Ka Hoku o Hawaii, Volume XII, Number 32, 3 January 1918 — HE MOOLELO WALOHIA NO KEAMALU KEKAHI O NA MOOLELO HOONAUE PUUWAI O KA LAHUI HAWAII "Mai ka Hoku o ka Pakipika" [ARTICLE]

HE MOOLELO WALOHIA NO KEAMALU KEKAHI O NA MOOLELO HOONAUE PUUWAI O KA LAHUI HAWAII "Mai ka Hoku o ka Pakipika"

r HEĪ,r 30. | I keia lana wnle. an.a iho no nia j nei ma ka moana. a hoomanaii j hou a« la |»o keia i na kamailio iana a .kuiia kupunawahine Hina iaia,. 4 ia »<> kekahi kupnna ona j iwaeijj| ""a lJ k& moana, a oia jkupua| hf>i ona oifi no t, * i'ahnia ia mai awa n«i kei» j i kahiia aku ai la kupuna ona. a he .wj, poko)©: wale nu kau ana k»ia iU v na pono'i oia kupuna ona, a h<iorrftka nku la nc y hoi e hoihoi iiiia nfi i ka aiun, a ia kupuna no e hoihoi «na iaia nei, ua pilikiu h»a "ific U keia i ka pua-haiiawiii, i a n<> kft hiki <s!e i«ia nei k< ; ulo ae ia ini»*, na hanawai ih«> la krir o 'ua kupuoakane noi '■n;r, n<< lin hnhn uo hoi ia <v keia kupuna- » in>ale!f j ii Kear»uilu i k;t moaiiH kai jikea no, a ua ok'lo ia oia keia rD'.H»le!o, oia no ka mea i su o hohono «i kela i'a oka Ptla-ni-mahaoo a hoea wale rt<> i ke ; «: maoawa. Ika ike ana o Keamalu i keia haaieln hou ia uo <m« e keia kupunakane tia_ hapai ae la n<> oia i keia meie h<>onaukiuki n.o i kein ktjpjjnakane haalele waleiaia. O u* %ifpunakane huhu walo nei o'u e. Mai ko'a rn«u knpnna mai. A loaa >ho nei no ia'u la, A ua ii.o la, a ino oe la. Mahope iho o ki> ia nei lana hele ana no k«kahi manawa, a oiai e pii hou mai ana ke anu.i ko ia nei nui kine, ae mai ana hoi e puka ka la o ke kolu o ka la o ko ia uei lanahele ana i ka moana kai akea. ua hoomanao hou ae ia keia i kekahi kup.una ona, ao k" ia nei wa no kahea kaukan aku ai i.ua kupuna nei. E Kahonunuimaeaea, E ku uiai nei la e, Hoihoi aeoeia'ula, A hoea i Ka aina o ku.u kane, 0 maua no me Hoahoaiku, E, auwe kuu make hoi e

Ue manawa pokoie wale no mahope iho oia kahea ana o Keamalu i kela kupuna ona, ua hoomaopopo koke iho la no o Keamalu i ka panee ana ae o kein mea nui malalo pono ae o kahi ana e lanahele ana, a ike iho la keia i ka pii ana ae o ke kua oua honunui nei, a hapai; ia ae ia (eeia a kau ar»a iiuna o ke| kua maioo o ua. honunui nei. a ioaa iho ia keia i ka la pi mehana: o' kela kakahiaka. ft hoomaka aku la no hoi ua honu nei e law», iaia nēi no ka aina, a mai kela Ia no hoi a hoea i ke ahiahi o ka !a, ua pae aku la kvia i ka ainn a m<\ kekahi wahi e kokoke ana i k<" apnna o Puna. I ko ia nei pne ana i uka o k" aina maloo, ua poina iho la keia i ka momokuaua i ka limukak kanaenae a hoolei aku i ke kai, a t»a kokolo ako la no keia i kahi e nalo ai kei.t, a ua lilo iho la ia hana poina a Keamalu i mea e poino »\ "ke kua o ia kupunakane ona, oiii hoi ka lanu wale ant» i ke k<\i me ku hiki ole i uu honunu" nei ke luu ihu i ke kai, »i kMiahi la ae maloo iho la kona kua i ka la. a >>ia k.- 'e » kumu i nakanaka ai ke kua w ka 'nuiu a hoea wale mai no i keia la. U Ktatualu e kokolo ana i kahi e uial.u ui, u»s lohe aku la oia i ka uw*i mai ona puaa liiiii, hookolo |iikn la keia i kelu uwo u kj' puaiu liilii, a hooa aku la kt,-ia i kokahij pa-puaa, ao ko ia noi koiu 1

