Ka Holomua, Volume I, Number 51, 19 September 1914 — E Kupaa no ka Pono! [ARTICLE]

E Kupaa no ka Pono!

He ruea oiaio. ma kela wn kahi» ko ua huli au kekahi o na kaula o ka Isoracla i kekahi kanaka pom> noa ke uwakua o k.i la e huokeke atia i ka nui īia k;inaka uia īiri alanui o kp knl.-innkauhale <j In*nretna mnauia mai oia

"Hi'iilia k:m o hu)i " K 11 u] j an a n u ī k< > kana '< a pono *'

M_a k<± knlanakaiihole a ke Au— puni o Helene, mauua aku <> ka Haku, ua hoea at« kokahi kanaka akeakiiniai kuulana loa oia Aupuni i lamaku ma kt % kvilanakauhale o Akeni ī ke awakea o ka la a huli aku l.i <u.i i k.maka pono iwaena o cj:i k,tnak.i il«>kw ofa kulanakau — b a 1 o*

Kh ri'i> iiiai rn ī koia mou moole-l lo ia kukou 11<* n)( a nalowale, v>o-i hihiln ;i p.i lt kiKi loa ka huli ana i ke kan»!;ii e hooko ana ī kana nn*a -> 01.-Io ai no ka pono kaulik^ Nolaila, iiia ko kakou aoao īho he mea nui loa keia i* ka liuli ana i na xh)o < hann ana ī ke kana%vai me ka hookele ana ī ke Aupuni, rae kt* kaulike 13 makaala, e huli mai pauaho I ko kakou hoomaojJopo ana ia poe inai hoololi ī ke koho aua. Aolu au he mea pono, h(r? wahi V>ono uuku īio, aka, ua luki īa'u e hoonee me ka īkaika i ioaa ia'u no ka jjoiio kaulike, e like me ka'u i hana ai, K ike īa uo ma ka niooU'lo o ka Ahaololo mau i ka enakahiki 1901 o keia Tenton. E Loaa no ka o keia hana ina ka buke moolelo o ke g>enate rxia ka Olelo Beritania a pela no ix;e ka moolelo o ka ELale o na Lanamakaaioana ma ka Olelo Bentania no; no ka maa, oia no na huke 1 lo&a mai ia'u. Eia na bila a na rienetoa oia Kau Mau i aponoia e na }fenetoa a puka aku mai ka Hale aku o na Senetoa a i k» ī£aie o na Lunamakaainana. E iksia no keia mau biia ma ka aoao hope 880 o ka moolelo o ke Kau Mua o na Lunamakaainana, a penei na īnoa a me ka helu o na bila. Na Bila W. C, Aki, 24, 85 2 C. Brown, 5, *i, 7, 10, 11, 13,I 3 , 14, 15, 16, 16, 18, 21, 23, 65, 66. 15 J. Brown, 39, 45. 56. 74, 84 5 Geo. Carter 27, 77. 88, 93. 4 Crabb» 28 1 Komite o ka Papa Ola a me Hoonaauao 30 1 Kanuha, 29, 31, 32, 33, 59 76, 96, 109. 8 KLalauokalani, 26 1 Nakapuahu 83, 101 Pana, 37, 81, U >. :S Uukol, 7(), 71. Vt liill Wlnte, 3(">, 51. 52. 67, 97 Ilnma --/>•> R(ipul>alika 'i< r > hilu. ilome llula 2;i hila MANAO LIOAKAKA

(\ ka hila •">'2 niii ko'n inoa nu fSi;ui;Loh (5 Unahl'n' (l'iipiu) ih hiln. c pih «na 1 kn S<mi I (Kila) o ki'in Ti>rilorj I'eilu ī lioileeia a i ni:i ka luino *J72 o kft nioolelo <» 1< u fl:ilo

I'.ihi Hrlu nm I.;i m<wi okn J'ni>a ()l« u ii'Ki HOO/1.1 Nh'U uo 1* "hilu a ru(i. kc doi a Hf nrt,on It 15. Jialauwii).i " wi-h" i Uo'u mos» a o. hookonm i k:l inmi o ko niīikoii Komili' r;ij>a (>'a .1 mo ]l(ic>nami:xi, Ha si»* Uoke ,111 ī iiiru ci iiolo koku <11 i;i hjl.i 1 k:i Ihile o 11.1 hnna maka.min nn .

