Ka Hoku o Hawaii, Volume XIII, Number 40, 4 March 1920 — HE LEKA MAI WAKINEKONA MAI [ARTICLE]

HE LEKA MAI WAKINEKONA MAI

Wakinekonp, Feb. 13,1920 My l>ear Senator,

Ua kali nei paha >e a ulahua i kft lo»;i wahi leka koke ole aku i».

oe o na han* i au i.i niai nei o keia kai loa k'eia aiua loa. Ae, e kala a:ai no oe no ka uaea» ua kaii iho nei no wau Lr.t ke ake a iie ■ponoia na uiua apau. alaila, b rike aku no ka mea.&ole wau i manao e hoi\'e aku ia oe i kekahi uiea i rua<)popo ole, o hoololi ia auanei ia tnfa, a okoa hou aku ka uuea e loaa ana. 1 keia ia .a'u e kakau nei iiH pau ka makou m«ti hoike i ke k.)mo imua o ke ko'uise, hoo.kouu'.i pu In Jiku.no hoi ku'u bila i ooauao ai oia ka oaea i uaakeīuuke ia, a e 1,0 ,ponopono hou ia ana no paha e ke ko r uike, a e okō i ae an« no lahM ka lakou mau aiea e hoike uaai ai, aole i a>aopoDo, aka, <> ke Aliipu ana keiahi me ia koMuke, uo Ra oiea he iaia • oia no ke komike', a aole no hoi wau o hewa ke huiue aku, e kono pu xa mai sna ro wau e hel" hon ak« īilih o k =ia k< - l ir>ike, ife konoiae keia o na Teritort

E lilo ana paha ka'u inau hana mai ka hoonmk* ana aiai o keia hana i ko makou hiki ana mai a hiki i keia- la, i twea hoonaauao ia oe airse nā hoji Hawaii o kaua, nolai!a, e ho iiuakā aiui wau mai kineihi mai a hikr i keia la." Ke ho"-

manp »pt» aln ro paha o°, i. ka'u olplo hooholo; ame kona noonoo ia ana iinua o kā Aha Seuate i hala ako la. Ma na mea nui, ua kue ia me ka malu e ka poe o kakou, akn i ka hiki ana i ka y[a.le o laio, ua puka a raai k.e kue, ma o ko Raw!ii;s ae ole ana. e hiki aku waū !ce ke Ahi imūa oia komike. He eha pahn pule o ka paa ia ana e Rawiiūp a inamuli o ko'u koikoi raau i na hoa oia komike, a i e kona ike a ni»ka sna aole ē holo ri na ka lakou olelo hooholo helu 28. ua hoōlōl'iia e a'u, ma o ko'u hookomo : ana he wahi hoololi uuku oia hō:, "mahope iho o ka hoolawa !po o ia ana o na o k;» olelo hooholo helu 2 o ke Senate i hooholo mua ia e keia Ahaolelo." Ke hoomanao ala no paha oe i na honpar eenee h':» no ke ake'e' make

k#Ca nnololi a'u. Aole rme i ko ia mau makemake o lakou, mamuli o k<> oukou ku mau mahope o ka'u mau hakaka ana. Ua holo keia ho<jloli a ua apono ia ua ol< lo hooholo helu 28 la me ka hoololi e ka iiule o ialo. Ua maopopo no ia'u aole lakou i manao he o!e!o waiwai a'n, a e loaa āna paha he noonooia e n* hoa o ka Ahaolelo_ nui nei ,o ka aina makua. Ua hoike a maka mai ke Klaairia ua manao lakou he j (mea'" paani) wale no. I ko makf u hiki ana inai nao i 3{alepoui a hainleio makoa iaoua o ka Papa Lnnakiai 0 Kapalakiko, ua ike ~oia 5 ke ohohia nui ia o ka'u mau oleio, ka mua aele i kauiike ka maheleia ana ona aina i kaMahele o 1848, oia hoi ua loa a i na Alii arue na

