Ka Hae Hawaii, Volume 5, Number 24, 12 September 1860 — Kauwahi o ka olelo a ka Peresidena o ka Papahoonaauao. [ARTICLE]

Kauwahi o ka olelo a ka Peresidena o ka Papahoonaauao.

Mn Kuuni, elua kiila plelo Hcrit«nin, liookalii ina Wuiuiēa, u V. Knnuku ke kumu, mni 30 a liiki i 35 ka nui o na h-«iim«na, -Uu kiila nn n koknke pau ka iiiiikaliiki 1856, a uu haalele ia, in> ke kokua ole o na niakuu. Ua olelo ia nae he mau kulu inuikni keiu. •. Ma Kuloa ka lua o kelu inau kula, o lvamika ke kumii.he‘25 na liuuinaliu na na makua walo no nae kokua i.na inakaliiki i hala; a liiamua iho uei, uu hooliloia o like ine ke Kanawai Kivila, na kohoia kekalii mau kahu hou nona, he keiki no Lnhainaluna, k.nkua i na kaikamahine haole a. Kauka i.na ke ao anu, O ka nui o ua d»la o ke Aupuni i lilo i na kula olelo Beiitania, nule nae i ke kula ma Lahainuluna, ame ke AIii, mai ka la mna o lanuiii’i 1856, a hiki i ka la 31 o AIaruki; e.ia no $6,577 52; $3,296 83 i kikooia il»k« o'kn Waihona, a $2,91 1 19 noloko inai 0 ka ukuhoopunee « ke du!a kumupaa i hoomoein, n o ke k»eua iho, noloko ue o ka auh iu kula, peuei ka lilo ana. No ke kula ina Kau, $41800 N T u ke kotji ma Hih», II7 50 No ke kula ina Lahaina rne k i hale, 1,498 00 No ke kula ma Wailuku, 264 00 No ke kula ina Hana, 307 40 No ke kula ina Maeihne, Ōahu, 520 00 No na kula 2 ma Kahehuna, Hono. 2,528 62 No ke kula ma Mai.oa, Oanu, 56 00 No ke kula iha Kaheohe, Oahn, 435 00 Noke kula ina Wuiinea, Kauai, 433 00 $(5,577 52

O ke diil t i lilo i ke kula ma llan i a me Manoa. no 1857 nn maimiu ; e like uvc ia n<> ka nni o ke ilula i haawiia inai'na makua. Ina i huiia. na haumana iloko o na kula olelo -6critahia i nleloia maluna, me ko Lahainaluna, a me ke kula Alii,. a me ke kula 0 Laimana ma Hilo, ko Wilikuke, pau Imi i ke Ji"ia ina ka nlelo Ben(aiiia, ua knkoke8U4 A<i!c nae i Lele inau laknu a pau i ke kula Beritania, ua (»00 wule 110 paha i helo mau. JVa Kula wue, aole malalo o ke Aupuni. Oaiiu Collkge. E. Corwin, Pesidena pro tem. W. A. Alexander, Kumuao Hekna, &c.; R: C. Hakkell, Kuihuao Lalina, &c. 0 k'a nui o na haumana i komo mai ia kula il.iko o iia makahiki elua i hala 'ne hei, mai ke 5G n i ke 73, ina Ua aoao Gollegc maoli. mai 4 a i ka 7 E like me ka olelo hooholo a ke Alii iloko o kona Ahakukakuknmalu, i oleloia ma ka’u palapala maknhiki mamun, a me ka oleh» hooholo hoi iloko o ka Hnle o ka Poeikohoia i ka la 2 o Mei, 1857, ua haawi aku ka Papapahoonanuao i ka palapala hoolilo no na aina o Hamakuapoko i Maui, Aliomanu, Papan, a me Maloaa ma Kauai, i mnnaoia ua like me $IO,OOU 00 no ke kumupaa lio ia kula. , Ua hoolilpia kona palapaia hoohui, i mea e hiki ai ke koho i mnu kahu hou elua no ia kula, na ka Moi uo e kohn. me ka apono mai hoi o ka Ahahui Misionari ma Bosetona, a hala na mnkahiki he 13, a mahope olaila, ua ke Alii wale no e koho. E hiki no i na keiki maoli a me na hapahaole a me na mea a pau ke komo ma ia kula, ke makaukau. Ua hoouno aku na kahu 1 kekahi i kela makahiki e iioi i ke dala kumupaa no ia kulanui, a ma ka uku honpanee o ia dala e ola ai, a ua loaa mai no ia ia kauwahi dala, aole nae lawa pnno. Kc kula o Laimana ma I£ilo. O ka nui o na haiiniana i koino ma ia kula iloko o makahiki elua i hala iho nei, mai ke G0 a i ke 70, he keikikane wale no i waeia noloko ae o na kula liilii o Hawaii, a un aoia lakou ma na kumu nui. o ka ike, a me ka