K īko i n m> ka h.*ln o k. 1:1 hihi :;i> iiin ko'u mo.i inn k.v Ijm 1 1 o ke noiKi 1 •'!(>

O kn 'lnla helu (hi 1 ikoia iu:t ko'u īiiou ni'i kiv iio,\o ,S'.lT o k n moolWo o Uii, o >1 ;i kini.im.'i kamniiim Aol«- 1 hoiko i:l ki nnjololo piha o 11.1 nu*;i c l'ili ann po ki*in liil.i. Nolmia, oka hmna 11111 o k»'u mnu hil.i 1 komo 1 ka īlnh' uiai ki' Srtniili' nkn lio own.

O iia l>ila hu 1 ma ka iima o ka m«a hanohano O. Hiown, u ka hit]>nnui o kom mau bila h« mnu hiooiaii ana j kqjc&hi mmi pauku o Knnnwm Tsi\*ila a mo Karaimn.

Eia aa poo a me na manao ano nui 0 keia mau bila a'u. Ekahi—Helu 29. He l>ila keia e pili ana i na kauka i ikeia he akamai i ka lawelawe ana i na ma'i ahulau iloko o ka ama a me na ulia poino nui. K li»aa ka tnana 1 ke Aupuni e lawelawp wale mp ka uku oli-* I ka hooholoia ana oke Henale, ua ae aku au 1 ka pakui o lioOknhi li»npri <Iklh walf* no o ka luahma, oiai nae e ukuia ana lakou uia ka a lnki 1 ka $500 o ka maluna me na hoololi e ae 1 kela wa o ka nia'i huhonika Kekohi keia. o na, ninau ano nui i haawi. njai ai na kanak;i ia makou ika hanohano. E īke īa no keia hila ma ka aoao 271 o ka n;oolelo 0 ka ELale o na Lunnmakiiiiii^na. .R]via- —l3i)a Helu 30 o. like me īa 1 hoakakma ao la malunA, he hila keia f hoolilo ana. 1 ke ku'.a o Lnhainaluna i kiala kn;kie uo urv k(iiki :i ka pof i]thuT.«i e knokoa uiai k a Oilmna H<>nti;uii rt o, kohoia 1 P.ipa »S.abu S\%.ivW-ii no ka hookoli' ana i home hoon iaua<> no ka pono o ka por- iiune ma k/*. īke kiekie ka nooimo a m.- n«* hnna Jima K ikeia nc> kein hila ma„.kti Llana 14 o kc Senate. aoao l.'iU o k« Wenak- a. nie- ka aewo 221 ame 284 o ka Hale o na Lunauukaainana

Ekolu—Hila 31 o ke kula kiekie uo k< j ia Teritori malalo o ka hoopoDojjoDo ana a ka Oihaha Hounaauao iijc ke a'o pu īa 1 ka īke kiukie ma na ooea kani a me fca īke himeni Ua. hoakakaia tna ke K.anawui Kumu o kakou, no keia kuia. I keia wa ke ku -neī ma Manoa ma ka inoa Collage of Hawaii (.Kula Nui <» Hanau), na Hon. Wiliama Euelo keia bila a. lilo i Kanawai i kona kau Haule ia kau i ka Hale o na Lunamakaainana i ko makou kau. E ike īa no keia bila ma ka aoao 325 o ka moolelo o ka Hale. Kha —Bila Helu 33 o ke Senatc hei bila keia no ke kanaka īlihuneMa Anritjrika Huipuia, aole e paa wale īa a lawe waie la aku kona uku liaua. īna oia wale no ka pono o kona oia ana ame kona ohana. >ta keia bila heiu b3, aole e paa wale ia ka uku hana ma na ano a pau. E ike īa no keia būa ma ka aoao 248 a ka moolelo oka Hale 0 keia wale no ka'u wahi kanawai 1 ola ī ka Hale o na Lunamakaainana. Hiki īmua oke K.iaaina S. B. Dole, a haia na ia he umi lilo i kanawai E ikeia no ma na ka— uawai i hoohoioia i ka makahiki WOL cSession 1901) ma ka aoao 27 oia huke kanawai, kanawai helu 17 ola buke. Mahope niai nei na kekahi lima aloha ole, ua hoopauui la kanawai a'u, a ua houholoia he kanawai e paa ana i ka uku hann <> ka mea ilihune lOhma — Bila helu 57, he bi)a keia h< oumua na <ipio i hemo |Hiiio in.it kekahl mau kula kiekie uuii <> keia T(?riton ma. ka Ama Muku» (Ami'iika Huipuia) īloko vnn kiiln kii'kir II);*. ka hnli ana ī ii \ i k<* liki> ol<-; niii ī bolo kfia hila . ka mai ia \va mai a lnki i keia wa, īnn ua nui na kanu ka na iuao iwai'iia <> keia Lahui kanak.i 11<> k>i Ji<>op<>no\ii>no ana l ninimw.i <• i'i'" ui'l n nif k»' alakiii ,-iii.i i l.i'i.i I.< I.lllk fi naka 1 n;i. ino.*' <