Ko<*obiki iie 1,600,000 eka, 1,500, 000 eba : ke Aupuni, a he 28 000 wale no eka :na uiakaainana, oiai nne ii'i Kiiahaua ae ke Alii ka mea nona na aina apau, e maheie likp ia ana na aina iloko o hapa. I: Sa hiki ana uoai nae i,ka Mahele he 28,0(X) wale no eka.ī loaa aku i nn Jtiakaa;aaua. He mau i»iea . keia i imliii e r'u ti<> kekahi t»5Hi iiiakahiki. Aole ro i !ona kei \ 'uaou hua j helu i na poe apau. O Kanaka nui I waie no m*> a'u. I kek «nahele ana

ua komo mai ke Kakunu u,# l v OOO, 000 eUa, a ke ku nei makou ua ka* naka ilawaii, a mauno o keia uiau eka aitia kalauiiO, ua paa ia uo makou na makaaihām, a ma aoie i lawe i& ? A<uerika, ko makoo aupuni, ina i keia la ua hAawiia mai

| tio «mkou keia mau ai"a» Ka Lua» Ue khui uii'ke keia. Mai ka iOO»CXX) i ka 'oaa aua m Kapeoa Ivuke» ua 'emi n»Kī h i keia nōakahiki he 22, fKK) wale iio poekoko pib«, a h<* 18, UOO koko haj>a. Ua ifee wau <• ua «ie« t hvH)kooūo aku h$ i ke a.hha iloko o ua D*»e e hoolohe u>«i aut i na'u uiāu ol«lv». l'a p io Reia .inanaoo'u. t\> lilo nae keia uiaa olelo )k\i i u)AU n:t-i e hoouiuhua aku«ii ke Kiaaiiu. I kc uiakou mkl m ; i Wakiiukona nei f ua h«!e wakou e ike u KakauoWlo # t

Lane, o ke Keena Kalaiainn. 0 ka 1 olalo i»a i pttka iiiai mai ka j waha mai o keia haole, "E hiki nna ami e loaa kekahi roau ainn no na kanaka Hawaii?" Ua pii koke ka! ola o ke Kiaaina, a on olelo aku ij ibe Kakauaielo, o J<.bQ Wise ko mpknw mea e hoike ana uialuna oi» tnea. Uft huli n?ai k,- Kakaunlelo ia'u, a ua hoomaka wau e hoike tria ka mea hiki ia la, I kekahi ia ae oaaomli o ka makemake *!oa o ke Kakauolelo e lūhe i ka'u mau olelo,

īi kono ia aaai makou e paina pr ai«'ia i ke awakea. Ua hele aku ma <oa apaa, me ke Alii pu a kaua. 3 īeia paina aua, ua hoomaka wau € noalohaloha maluha o kein maU ku. uuelua īka pauanam oleld raai ke Kakauolelo ia'u e hele aku i Kekahi kuka pu me ia ame irekahi [eio, a e haku i kanawai no ka haa-w-Pia-ana o na aina i n<* kaeaka Ha* waii, e like me' ke koi a ka'u olelo hooholo. I ka puka ana aku i waho, n hoi i ke keena o ke Alii, ui lawe ke Alii ia'u e hui me Curry' ka Lunahoomalu o ke komike o na Ter:tore, a o ka olelo mua . hoi n keia haole, *'Aole e loaa ia oukou kekahi kanawai, k e wale no a l;ana m'ua ia kek.ihi mea no ka pomaikai 3 na kauaka Hawaii." Mainuli paha r> ka like lua o na olelo a keia mau haole, na lelele loa ko'u hauli[y po aole e hiki ia'u ke hiamoe, n.-i waiho pinepine aku Imua o ke Akua o kaua, i ka'u mau Teo pule.

le noi aKU ana i naauao, k e nm pu | aleu ana i kana mau kok.ua: Ia po a lar ao!e paha i moe ia e a'u no ka j I nui o ke piholhoi. Ia eaaU la uiai nmmuli o ano onawnliwali o Curry, ua koi ikaika ia mnkou e heie koke imua o ke kom'ue o na TeritoreI ka po mua, ua ku ke kiaaina i mamuii o kantt olelo h< ohoJo helu 128, « iioto o k-ei» hoike i maopopr) | loa ai ia'u ko lakou kue i ka'u olelu i hoohelo. I kekahi po mai, ua kāheaia mai wau, a ua hoomak* wau mai ka leaa nna o na' Mokupuni ia i Kuke, ka hiki ann mai o na Mika. inele, ka maheJe o 18i8, ke kaulike loie oia mahele, ka Ir,aa ana ia 33 ohana mikane'e he 41,000 eka aiiia I mai na alii mai, k'a leaa ana i u& makaainana o 8,000 he 28,000 waie iio eka, ke kumu o ka uuku loa o na aina i loaa i na kanaka Hawaii, mamuli okaikeolei ka waiwai oia mea he aina, ka hana oJe ana o ria makua mikanele i kana- ! wai e hoopakele ana i na kauaka mai ke kuai āna ame ka'molaki ana i na wahi aina uuku i loaa ia lakou, e kue ana hoi i na kanāwai maikai, i hanaia e na poe Pelekane uia Nu* kilani, ka hiki ole i na kanaka oia aina e hoolilo a i.ole e molaki i ko lakou mau aina. komo ana mai o na poe o ko na aina e i piha i ke akamai ame ka heemakaulii, he māu ha'?wina i loaa ole i na kanafca Hawaii mauauli o 'ko lakou ike ole i ga waiwai oia mea he aina, ka hiki

