Ka Hoku o Hawaii, Volume XIII, Number 11, 14 August 1919 — HE MOOLELO KAAO NO Kepakailiula KE AHIKANANA A O KE KOA WIWOOLE O HILO HANAKAHI A I KA MOKUPUNI KAULANA O MOKUOLA AU I KE KAI. [ARTICLE]

HE MOOLELO KAAO NO Kepakailiula KE AHIKANANA A O KE KOA WIWOOLE O HILO HANAKAHI A I KA MOKUPUNI KAULANA O MOKUOLA AU I KE KAI.

{He Moolelo Kakiko o Hawaii Nui) kuauii)

KA HOLO ANA O MAKOLEA E HOAO ME KAIKIPAANANEA

O.kawanoia o ua mau moho hakaka nei i hookuene pono ae ai i ko laua «ulana hwkaka, oiai, ua hikl no ke hoomaopopo ia aku o kela mau olelo mamua iho o keia manawa, he mau olelo ht)onaukiuki wale no ia luawaena o laua. I ka ike ana o Kahooalii ua maloelee kona kulana hakaka, ao kona ma i>awa no ia i kamailio aaena hope mai ai i k«ia mau olelo. "I nui ka ikaika hakaka i kena la, aiaila, aolee hoi uhane lapu aku i kahi oka aea ana uiai. Khia ka hoi oiea minaiuina o kena kino ui waiwai olē, aole ka hoi e Inihi na la oka ike ana i la ka aaea puoaehana." "Auhea mai oe e ke Alii hoopau ai o na Koea, o ka huawai w»i ote oloko, aole e nele ka olaola oloko, a a$ ala ua neie maoli kou huawai i ka wal ole, ao ke kumu ia e oiaola mau mai nei. Kai no o ka nee mai a hakaka ae kaua auo, a

nau hoi ia e hookau aku iluna ou i ka hoopai kupooo no kau uiau,hAna lukoino i ua kanaka o na Kona nei." Me keia mau olelo a Kepakailiula ua hooūiniu ae la ia i kekahi ihe nui e paa iu anu e ia, a ua like kn niniu ana o kela ihe i ka tima o Kepakailiula nae he hnla maK.iai ala ka la oaakani, ai ka iHe ana mai 0 kekahi hapa o na koa o oa Alii Kahooalii nei, ua nune koke ibo la no lakou iwaena iho o lakou no ke akamai lua ole o keia keiki opio i hooniniu ihe» a no ka lilo pu hoi <• keia ihe nui me he wahi laau a"jku ala i ka liooa o keia kanaka opio. I keia hoomaopopo ai»a o ke AHi Kah oalii i keia kulann hooniniu ihe o ke kana«a opio, a uln ae la ka raanao kuhihewa iloko o ua «1H nei» mea paha ua nanea wale ke kanaka opio malinini i kela hai.ia hooniniu ihe, a walwale waie i kona kulana paie, ao ka wa kupono lon ia ana e tiou mai ai me ka ikaika i ua kanaka opio nei. T keta manawa no a Kepakailiu!» e hooniniu ih« auu imua o kona hoa paio, a ia no oia ke n»na makaal» !oa aia no i kona hoa paio, a ua hoomaopopo ioa aku la no < i« i ka emi iki ana «k« o kekahi wawae o ua AIH Kahoos*iii nei i hope, a hoomnnno koke īho no o KepakaiiiuU e hou ia mai aoa oia i ka ihe « kona hoa hakaka, a ua kiai'aku la *o o»a me ka aakaala !oa i k« 1 houna ihe a kona hoa mokomoke o kela la. He oni io anA no o ua Alii K«hooalii nei i k« av ka h»u mai U t o o ua Aiii nei e Kooa-i kana ptihuua i!u*» ai ka oili ana mai « ka ihe tnai kona I?ma mai, ae tet*> pono mai au* no hM 1 ka um*um& o Kepakai!ivil ; 4 a h u»«u«wa kuke ih» i hoaiu iho ai e KepakailiuU i kona kino iialo me ka el«u nui, a! kona !ke «na no u* hala ae la ka maka !he m&luna o ! koua poa o ka wa tio ia o Kepakailiak i ku iki aa ai a boopa ae I* oia ia wnena kouo o ks ih«a ! kona lK>a hakaka me kena poo&ei, a aa oi loa aku la ka ika ikt| k* !tle »ri o lb<? u«i h k«