jn)im :u U .1 t> na lie-i lv i 1 }mli 1 ki» ik«' ni:v t».tl in > i , n.i I'!in iiku iakmi tn'j. n.). kn K'u ?7i;i na h:ia\vina nj.t n<i l< ni:i k n ><ii' .i l;»lcon ī ai Jll ■ nn i imi ln i) ) n.iii» 1) ;i} »a ī 1 k" i. i I 'liuik i n ki» īlniiik, I- likf MU> k.i t!-v A Al.nnn (u.iii li.ii.si m:ni..'l llni.i» n kelii. Kulnn:) kaui i k i mi''i i i'imo Jna .11 na «ii,mi.j i, m iii-u «iui\ ī na lumlilo .t i)iin K ikiia bll > koiA l):ia I.a uu:. nhwl.'l.» t. k..- 5,.n'il' .i nii' ksi i\.);i«) 31'> «> k;i Hu.3i> |v,i kn mi'\ ;i )nk i aoh' lu l ruuolelo i ik' t;i ni'' ks\ io«-olt'lo t> k.\ lla.li* i.i, 1; i l.'inn"L" īi jii.i «» ki-ia Ijil-« Kuim). — Bllf\ J)«lu «) ki'ia bila un il.« '« fi' M k« a<.»ao 870 o k, niiioli'hi <1 kt ii» Hali- uia ko'u īnoa Aok' na«' ht inoolelo i loaa īa'u l)ih ana i k. j ia bUa, ma ka moolei" oka Hale, Ua manao au hr lnla

kei* epi 11 , kw laik i ru ku»i: • >iai uo pui, ,u, yu ,na p.h a n«* j ... !■< ik' n, n-e KonnU» o nrt K olepa 1-k^oleo kul» n , kanhit]f <> lal be ka 113111111» <>*1.» K,l uku laikim ia wa, ko J ( .. n:» halekuai ĪU» » tn .ii j.„ irj( > mi halpkuai kukHH iimuu „ fcm,knlanak«u aaie _ O K ,i n.e-n nUI a » u make make ai im na halekuai kukaa a na haiekuai nunui, oia keiw i hookahi-lin])a-w tl ] u } pa-keneta uia na n ea a pau loa ī hooliloia i ka makal.iki e uku ia i ke Aupuni e loaa »«. hehookahi hanen tausam <l.ua a <n i ke Anpuni ma waho ae o ka uku laikini.

Khiku—Bi'a hehi 7l> he hila keia no kek&Li) lu,ntin» kuikawa, e ike īa no ma ka moolelo o ka Hale. ito4o 310 Ewalu—Biia helu 96 he bla keia e laikini ia na poe a pau e huii ana ī ko lakou pono ma ke kuai i r»a holoholona iloko o keia reritori, E īkeia no tna ka aoao 310 o ka moolelo o ka Hale.