oleikekahi lahu; naaupe u&aiooa, 'oia man ninau e ku paio me oa ]»* hni i naauao maluna oia mau uiea. Ka hiki ole i na haole o Kaiepoui mahope o na k&nekulia he lehuleUu o bo lnkou hui pu aua ioe na lahui o k« na aina e e paio uie tia Kepani, i keia mau ,la malamaiamo. tla pau keia inau mea i ka hoikeia,e a'u, a he nui a lehulehu wale ak;u H'u *nau olelo, e l'ilo ai ka'u kiimuhana i uoea tna«ebehi ia e ua poe e huolohe mai ana- Iloko o keia

mau huike, ua lele mai o Lymau .&' kokua, a„ uh hoike mu,i i mau hana a ua p«e uoaliiku. M|a whlii na ?nake:aake wau 'e hoike nKu ia oe auie i:a hoa Hawa|ī o t>a waiwai .uui kukoj u»«. muli o ka aaa a U Alii * wae ia (ual o Lyi}iau kekahi uif k<»ia Ko?nislna. Da paio u me a'u aanluna o ua :u**i a uiakou i ike a! ho ma* mea |ia t? hooikaiki a:\& i kt> k\sTe ia o ua poe tuaUiko a ume ka hoaloha' iha, at.a uo ka pouō

o ka'u k imuhaua. ( ta pau iMia o kn'u ho:ke„ ua Hlo kō'-uiko i ik*p kakoo i kaUi kuuiuhaua, U* maopv»po tuai lakou i ko uvkou uia : kniuake k< ku*. Uh Wa no y Me' Cler.nen e sue i ka'u iusu oleloj #o!e nae oia 1 ae ia e ke Kouiike 4 A l keia la ke huso utjj keia wuhi haole e i ku«xiuhauH. ke o ka uianaw*j « hoik« mai i kn hov)koi*«o kou«j oiauao k«* oV. I kekahi U &<oj ua hiki aku wau iiuaa o ke olelu Aui« ka Loio o koua uoj

Ka haku ana i Ke kanawai. Ua hak" ia he knnawai, ua ike ke Kiaaina i kekahi kope o kela a ua oia e kue t a ua loli h.ou ka nippao o ke Kakauolele- U» hiki heu aku wau imua ona ho elua ma* uawa a ua paio 'ine ke Kakauelelo. Aole t.eia he n>uu nle'o hdOuuinu : , ia oe. Ua pa'o V<v «>a la he kuleana kek»thi </ * i -io ai maluna oia inea. A hiki i ko'u hoike axja aku iaia aole ku'eana o ke Kiaaina. e hele malu ai e kue i ka'u kumuhaoa mahope o*ka hanaia ana o kekahi aelike, aole oia e kue ! ka T u aole wau e kue i kana. Ua hana hou ia h« kanaw<»i e tioomahufihua ae ana fka mauao o ka'.u kumuhaua, ua lawe ia mai ia kanawai iuaua o na Komieiua q .Hawaiii a

uaiia maua i paio pu ai mē ke Aui, a hooholo ia e wae ia ou aiua no uu

Hawaii :na Wakinekona nei, a e hookoaao ia ia mau aiua ame ua eka ilnko o ke kanawai. No ka mea aole i ikeia aku na hana poholālo a keia poe. Ua ku ke kanawai a ua w.aiho ia aku ienua o ke Kouoike n na Teritore, a ke nupnoo ia.nei, a i: Jpule aa naha e wailiu mai ai ke komike i ka iakuu hoke, Ma ka aana a ku he niau aanaolana no.

Aole i pao^