aku .hi no ia iluko o kela pa-puaa, ai uhi ia nae oluua •> ua pa-puaa nei i ka halepili, a na olelo ia ®a keia iiioolelo o Keaiualu, iua.uiu.li o kvia nobo «na o iU»ko o kola pa-puaa, ua kapa ia 'no ia wahi u Puna a hoea wak tio i keia la "0 "HaJerpiiaav M , a <(> ka hale-pmta li.oi a Keamilu i tiuho ai. ; O kalu i hookaawale ia o ua lla-le-puaa uei 1.0 na puaa liilii, ua lilo at; 1» ia Kpamalu, a ua huaa .Wiile īho la no na puaa liilii ,i kabi Ip e m:)e ai. N>.ho iho la q Keamalu iloko 0 kela pa-puaa & hoea wule Mo i ke ao ana, ao kir ia uei

fi;ina o ka wae i ke i:to a Hinaopui.alako<> i hookan ai uialuna oia nei, a.aole hoi oia nei wahi, kapa e tnehena ai, a hoopumehana aku i 'ea opu weuwtu <> na pUna e m>e ai. I ke kakahiaka ae 0 knla la, lohe »kr. la keia 1 ka hauwa!iiatr o na kanaka lehulēhn e kahea ana penei: He iV nui n<u elana i'nai !a ike kni! Auwe ka i'a n'ai e iana mai la e! !" Hoemanao koke ae la o Keamalu. i kon'n hewa tio kotia moku ole ana i ka limukaln. hooiei aku i ke kai, a inaoia e ha!ia ko)<f ole ana i kela hana, ataila,e poiii') ana ku oia o ke kununakane tiana >>ia i ht>ilioi mai i ka aina ma100..... . Mauiuli nae 0 ke a<> ana iu ma•iHwa. ua h"pohopo iho la keia ke 'uialele i.ho i ka liale-pu&a ana e ooho ..«na, <» ike ia mai a ua nei ki'ii e k'nnaka. ao kekajn 110 hoi aole. oia nui iole ia uiauawa. ( (Ua oh-io i:\ no hoi ma keia moolelo o Keamalu. o ka mea 110 ka ia i kau ai iluna o ua wahine o Hawaii nei ke ano hilahila wale i ka hele me ka pau ole, a oa mau ueai no ia ano pookela o tia wahine Hawaii f. hoea loa mai 110 i keia la.) Noho hoonoanawanui iho la o Keamalu iloko o kela pa-pnna i

kela U a hot-a wale no i ke ahiahi, ao ka ai a na puaa 1 lawe iai mpi ai e ke kahuwahine, oia iho la no k>i ai a Keaiualu, ae amuemue pu ana hoi me na puaa liilii. Aole no i mamao loa mai keia wahi e noho nei o Keamalu i keU halepuaa, kahi o ka Makua Koana me kona mau hoaheie i hokli ia ai e na kanoaama o kela wahi o Puua, a penei paha kahi muoleio "oiaio'' ih> ke!a mea pili i ka ai a ka puaa* , (Ua hoea aku la o Rev. Tito Koana ine ke kupuuakane o , Mrs. Maraea Wilipaona ame Mr,B. Aone. iLewie ma kela wahi e kokok,e aaa 1 kahi i kapa i;t o Honoiulu. a no ia wani hoi kela mele hooheno a ka poe kahiko o kakou ;

A ia i Hoaolulu kuu pohaku, 0 Kealohilani kuu haku ia. 1 k« hoea ana aku i kauhale o kamaaina, ua nele maoli no o Levi Koana me kona i ka ai, a ua pololi maoli no hoi, ai noi ana aku i na kamaaina i wahi ai, ua hoole loa mai la ua kaoaaaina oia wahi, aole loa a iakou wa,hi ai« j A oiai ua ahiahi loa ia uiana>va, a' ua hooaumoe iho la o Konna me ken* hoah<?!e me ka pololi a ia ai, ai ka wanaao nae a kela po ua lohe aku la Koau!' ? ka ai mahi mai o na komaaīna pi t ka ai, a ī'a tuanawa«ka Makiu K>»ana i kamailio aku ai i na poe āloha t>le ! nei. c>lelo trui hoi ouKou aol?» ou-

kou ai, a ke ai mai no ks lioi oukoa i kR «i, h haawi ole tnai hoi oukou i wahi ai na ka mea t>olo!i i kipa mai ma ko ouleou hal> nei?" īa manawa i pane inai ai uk poe kamaaina lokoin»» nei, Aowe! Aole a makou ai !a, aka, na ka puaa keia ai a makoa e ai ae nei. ,J T ka lohe at»a o ka Makua Koana i keia pane a keia pōe pi o keia wahi, na kamailio aku !a o Levi K<wna i keia mau oleīo { kela poe kan.aaina lokoinona ka pu.-\a k* oukou ai, a na ka pwaa aku no ht i uuk*>u e ai." l T a haaMe la o FCoaua viia i ktila Wii lii» a iwi aiai U uie kn pololi aka ai, aule nae loih^