Kiwa—O ka bila hope keia a'u i hiki aku 1 ka Hale, oia ka bila heJu_lo9. He bila keia e hooloii aea i na kanawai auhau Ua ike au, ke oku piha uei na poe no la— kou na waiwai uuKu iloko o keia I<=ritori, a ona poe hui nunui a me rio poe w»iwai loa, aole lakou i uku piha ] ko lakou huma waiwai. .E ikeia oo keia hila uaa ka aoao 501 a me 502 o ka moolelo o ke Senate o ka makahiki 1901, a ma kii aoao 4(>5 a nje 467 o ka Haie. 0 ka eiwa keia o ka'u tnau bila i komo ika Hale. o,ka hila helu 33 wale no kai puka mai ia JHale mai a hiki ieuua o ke Kiaaina E llke me ia i hoike ja ae la ma ka ooahele eha. Me keia ka pee aoa o keia bila a*u i ka H e ]e o ua Luna aakaainana. B īkeia ma na aoao like ole i ho iKeia penei: Bila heih' 29; aoao 269.271, 281, 3*32. 369. 391. 449. Bha helu 30: aoao 96, 138. 175. ISO Bila helu 31, aoao 322- 325, 353 li'W, 470, 4SO HJa helu H3, aoao 140, 248, 266. 277.261 tljaws'l7. page 27). Bila heJvi 69, aoao 87y. 880. Aole moolelo. Senate aoao 305, 316 319. Bila belu 62; aoao &01, 879. B 1,. heiu 16; aoao 299, 310, 392. Ri]» he3u 92; aoao 475i 470 BiJa bela 109; aoao 465, 467. O kekahi o ka'u man oleio hoo hoio ano dui i hoikeia ma ka mo oleio oke Senate naa ka 01010 Be ritania. K ikeia no ma ka L.a Hana 56 a noa ka aoan 555 a me 556; penei no ia. ma ke nno nui: (Jlelo Uooholo Hui. I-Jp olelo hooho/o keia e pili ana ī ka tlui iMahiko f> Waialua i ke oki wale ī nn laau, eli wale a me ka hao wnle aku īoa popo wai rx«»i na aina Aupuui tnai ia wa, ujo ke kauohn n i>iv ma ia olel*. liooholo i ii.i l;u ī h a howa, alailn, v Inwo no k» Loh) Kuliii)ti ia nmn iuiu.i o ka Alln

Kliia—Mn ka I>a Uana r>7, *ia lawe mni nu he aian oleio liooUolo. Ua koh» na Sonetoa ī «iau Komitc «io ka hni ana aku ke kia mna njo har»a ano nni O ka hann ano oui aia komite n'u i ike ai no ke noi ana aku i ke kia aina <• oiuolu mai oia o haawi mai i kekahi inau keena o ke Aupuni i no kannka Hawaii no ka hookeie ana. I-Cia ka pane ma ko ke bia aina noao *'Aole pu e ae, no ka mea, he lawe na hoa lianohano iwaeiio o iir kauaka Haw&ii i ke dnla kipe no ko lakou mana koho a peln nkn v Kia ka manao nui o keia olelo hooholo, penei: K la i mau komile iuailuko naai o na Ilale lOhui, 110 ke kono nn.i aku i ke kiaanui e hoike niai oia i na kumu kupono ona i hoahena ai 1 na hoa hanohano o ka Ahaolelo, no ka niea, be ninau keia e ahai ana i ka inoa naaikai o na kanaka Hawaii. I ka huli ana o ke ko ix»ito ma keia olelo hooholo, aole he Joaa o ko kiaainn, ua waiho