Alii Kahooalii, a ua lilo no hoi kei» hana akamai a ke keik\ maiihini i rne& hoopau loa ae i ka makao hopohopo iloko o Kieiooaia me kona wahi kokoolua i hahai ai ma'hope o ke keiki noaiihini,0 kekahi knmu no hov o keia haM a Kepakailiula pela, ua oia e lele ioa ktla ihe a ke Alii o Kona i kahl mamao loa, ae hiki ole ai hoi e kii hou ia aku i ka piauawa o laua e hakaka ana. I ka ike ana o ua Alii Kahooalii nei i ka hala ana o kana pahu ih§ roua ana, ua pii loa ae 1» kona kai no keia mau hana hoohaehae a kona hoa bakafea, a ia manawa oia i hookuene hou noai ai uu ka hoa ana nai ia Kepakailiuia i ka elua o kana paho ihe ftna. Ia manawa hookahi no hoi o Kepakailiula 1 hamohamo ae ai i kona poohiwi, !ao kahi hoi aoa i hoop.va ae ai i ka lihe a koua hoa paio, alaila, kama. lilio hoonaukiuki hou aku ;la oia, i ke Alii Kahooalii. M Ea, nawaliwali no ka pahunaihe a ke alii uhanai o Kona, oiai oia mau huihui no o kuu kipoohiw:, 0 ira he ikaika ka hou ia ana mai o fcela ihe, aole e nele ka wela o kahi 0 pa iho ai tta ihe. Aole paha e au pahuna ihe, ao ko uhauha £ niai no ia me he puaa liilii aia i hele anounou ka ai i ka momona." 1 ka lohe ana o ua Alii Kahooalii 1 nei i keia mau olelo a KepasaiHola ua pii loa ae la kona huhu, a me ka pane ole mai i kekahi olelo i kona hoapaio, ua hoo'mai ia' oia me ■kona ikaika apau i kona hoa paio. [I hakalia ao hoi ft lele ka ihe mai ka iiūōā mai o ke Alii Kahooalii alaila, o ka wa no ia 'e Kepakailiola i hoopaa aliu ai i kela ihe i hou ponoi ia uaa? i kona pu\twai, a me kona huli Boao pu ana ao, ai k>t pa ana no o kels(" ihe i firana laauihe e paa ana, oa pahia hou aku la ka ihe a ua Alii nei i kahi okoa, a hala aku ta ka ihe a ke Alii Kahooalii i kahi mamao, alaila, hooniniū ae la no o KepaKailiuIa 1 kana ihe uo fce. k?bi mau un'nule, alaila, hoolei ne ia i k«»,na ihe i ka 5ewa, a hoi hou iho la \ «ahi ana * ku e!eu ana. Ua lilo no keia mau hana ano hoohnehae a Kepakailiula i tt.ea aaki no ke Ikuio ke Alii Kahooalii, ao kona aianawa no ia i hopu hoti aku ai i kekahi īhe hou ai haawi ia mai no hoi e kana mea pua laau ihe, Hookuene pono iho la u» Ali' Kahooalii nei i kona kulana hon ihe, aUila» hooe:ni sku !a oia i kona poohiwi ihope, alaila, hou mai la oia me ka ] ikaika nui ia Kepakniliula, a me kona manuo maoli no aole ia e Lala ana kana pahana ihe i kela ma-| nawa. I hakalla no a lele ka ihe mai ka lima mai o Kahooalii alaila» o ka lele aoao ae la no ia o Kepaka.' īliula, ae like me ka anapu ana o ka uwihi, ua lalau lima ia aku la ua ihe nei ma ka manawa 1 an«anc lo» »i e maalh ae ma kahi o KepakaiIinla e ku ana. Paa ae !a o Kepaka'1tula i oa ihe nei o kona hoa paU\ ft!ftilft ( owiliwili ae la ma kona liuia. Jhem#>, a ia manawa hookahi n \ f kamailīo pahenehene at o Ktp«*- *] kalliula i keia mav ohīo, ! M He kohii pahu iht? ana ka h m a ' k.M tnea akahi no*>i «o ! sa J>ohu ihe !| .naoli no ka lete «ua i ihe.sihikiai ia\\ ne.hi»va. » Leaiea W:»le no hoi k<* i«okomc*o me Re k*nn1t& whani wile t > ao ka lon ke hiolo i ka hou I ks Uie .» i ks uiakani, ao ka waiwai nae o k& > hou pakole nno ku he>va ka * pinao. E Kahooalii alii isaika ol*r i|na Kona nei, owM kau kv»ma nana i|ia*oi ka hakaka hou īhe? Mea »'paha ua a*o no aole nae \ ailolo 4 )] a oia ke ku/nu e huhewa wale uei ?]kftu pahona ihe i ka oaakaui. Me ko Jike no ka «ole e Inki e ku ka ili*n|kani i k i eūt no n&e h<v'|iu«uiu o« i k« Uou w*k s , a * ♦ luhi hewa wak ke Alii ikaika ole e *&aKon*. IWUhi no hoi ua A.hi ' kanumaia e n* Kont>, a he ohnkn vjw*l€ k<L t:h'« o ka !ka!U. Ki