na la mahope toai. ao karaea kupaiuaha loa uu hoi ia, Ua puka a§ |la ka ma'i luku o ka hebera m& kela wahi, uiai nae o ka wa no boi i laha ai ka raa'i hebera raa keia Paemoku, jii luku lehuiehu ia ai kekahi hapanui o aa pou o keia luhui kanaka. Oka loaea kupaiuaha wale qo iua keia laha ana e ku uaal b«. 4 btra i kela wahi, ,oia uo ke ano kunaiua ioa o kela wahi, a • lalia mua aku la nae ka uaa'i he-» bera ila.ila, a<) ka poe hoi o kela hale i pi ai i ka. ai ia Koana ma.» ulv: pau loa lakou i ka luku ia, a ua auhee aku. la ka uui o ua kanaka o ke]a wahi, a ua pau io 110 kekahi o kela poe i v ka ai ia eka puaa» He umoleio loa k«ia a i hoopaa ia no iloko oka Buke Mooleio ,a , kn Makua Koana i kakau ai." , (» ka like ole waie no paha keia moolelo n Keamalu. aole i ike kela ouau mea naoa ka pa-puaa, .. eia he kanaka e ai hapuku a»ai uei | i ka ai a sa laua raau puaa liilii. | E hoi ae kakou i ka eooolelo polo- .. )ej o ko ki)k<>u moolele, ae kala ia ;nnv no ka mea kakau moolelo uo keia hopkapeke loa anaaku nei i-* A ka ai a ka puaa. I Ka hoea aua i ke ahuihi, a mainuii o ke aloha o Keaeoal.u 'ioua kupuna henu ,ua kokolo aku_ jL la oia i kahakai i keia ahiahi po- 3 eleele,. a uiomoku ae lg i ka limn J kala, a hoolei aku ia i ke kai, aia 'JĒ mana?|a i ualowale aku ai koua kupunakaiie Kahonunuina&eaea, eia ( use ua waiho aku la o Keaouaiu i ka inaewaewa maluna o ke kua o kona kupuua. ae lika no hoi me ( ika mea i hoike uiua ia be n9i, oia • [ke kurau i nakaka ai ke kua o ka )" hiuiu a hoea wale qo i keia la a ka- * kou e ike ia nei. E_ a'o ana ia / kakou» iuai poina wale i ka hana i lokumaikai i mea nana oe i kokua mai. Hoi mai la o Keainalu a noho . hou'no iloko o ka hale-puaa, a."*"* hooaumoe iho la no ia po rae ua V puaa liilii, a ia po no boi hoohana hou po keia ma ka wae aoa i na kuku & HmaopuUalakoa i hookau ai naaluna ona» a ke hele aku nei nae e pau loa ua ino nei mai ko ia uei kino §ku. Ika hoea maī o ke kakahiaka ua lawe mai la uu ><aw ka wahine nana n& puaa i ka ai kana poe puaa liilii, ai ka hoi ana aku no 0 ua wahine nei« 0 ko ia nei wano, ia.kokolo aku ai e amu%; enuepu me na puaa i ka ai fc .»o koena aku no hoi n&. ,kona hoaai puaa 0 kela hale-puaa, w ae la ke anahulu (h,e umi ia mau. t la raa ka helu Hnwaii o ke au kao ko ia nei noho ana iloko 0 ka hale-puaB, a ua aneane loa aku la e pau ke kuku o ko ia nei kiuo, a ia manawa no hoi i hoi hou mai ai ke kulana u'i o Keamalu. ae aku ana no me kona mau la o kinohi . [ Ike kakahiaka oka umi oka la. iua hele mai la no ua wahine nei | nana na puaa e hanai i kana mau puaa. «0 kana mea uae i ai. oia no sa hikiwawe loa o ka pauja aka ai a na paaa, a aole hoi e lika A peia maoaa. 0 ka hele mai e hanai ] ae waiho aku «na e hele o»ai ai hanai, e hoomaopopo aua oia i ke , koe ole iho o kekahi wahi hakiaa a ka puaa *

Mamnli o kei* auo o ka wahlae, «a X>\ aktt la oia i!una o ka pa hale-pa-pw a« © nana ai m> ke kumu o keia pau koke o k& ai a kana mau puaa iiilii, ai ua watiiue pu&a uei e aoho aua iluua □ ka pa puaa, «a hoomaVa uiai la ka pii o ka «!ao ka wahine maikai o Keauaaiu, a rae he aia e pan aea kela baie-pua& i ke ahi, • ia mauawa i iiooho a« ai.ua wahine oae ka lelo nui. Auwe t\ p&u kn hale o <a*n pim \ ke ahi Ikle ia mau f«lelo «a lele in > aku la ua wahme |nei nana na pnaa iloko o k* pa-hale-puaa» aia mauawa oia i ike aku, 4 , n keia wahiae U'i W» epupue eu*V . „ knono o Va pa-hala-puaa a« foo t* ili o keia wahine ke kuaau o ik«ia uia ana « kuhih«va ua |Puu la ka pa-.We-puaa aua iko.ahi* | m -