni "ka" 00 o k<> alohn o nele hoi K ol« hoi ka nole, ua kalwa leuu ia ! Aolo ka'u o k«; kun, o ko nlo no I Kou n 10, ko'u nlo, j>>i wai liaun a kepa n n , JC Ha'i' 1C o oini 1 ko'u nloha." 1 keia wa a Kuaunaikahakolwailani ame Kapo i ka lihilihi o Lnumiha'e kau nei i na kaīkamahine, aohe waimaka paa mai na'lii a na makaainana. Ua nui launa ole ke kumakena o na mea apau. A iloko o nei wa e uwe nei na'lii amii na makaainana, pane mai la o Kaauna: "E ke ku-lei-ula o Kuaihelani; e Keaniniulaokalani—el Hapai ia ka waa o oukou a ka moana, a ma ka lihilihi o ke alamuku ko oukou alanui e ka,u aku ai. ,r Holo aku Ia keia leo a lobe ke kanaka hookele waa o ua alii opio nei e ku ana i kahakai ma kahi o ka waa o ke alii e waiho ana i ke one, o kona wa no ia i kauoha aku &i i na kanaka e hoo lana ka waa i ke kai. He ma~ nawa ole no?ioi latxa ana ua waa

ala i ke kai r kau na hoewaa, olapa na hoe i ka linma a kaohi ma na aoao, hao ka hoeuli a kipu rtidhope. I ka maka x ukau ana o na hoe waa ame ka waa ehke me ia i hoikeia ae nei, ia wa i ku'i iho ai na hekili paapaaina, olapa ka uwila ī na pe'a o ka lani, pihpu j ka hanu o na mea apau. A ' iloko oia wa, i poipu mai ai ke~ j kahī ohu nui maluna o kahi a | Hamakolo ma e ku ana, a lilo [ aku la iluna iloko o ka ohu. Ua kaiiīia aku la o EEainakolo, ! Keanmiulaokalani,, Mailelauhi a ! me ke a;kane wahine a kolo ma. \ I ka ek-īkei ana ae a ua ohu nei, ike ae na mea apau e kau mai ara ua poe ahi nei :loko 0 ka .punohu ula. O ke ku no ia o ka puno' u ula mai uka o Kapahi a hehi pono iluna o ka. waa. A ma īa alanui anuenue 1 hele ai o Tlainakolo me KLe-aniniulaokala-ni, a pela nohoi me Mailelaulii ma, Iloko o ka wa pokole loa, ua hoea aku Ia o Hainakolo ma i kahi e lana ana ka waa, a kn-a iho ia lakou a pa'i iluna o ua mea 'ia. Haawi noho: ke aloha hope me na waimaka o Hainakolo ma i na aekai o Waipio, a o ka "nee aku la no ia o ka waa i ka moana kaiuli, ke lawe palanehe ala na hoe a ka poe hoewaa mc ka maikai ame ka ikaika i ka ili o ke kai. Hle mau anahulu elua a oi ka holo ana o ua waa nei ī ka moana, pae aku la lakou i Kuaihelani; hui iho la o Hainakolo ma j rne na makua ame Mailelaulii ma ame na'liī nohoi apau o Kuaihelani. Elike nohoi me ke ano mau o : % na'lii, ua malamaia ae la h.e aha ; aina nui no lea hoomailani ana i ke aliiwahine o Hainakolo ame kona mau hoahele. MAHELH VIJI Hewa i ka Manu Imi Wai Puu , o ke K.nha Manu o Kanpe'-i I —Apakau ka Hann a ke Alf)hfi i ke Klino j I ka la nae mamii;i īho tt ke I kuklilu iu ana o ka ;iha.<iuiu ) ua : olelo aku ],i o Keanīniulaokalani ia Hainakolo: | # "Auhea oe e kuu wahine, e Hainakolo; apopo aiuinei Ja, e ; hoea mai ai kuu kaīkuahine." | Alaila, olelrj aku la o Hainukolo i ke kane- <s He kaikuahine no ka hoi kekahi ou? Aole , hoi or; i hai mai ia'u i ko kaua | mau la e noho ana i Waipio, he j kaikualiine kekahi ou o Kuaihe- | lani nei. Waiho kou hoike mai j i keia manao ou e ke kane, a hoea kaua i kou aina hanau. A owai nei kaikuahine ou?" ! Pane mai Ia ko kaue: "O t HapaimemoiKi, ke kaikamahine | a Makaliinuīkuakawaiea. A o i ka'u e olelo aku nei ia oe e ka t: hana oo ja ry» Hu> ?i

