Ka Hae Hawaii, Volume 3, Number 34, 24 November 1858 — HE BUKE LAPAAU. [ARTICLE]

HE BUKE LAPAAU.

I kakania mai ku Olelo fVaha niai o Kekaha e Kalwohano, a i kopiia ina keia liuke e S P. Kalāma. 'JVa G. P. Judd ika makuhiki 1837 paha. Mokpna I. Kamaoa ke kane, moe ae o Kamaoa ia Hi naaimalama, he wahine ia, hanau mai o Ku, he akua—he akua aikiinaka, a niahope onu, hunau mai o Lono, he makau kauaka, o kana waiwai o ka ipu o Lono; a niahope ona, lianuu o Kaue, o kaua waiwai n ke akua, o ka poe kalaiwaa a me ka poe lawaia; a mahope mai, hanau mai o Kanāloā, lie akua inoino, l>e mea awaawa Iiana, kawaiawaawa a me na mea awaawa a pau; a mahope ona, hanāu mai o Kamakaokukoae, he anaana, o ka anaana kaiia. Hanau mai ka poe rnai, o ke ano o na mai a pau, ka hoouna, o kā pua kekahi, o ka po kekahi a ine na mai hoounā a pau. Ina e hele o Kaiuakaokukoae, hahai ka poe mai mahope ona. A niahope ha-

nau rnai o Kaalaenuialiina, a muliope hanau mai o Kainakanuiahailono, o kana waiwai ke ola; O kela mau keiki mamua, ua pau lakou i ka hele; a inahope i ka liaaau iina o Kamakanuiahailono, manao iho la_ kona makuakane e noho ine laua, aka, i kekahi manawa olelo o Hinaaimalama penei; “ Ka ! loaa no ka waiwai i kau mau keiki a pau, nele no ku’u keiki.” Alaila olelo mai lu o Kamaoa, “ Ka! ua m'anao au he keiki nuho keia me kaua, aole hoi e noho ke hookuke nei no h»i oe. Heaha _la hoi auanei? E iiclc.no ia nei. Eia kana waiwai la, oke ola oka mai, O ke ino auunei ka na kaikuauna mainua la, oke ola akii ka ia nei.” Alaila hele mai la KamakanuiahailonO.

Hele mua inai ia a pae ma I'Wihau, hiki mai pau na kanaka i ka make ia Kamakaokukoae, alaila hoola aku-ia ia me ka laau lapaau ole. Oke kanaka ua pilau loa, make no ia; o kn mea i pilau olo, ola no ia. Hoola ako la ia i na kanaka o Niihau a pau ike ola. Oka waiwai i loaa ina kona hoola ana. waiho no ilaila.

Hele mai la ia a K&uai, hoola iho la in i na kanaka a pau i ke ola, o ko laila waiwui, waiho np ilaila. Hele ia a hiki i Oahii, hoola aku la.no me ka laau lapaau ole, a o kolaila waiwai, waiho no. Pela uo iu i: hoola’i a Molokai, a Maui, a Lanai, a holo loa aku ia a hiki ma/Hawaii, pae mua $ku la ia.ma Kohala, hele aku la ia ma Kona a hiki aku la ia ma Kau, i ka pali iuka, ilaila he alii e mahiai ana, o Lono kona inoa, ua akuakoa na kanaka e mahiai, hele akii la'o Kamakanuiahailono a halawai me kekahi mau kanaka e hele mai nna mamua ona a haluwai pi> lakou. Nana aku la lakou L ka mahiui mai *o ke alii, alnila muhalo aku la kela mau kanaka i ke alii, olelo rnai la ia Kamakanuiahailono, “ E, meehoi ke kanaka ui e mahiai mai la.” Olelo.akti la o Kamakamiiahnilono, “ Auhea?” “ Aia.” Olelo aku la ia me he mai la. Olelo aku la na kanana, “ Aia hoi mahea ka mai o kela kanaka ui e ku mai la?” Olelo aku la o Kamakanuiahailono, “ Me he mai la, puka nu la ka nani mawaho, he kokolana ko loko.” A pau iu olelo a lakou, alaila hele aku la o Kamukanuiahailono, u hele aku la hoi kela mau kanaka e hinau i ke alii. Olelo aku la laua, penei : “O kela kanaka e hele ia, i i mai nei • he mai kou; i aku maua, auhea hoi ka mai o kela kanaka ui; i mai nei he mai, puka ae >la ka nani mawaho.” Alaila huhu iho la ke alii. e paa’na ,no ia i kana on mahiai, lawe ae la ia e hou iho i ka lepo, kaikai ae la ia e •pahu ma ka lepo, ku iho la kona wawae i ka 60 ana.i kaikai ae ai, paa iho la kona wawae i ka oo, kuhi aku la nO kona lima e uhai, ‘aka, aole e hiki ia ia ke uhai aku. n Hahai aku In na kanaka mama, hapaiia aku [a ke a liuliu maule iho la ia. Hahai ia aku la o Kamakanuiahailono a loaa aku la ia, hopu aku la na kanaka ia ia me ka manao e pepehi ia ia a make. Alaila olelo ae la ia penēi, “Ina no hoi e pepehi oukou ia’u a make, make no hoi ke alii o oukou.” Alaila hoikaika no kekahi poe e make. Alaila, o kekahi poe i i kana olelo ana penei, “Ina make au make no hoi ke aliio oukou,”

ālaila, olelo mai la lakou, “K! uoki hoi, ke i ae la hoi kela, ina e niake ia make ke alii.” Pela lakou i apuepue ai, a ola ae ia

Kai mai la lakou ia ia i kahi o ke alii; hoi mai la ia, ua uli/ka laau ana i hoolei «i, no ka m»'a, i kona hele anu’ku, hoolei ae la ia i ka laau nia kapa alanui, u i kona hoi ana mai, ua ulu.a ua hua kekalii. Lawe ae la ia i ka popolo a me ka liua o ka uliuloa, ua kapaia lie huhui ulialoa a me kona inole, hali mai la oia ii inēa, a kui iho la a pau, kau akii la, wahi aku la i ka welii mawaho, a hoa aku la a pāa. Oia ka mua oka nini ana.