mai oia i ke Aupuni na ke Kakauolalo Kfcjp b e hookele. Na ka L,unakanawai Humphery i kahea i Aha Kiore Nui, a o .J. O Oarter Lnnahoomalu 1 A«± hul» uono ana oia Aha Js iure Nui nj« ja hooholo. nole i loaa ka ht«a i ūa h«m hanohano. ī T a olino hou maā la ka maemae o k» inr>« <r ko k,». naka Hnwaii ' Ji) ikei.* no ja olel«> hooholo rrja ka auao n me o«>i* o ke Senate ma ka Ol<»lo J3er.tania. Olelo hooholo elua rra ia Hia Hanu 57 o ke Senafp hoo holo e hoopauia A r J. uathaa Shuw mai ke f een d Auliau X u j o keia Teritori. trpmiil. t>o Ja < knn» lawelawe pono ole i k« «uhau ana Oiai ua loaa aku i,»'u um kana buke auhau ia wa u» auh.u Du j loa oia i na waiwai|>«« 0 ka poe ilihune a houuku Joa j ka auhau ana ina hui iiunui a me na poe waiwai. E ikeia no ttt» ka ' aoao cKS9 q 3ca moolelo o ke Senate ma ka Olelw Beritania. I ko'u hu* ana n e Wm. H. Wright ka Puuka 0 ke Teritori, ua noi aku au iaia e pono tio iaia e noi aku ia Mr.. Shaw e waiho nnai i ka hana, aiaila, e Haawi no an i ko'u kokua oia» ka Puuko o keia Teritori. Be me® oiaio ua pau o Jonathan Shaw he znau pule mahope naai. sob "^ l^ Olelo hooholo i ke Kaa &uikawa, La H ana 29. aoao 245 a me 3 46. Olelo hooholo. hooholoia. I—E1 —E kukuluia i Kula Hoopololei mawaena o Kahuku a me Laie, a ua kukuluia ma Waialee no $1 6,000. . 2—E hoomaemae laou ia k-ula. hoopololei tr.a K«palama no Ena kaikamahine no $1Q f)QO 3* 3—No ka hooponoponp hou aM«. 1 hale a pau ma ke kula o Lbj" hainaluna no #45.000. 4—Alanui Kalihi mai Kaiulanf a laiki i Kilohana no $1,500. 5—25 huoloihiia ke Alanui Wai— na a hik.i i ke Kula Keinaehameha n o $2«\000. hooloilaiia ke Alanui Kiala a hikii ke Alanui Kamehameha Eha no $50,000, 7—Alaniii Pauoa no $10,000. B—Alanui Moi mai ke kaona. aku a puni na Koolauloa a loa» ke Alamu Nuuanu tua kela aoao c ka poli ii o ¥80,(j{)(). 9ka. hoopono ana 1 na alanui o Iwiln no .i2.out>. 10-—i īlina no ka poe īlihune no «6,000 Oka mahele ekahi a me eluaUa hookoia. JE na niaknainana >na un noaoaeoukou o ka'u i hana ai uia ka Efaleo na Senate e like ms ia i hoikem ae ia naamua, ua lawaia e umemai i ko oukou hilinai ana no'u,. alaila, ke kono aku nei eu i ko o» kou oluolu ena Home Rula, Demokala. Holomua, Lahui a me ko'u aoao kalaiaina Repubalika, e kohonoai ia'u. no ko mea, o ka pono a'u e hana ni he ponoia no na eoea a pan Ks hulo nei au ma ke kulana Lunaniakaainana oka Hale no keia Kau <' hiki mai ana, Apa na Koho Kinu» nia keio K nlana o (>ahu ni ī R t.a mekiiaMinnn ma <■ pone m.ii koknhi nn-.i »a oukon he hoo j)unj]»uiji i' «'n\ ma u iim'» m'u i hoi k«> a<j )i» nmiuna. nlnila. e lioolaha oe in» iiii niij i.'|ju ī ko'u liooj)uni p\mi innin o Uo aknn C>w<*u ih<» no me ks oioio. DAVID KANUHA-

Ke haawi aku nei au i na hoomaikai nui ina hoa naakaainana i kakoo mai ia'u ma ka la koho me ko lakou mau balota, pela hoi me na poe i kupaa a hiki i ka loli ana ma kahi o ka hookomo ana 1 ka pahu balota, ke haawi pu aku nei no au i na hoomaikai ia lakou apau i huiia me ke apo o ke aloha.* Me kuu hoomanao, DAVID KANUHA, Lunamakaainana o ka Apansr 5, i haule ma ke koho wae, Mai poina ia William "White (Bila Waika) I moho Senatoa.