Ka Hoku o Hawaii, Volume XIII, Number 42, 18 March 1920 — HE MOOLELO KAAO NO Kepakailiula KE AHIKANANA A O KE KOA WIWOOLE O HILO HANAKAHI A I KA MOKUPUNI KAULANA O MOKUOLA AU I KE KAI. [ARTICLE]

HE MOOLELO KAAO NO Kepakailiula KE AHIKANANA A O KE KOA WIWOOLE O HILO HANAKAHI A I KA MOKUPUNI KAULANA O MOKUOLA AU I KE KAI.

(He Mooielo Kahiko t> Hawaii Nuii . ikuauli) ■ KA HOOIU ICAUA ANA MA WA£3KA 0 KEPAKAILIULA ME KAIKIPAANANEA

I ka hoea ana mai o kekahi la ae ao ka la hoi i hooholo like ia e na aoao elua no ka hakaka ana, ua hooholo like ia iho la ke kahua hakaka e ike ia ai na keiki kane o laua, a ia no ia mauka ikl iho o kahi e kn nei ka Luakini o Waiuee i keia manawa, a mamuli oia hooholo ana o na aoao kaua elua i keia kahua hakaka, ua hoi hou o Kepakailiuia me kona poe i kona wahi i pae mai ai, a hoomaopopo iho Ia iaia iho me kona poe alii, Ua olelo ia ma keia moolelo o Kepa. kailiula, ua hele mai no ko Hawaii mau alii me ko lakou mau kahiko kaua, ai aahu ia kela me keia alii me ka ahuula, a me ka mahiole kaua no hoi, a oia no ka hoailona e kaawale ai ke alii maj ka makaainana koa mai. Ua hoonohonoho iho la o Kiihele i ka puali kaua o i kaua hanai alii, ua hoihoi ia na alii iwaena konu o ka puali koa makaaioana, ae kani, aua hoi na pahu i uhi ia i ka ilimanQ, ae owako au.a hoi ka maka o na ihe i ka la, oiai, ua hoohinuhinu ia aa ihe a ko Hawaii poe kaua. Mamua loa hoi o ka puali o na alii lehulehu o Hawaii, ai hoopiini ia hoi e ua alji koikoi o.Hawaii, ua ike ia akū la o Kepakailiula i ka.hiko ia i kona . aahu ahuula nui, a he mahiole kaua hoi ma kona poe, ae p&a ana hoi i kana ihe nui. ai ukali ia no hoi e kona puali alii opio, a lako pono i na lako kaua, a he kulaua hiehie maoli no kē nana aku keia alii opio ui o Hawaii, a ua kilakila hoi k'onā k ula na im ua ona māp;» o ka lehulehu ō Maui. Me ia pu uo ma kouo aoao kana aikane hou.

O kekahi mea no hoi i aelike ia e na aoao kaua elua o na Alii nui no ke hakaka maoioa, a aia hoi a hai kaka iu alii, alaiia, e kti like hoa na aoao kaua elua me ka hakaka ole, a hiki i ka manawa e kahea ia ai lakou no ke kaua, a mahope hoi o ka makaikai atia i ka hakaka aua 0 ua Ahmkaua elua, oia hoi o Kaikipaanaueu koua ui r lii nui, am e Kepakaili;ila hoi ko Hawaii aU t nui. I ka hoea ana o ua ao;io kaua elua i ke kahua kaua t ulelo mua ia ae uetj ua ike ia ka like ole o ua Ahi kiekie o ka la hooili k«>ua t oi:ū ua oi palua loa ae ke kulaua kiiakila o Kepakailiuia kul.iua i 1 kona hoa paio, a ua komo aku U ka miuamiua iloko oka uiauao o ko Maui mau alii uo ka poiuo mau wale o ke ola o keia Alti opio o j Hawnii, oisu, ua maiuio jua loa uo lak u aole loa e hiki e Uuakila ke j ( kaui mea imua o Kaikipaauauv«' I poe uo i ho 6 o mai o i mau Mokupuni okoa aku e heo!kuku ikaika me keia alii koa o ' « «a hoi whane «ku lakou i •ko l,\kou w i hek» mai aī, oi. i, ;ua SUo ka hakak i hou ihe i mea i pookeU uo keU alii K»ikipaai nanea o Maui.