Alaiia hele aku la ia mawuho, ua ano c iho la mie ia imua o lakou, ike ole.ai lakou ia ia. Hele 'aku la ia a liuliu ola ae la ke alii. ala »e la, hoiio aku la e keehi r aole eha, a ku ae lu ilnna a keekeehi iho la, aoleeha; hololiolo aku la ia io a io, aole oha; wehe ae la ia, aole he wahi eha iki. ua huipu a like me ke kanaka eha olo, aole hc meheii o kahi i ku.ui i ka oo. Alaila, manao iho la ia e hahai aloha aku ia ia, aka, aole ia i ike i kahi i hele ai. Ninuu iho la ia i kahi i loaa’i o Kaniakanuiahailono, “ Maliea la i loaa’i ke kanaka nana au i hoola?” Kuhikuhi aku la lakou, alaila hele aku la ia e imi ia Kamakanuiahailono. Hele ia, aole i kauoha iho i ka ama a me ka Wahine, a me ke keiki, a me ha kanaka, a hahai aku la niamuli o ke ola. Mele aku la ia ā loaa o Kamakanuiahailono, ike mai la ia e hele mai ana, huli* ac la ia i hope, ike aku la ia o ka mea aua i lapaau āi, hinau mai la ia, “ E hele ana oe ih.ea?” I mai la ia, “ I hahai mai nei au ia pe i kuu ula nei, e hele pu kaua a make aku me oe.” Olelo mai lii o Kumakanuiahailono, “ Mamua ae.” Hele aku la ia mauiua ona. Hele mai la laua mai Kau inai a hiki i Puna, a Hele inai a Hilo, a ae iluna o Hamakua, alaila hele laua ma ke alanui ma uka o Hamakua, no ka mea, manao iho la o Kamakanuiahailono, o iuake ke aikane i ke kaikuaana, ia Kamakaokukoae. E noho ana ia i uka, maluna ae o Waipio, nolaila kona ahai ana : ke aikane mauka loā. Hele aku la laua mauka loa a hiki i Waimea, iho loa’aku la laua a hiki i kai o Puakp, a hiki laua i Kalahuipana, hiki aku la laua, ua pae mai ke kaikaina o Kamukanuiahailono, he mānu, kona «no, he anuenue kona ala i hele mai ai, he laau kana inea i hnli mai ai. Ninau alui la Kamakanuiahuilono, . “ Mahea mni nei oe ?” I mai la ia, “Ma Kona mui nei uu ” Hoole aku la o Kamukānuiahail.ono, “ Aole paha pe ihalaila mai nei. MaInila mai nei nu, aole he kanaka o Kona e like me oe ke āno, I h"u aku la ia, “ Mauka mai nei au.” Hoole liou mai lā ia, “ Aole oe malailn mni; malaila māi nei au, aole he kanaka e like me Alaila, olelo aku la iu, “Ma kai mai nei au.” Alaila ue aku la ia, “ Ae, malaila mai nei oe.” Alaila hai mai la ia i kona inoa o Koleanuiahina. Alaila, hai mai la.he honhanau ia'nona. Noho iho ia lakou malaila, a pau, alaila hele aku la lakou mn Kohala, hele lakou a Kamanuiohua. Ninau o Kamnkanuiahuilono ika lauu, “ Auhea ka laau ?” Olelo aku la o Louo i Koleamoku, “•Ua haule.” Alaiia kii aku la ia ina Puako. I kona kii ana, hiki hou aku la ia, ua ulu ae la ka laau, alaila kii aku la ia e iihuki, huhuki aku la ia niarnua, ulu mai o hope; huki ia, aole pau iki, alaila haalele iho ia ia a hoi aku la/a loaa o Kamakanuiahailono, ninau mai la, “ Auhea?” I aku la ia, “Un ulu. Hiki aku nei au, liuhuki au mamua, ulu mai mahope, hana au a malowa, haalele aku nei au,” Noluila, huiiu iho la kona kaikuana ia ia, nolaila aole i komo o Lonoikoleāmoku iloko o ka hale o Kamakauuiahailono. A kalaiia he wahi kii a kukuluia mawaho o ka puka o ka hale o Kamakanuiahuilono, aole ia i komo iki a hiki i kona. hoi ana i kahiki A hoi aku la in i kahiki, hele aku la o Kiimakanuiahailono ma a Awini, noho iho la laua ilaila ine ke.aikane, me Lonopuha, ilaila i ao aku ai o Lono i ka iqpaau a pau ka lapaau ia Lonopuha, alaila hana iho la, laua maluna o kekahi wahi moku i wahi e kanu ai ka. laau lapaau. Hana iho la ia alu aku la ika laau maluna,o ia wahi moku; a pau ia hana a laua, alaila kauoha o Kamakanuiahailono ia Lonopuha, “ Ē noho oe ia nei, e imi au i o’u kaikunnna, e noho oe, eia kau ai la o ka hoola i na kanaka, o kau ai iu, h me kau ia, a me kau wahine, a me kou hale, a me kou kaoaka ” Alaila hele aku la o Kamakanuiahailono, noho iho la o Lonopuha I Awini. Aole i pau ia mooolelo. Keia pule ae t pai hou ahu no.]