I u'i a nani, i ole hoi oe e- nemanemaia mai i ka pupuka."' No keia mau huaolelo a Keaniniulaokalani i pane miakona aku ai ia Hainakolo, ia wa i kulou iho ai kona poo ilalo, a paa ae la hoi kona mau lima : l;uoa opu e hapai ana i ke keiki, a na ka waimaka. no e hiolo ma na papalina. A mahope aea ae la iīa a n&na mai ia Keanini, me [ kn olelo ana mai: | <: H!e ken nohoi koa lokoino a hdna aJoha ole la'u e KLeanini. O Hawmi nohoi i<2 a*u i hele rnai la. me oe, no keaha no la hoi oe i haaiele ole aku ai īa'u ilaila, no kn'u pupuka; elike me kau olelo i hoopuka mai I?i iri J n I KTawaii nohoi piha l<__i pupuka kiloi aku. Waibo krm i j'u a hoea au i ka am'd malihu.i, Ēhia k'd hoi mea aloha owan ame kct lei a kaua a'u e hapaī nei. Aka, e hoomanawanui ae au i ka la. o kuu maewaewa. A. 1 hai aku au ia oe e kuu kaae, aohe u'i o Kluaihelaai nei a mawaho aku hoi o nei aina e* loaa ai lra u*i o Hainakolo i ka pali kapu o "Waipio. Klai nohoi ooe ponoi no kai ike ia wea. Uookuuia aku nae ka u'i o ko kaikuahine o Hapaimeweue a ike'a ae i ka la. apopo." 0 keipi wau olelo apau -a K.e~ anini e ukamailio xirp\ mawaena. o lana, ke loheia mai la e na kaikaitiri o Haindkolo, a uwe iho la lakou no ke aloha i ke kaikuaana. .Eīoohoīo like iho la Jakou e hooih i- ko lakou u'i a me ko lakou nani apau maluna 0 ka hanaumua. 1 ka pau ana o na kamailio j ana mawaena o laua, oia ka wa 1 hele aku ai o KLeanini i ka hale 0 ka nnakuahine, oia o H!iilei. 1 kona hiki ana aku irsiua o ka makuahine,. ua riinau koke mai la o Hiilei iaia* "Heaha kahi huha. o Icf alo aln?" Pane nku I.» o Keaninir "Ua olelo j,k,. „ c i lU ; (l TJ>unalkolo e h«ij>;i u uī i l< fl apofjcj i ole ai :m e- hīlahihi i k.i w;i r hiki mai ,u kuu kaikuuhme u r*K;uv.ur'; ,j olelo m ,n r»ia ia'u, hii wahiiu! pupuk.fj k:i*u o k;i lioao una i*" '*0 k.iu mau olelo iu o k,j aku ucj i kcj kaikuu-. hine? i ninau liou mai ai o ETiiJei. Ae ak» I.i 110 hoi o lieanini. ta wu i uwe iho aī o Iliiloi me r>rx wnūnaka < helcJeī .mSt ma korw mau papaliun, ,i olelo nriai la cj*ta mei k«j. Ic.;o walohia: "Ua hewa aku lj kau oleilo, e kuu keiki, ī kc> kaiku;thinr;. 1J a eha aku la koiia noeiuoo no ia mau olelo au. AJoJ).i wmle 1 uo ka Jjc» ho k.uku-ihine (Aoi.h i i'Aii.) li hoao ae e na lioamakaainana o Oahu ia Keoui Anokona 1 I'uuku ncj ke Kulanakauhale mo Kalana cj īlonohiln.