oli;lo l?tMilania, e like n«e ka olelo ma iia (»»- lapaia «nukaliiki inamua. Elua knnuka maoli kokua ilokoo ia kula; 0 kekahi o Kua kona inoa, ua ao, i nn haumana rna ku i»Ifclo Berilania, a uu inahaloia' kana hnna. A o kekalii hoi, ua ao aku ika pa-ko-li i ka j)o, u i ke no hoi, ua kokua ia 11ikikoke ina ke kula Beritaiiia. E like in« na hauoiana ma LHliainaluna, 'ua lilo na haninana « Laimana i ka mahiui, a ine na hnna e ac, i kekahi mau h<>ra o kela la'koia la, n ma ia hana ua loaa ka lako o ke kino, a me ka noho inalie uu no hoi. La ike au i kela kula i ka malama o: Okaliihn i hala aku nei, a i ko’u manao, he mea. n.ui kela kula i na kanaka o ia Mokupuni. O ke Kula JVae o Wilikoke ma Knuai, O ka nui o ha haumana i komo ma ia kula iloko o na limkaiiiki i hala aku nei, he 47 a i Ua lioj)o o ka nnikahiki, lie 5«, he poe keikikane waie no, e like me na hnumana ma Hilo i oieloia .maluna; ua liele no Inkou ika maliiai i kekahi inau hora n kela la keia la, a a ua loaa no ka pomaekai ina ka hui a.na i ka hanu limu mawaiio hie kaimli i ka paiapala. Ua mahuahua ke uoia alia ma ka olelo Berilania i keiaWa. Ma ke kulanui ma Ahuimanu, o R; S. Wulsh ke kumu, lie 20 liauinana, he 10 keiki maoli, 8 keokeo, a e 2 hapahaole, ua j»au lakou i ke aoia ina ka olel<» Eei ilaiiia, a ua aoia h<>i kekahi jiapama ka olelo Farani i kela la keia la, . Un mau no ke kula oh'ana o Bona ina Koliula, nole nae i hoike ia iiiai ka liana iiialoko. O ka nui.o na liaumana iloku o na kula |)ualii kuiiwale i ke Aupuni, ua kokoke 350 e liui me la i na hauniHna 000 i manao wale la il<>ko o na kula pualu <i ke Anpuni, a ua pau i ke a<>ia mu ma ka ololo Heiilania, aua loaa 930 na liumnana ma na kula j>ualu a pau loa ma keiu Pae Aiua'. O ka nui « na hauinana iloko o tia kula liilii i olehiia maluna, he 8,()28, hui rnc kela ae nei inalūna, 9,378 na haumana maloko o na kula a j»au loa. Ona dalā !>>aa ma ka auhau kul« iloko n 1839, he 31,491 49; hui keia nie ka nkuhoo- ■ panee ina ke eiala hoomoe, oia hoi ke $2,800 j)aha, a ua loaa mai he $34,291 49; oia ka nui o ke dala a pau loa i iianwiia no na kula, ine'.ka helu olo. i na daln i hnawiia ma ka Bila Ilaawina, a no ia mau dala e hoonaauao ai 1 na kamalii 8,500, a ua like ia me $4 03 no kela keiki keia keiki. He maha ko ka Papahoonaauao i keia manawa, e haawi i ke daia o ka auhau kula e kokun i na kula olelo Berrtahia, e : Micc ka iiaawi nna me ka haawi ana o na makua, a i inu e hoololiia ko Kanawai, e like ine ko’u mumio he jiono i mea e hiki ai ke haawi i k« dula 6 ka auliuu kula, e kokua ai i na kula olelo Beri(nnia, ine ka rnayao ole i ke kokua a na makua, nluila, eia ka ninau, pehea ka nui o ke dala o ka auhau kula e haawi ai i lawa ai na kul i olelo Beritania, a peiiea hoi ke auo o ka haawi ana ? Ma ka hookaawaie paha i kekuhi hupahaneri o'ka auhau kula % mn na Apuna a ,puu loa, a i ole ia, ma na Apana wale no paha kahi o na kula Beritania ? A ma ka nila hea hoi e wae ae ai i na haumana i pomaikai ai ka poe haawi i k« dala, no ka meu, aole i pau loa na kamalii i ke komo i na kula o ia auo ? (Aole i pau.)