man&p maikai n 3i .n0 whu ia oe, e aho no ,e hoi huu, oe i ko kuinu a'o ihe ifee ole, a mea paha be-wahi. aL. no hoi kekahi aua i a'o ole uuai ai ia oe." Ua. lilo keia mau olelo h'ioiiaukiuki aiaoli 110. a Kepakuiliula i mea hoppiha hou aku i ka huhu wela ilqkr> o ke Alii Kuhooalii, y_ua nanu ipai la oia ir»e ka maku weli i kona hoa paio. 0 kana uiea luwe laan ihe, ua ano kou o mal la kt> ano tna p kau iloko ona nj keiahukaka mftw&ena •» kona Ilaku Alii me ke keiki nialihini, a iai« i haawi njai ai i kekahi lf.au īhe hou i koua haku ia manawa no i. hawan:iw&na mai ... ai ua wahi kauwa nei i keia tuau olelo. "jAahea. oe e kuu Haku Lani alii, me keaa.. enauawa no la, kane ia aku . ke keiki ui malihini, oiai, ke halia wale mai neī no ka ike ia*u, e liio ana kakou i uioe puu na ka ikaika o keia kauakaiui opio, a he mau paie ihe Jiupaiaaha loa kana i hoikeike mai nei ia kakou i keia la, a tne kona pauai ole mai i kana mau pahnna !he, imi ia ke ola ma ka hooaikane aim tne ka malihini." I ka lohe ana aku o ke Alii Kāhooalii i keia mau olelo inai kona kanaka halihali ihe, ua h< opiha papalua ia iho la kona kuakoko huhu, a na aneane uo oia e haawi akn i na ai a wahine maluuao keia wahi kanaka hookano, aka, oiamuli 0 kona ano hopohopo i kona hoa paio, o lilo a ua nei oia i ka hoopai 1 *ahi kanaka nana kela mau olelo a'o iaia, alaila, 0 ka wa la ia o kona 'hoa paio e hou triai ai iaia i £a ihe-Ua nana wale aku la no ua Alii K&hooalii nei i kahi kanaka halihali ihe me na ooaka makona, 'a m'e h6 ala e olelo aku ana i ua wah! kknaka nei, a ia hoi a ku kuu makaia iluna o kuu hoa hakaka, alaila, 0 oe aku aoa kona moepuu e pono ai.

Hoofeuene pono hou iho la ua AUI Ka|hooalii nei i kona kulana» a oie ke qno eleu hoi g ai maa naa na hana hakaka o keia ano % ua loH ae la oip ī kona kulana hou ihe, me ka manao o kana pahuna ihe paha ia e kolili ai kana Ihbu ihe iloleo o ka pnowai o ke kanaka oplo e ku in»i la ®e na maka wiwo oie. Mauiua o ka hou an» aku o ua Alii nei|o nfi Kona 5 ka eha u kona ihe, ua kamailio hoti mai ]a o KepakailinU 1 keia mau olelo fioonankiuki hou no ia ua hoa hakaka nei oua. i keia ooau olelo. "£a, uia kuu boooiaoi>opo &kn iia ike no oe «o!e i lawa kou ike hou ?be e kii mai imoa o ke Keiki op'o e ko aku nei Imua o kou alo, ao sa iD6fc hoi iao a ike a ai k>lo hoi ika u>ak& q ka niuhi ai kanak?v o ka uaoaua.kai popolohva a Kane. JE hfti e aku no nae hoi wau I ka*u e hana »k« *i i kena ihe au e hou mal aiia ia'u, ai ike (*i hoi ee i ka lK>lolei a p.iloiei ofe paha oka'u uiao oleio k&ea* ia oe. Mamuli o ktia uiaa olelo & KepakailinU, na «no knnaua uih! ke AHi Kah<ywlii a ht»o!ohe *xiai !a me ke ano ukiuki no i keia mau hana a kona hoa hakaka. I ka ike aua o Kepakaiiiula i keia ku uialie iki o koua boa paio, u-ī, hoouiaka hoa akn !a|na e knniaīlo no kana tu«s e hawa »k« ai i ks ihe a kona hoa "Peiiei waa e haua aku ai, i ko «a e hou uiai ai i ko ihe e hopu aaa waa uiawaena kouu o ko līie, & .namna o k'i hiki ana ia eL. o»tvaf>p€ipo, e uhaī Ta an» ke!& ilio au « a*n iloko o na apana elua, ao Va •IMina ;o ka naakn o ka ihe. e i»***«m* aiia whu i keU apaua ibe» ae iilo aku aua :a a>a kgia aiua aku i !he i kapa ia o ka ībe lao-tuek\ a ia Vpan* no hov o «a !he sla &u a mahope iho o ka pau ana o qa irxe be uuqi au i heomaknukau si e h*kakft uie a'u* aUiia* uie a «paua uo -i ko ihe w;su e otvm aku iloko o koii'k'' & h? i,i nko puka h -<oke (n x ! »>o vr*ts e hoopailua ana kA !u*k.i o k?'u ihe PMioii k» i«u aiia < koo *oko. oiai» Ue uwWoe i ui«aeui*ke oie « k u uuua v) ka heiau e «o k*''?»wi, b*> m*ti han* *bha de kau i a« knnakn »uaUlo o<s» ai V ' *u«. i«'*i ai ui*&< iKmoi uo i k*u ihe po.i 'i. *!*iU, e ok: \» *«ta k«u p*K> e kuo Makuakna< u.\ua «aa i,ao i ka vh» Uie, Av.k * . ! T \ - -;|