' O kekahi mau a'ii uo Uoi UiA lioi , K<V kAiUn*.*, ,\o4v v..\ auo koi«o io ' uuu uo ko ivno i'.o^ iVko o s i.ikou no ke oU o ko Ukou d!i; u lOpio, oiiio, kA kvou ike uiukn lua

| aku i fce kulana o ke alii Kaikipaananea, he kulana ikaika io no kona, ai kahiko ia h ū kona kino m$ ka Ikaika, a he oi ae oo hoi kona nui i ko Kepakailiala. O n a alii opio nae e hoopuui ana i ko lakou alii Kepakailiula, ua ike lakou » ka makaukau hakaka 00-ihe o ko lakou alli oi"ai7"naua pō'noi a,o i a'o i keia mau alii opio o Kohala i 00-ihe, a aole loa i koo>o, mai iloko o4akou ke ano hopohopo ,a ua koho inua no Lakou e itju aku ana ka eaaka ihe a ko lakou a,lii opio 1 ke koko o ke alii kino nui o Maui. Ua ku iho 1& no hoi ua.in.au al'i opio nei o Kohala me ke kulaaa makaukau, ae hakilo pu-anā iko lakou m&u hoa hakaka o kela aoao. Peuei no hoi ka hoonohouoho ana o ka huakai nee ienua ma ka aoao o Kepakailiula i kela la.

' 0 Kepakailiula ni mamua'loa, a ma- kona aoao no hoi o Keamohulihia ke aikane inua a Kaikipaananea, ae hoopuni ana ia Kepakailiuia kela mau alii kanawalu o Kohala, oia hoi ma na aoao keis mau alii o Kepakailiula, a mahope ponoi no o ke kua o Kepakailiula.o Makaoku me Ahi kekahi alii o Puna, a he ano makuakane no hoi no Kepakailiula, a mahope mai o laua o Kuehu me Kiinoho, a mahope mai no hoi o la.ua o Niiailani me Kiihele, oia no hoi kekahi o na Ilamuku hoonohonoho kaua o Kepakailiula a mahope mai o keia mau alii ae la, ka Makuahine alii o Kepakailiula, oia hoi o Hinaaikanialama, ai hele pu no hoi me piipiikulani kekahi AHiviphine o Hilo. (E hoomanao ia no hoi hekomo pu no na aliiwahiue ia manawa iloko o ka huakai kaua o na kane a lakau, e like no lioi me Manono i koku.a pu ai 1 kana kaue Kekuaokalauj ma ke kahua kaua aikapu o Kuamoo ma Kenawaena.) Mahope mai o keīa mau aliiwahine na Alii ilehnlehu o ka aoao o Kepakailiula, |ao keia mau alii apau i hoike ia ae :la, ua aahu ia lakou apau i na kahiko o ke kaua, a ua hele no hoi a ula wena i ka ula o na ahuuUi iluna o lakou, a aōle no paha he anaina kaua i ike ia māmua e like me keia oiai, ua hele lako aku no paha ko H H waii mau alii me ko lakou mau kahiko kaua apau. Ua hooholo pu ia iho la no hoi ka mahawa e hakaka ai nn alii Kaikipaanauea me Kepakailiula kona hoa paio, a ia no hoi a hoea ka la i ka 1010, oia hoi kupouo ka

lai ka 1010, ōia no hoi ka aina «wakea iā kakou i keia oianawa. I kela ao lioi e Utle nei na aoao kaua elua e hui like ina keh kahua kaua i aeUke ia, a ia pu no na poe ka« hea inoa e kahea an;i i ka iuoa o na Aīii kiekie elua, o ko Kaikipaa-1 nanea uo hoi nia kona aoao, ae ka* hea aiia lio hoi kv n ; i poe kahea iuoa, i kona kiUana kiekie nu ka hauau : ana t a ma ka aoao uo hoi o Kepakailiula, a ia no hoī ka poe kjihea inoa ma kona aoao, ai l#\ve ia aiai t«o e- kona Makuakaue mai Ililo mai, a ita paa no lioi ia lakou k;\ inoa o ka lakou alii, ae kahea aua no hoi i kona kapu alii. mai ka po inai, He hana k«tuma uo ia i keia iahuī Hawaii mai ka \va kahiko !oa mai o keia aina. I ke ku an t'nae imu.i oko kaliu;\ k,- ua papa i» at» U ke kah«a inou aoa o ua aoao eW. ai *i\e» hoi e lohe ai ka oklo maawaena o alii e mokomoko aku ana i kei» U hooili kaua *nawaena

I no a olti Iho ka !eo o; ka poe hea inoa, ao ka aui U wo ii o K>ikipaan*nea imua, a me kn leo wi, oiai, aui leo auo hauap'lo keia a ;ohv i \ aku '.akoiu Uo h.mapilo e k&m.ulu> ia,i «im \ keia *«av\ o!c'o ia ikaUiol«.

*'i? Kfjwik«iliuU o! I kei* U k«j ku riei ki»u il«ns o ke k<tui.x ka«a * k* hc!c msi n« i oe n*e ke *ao ,U«4Ueo * bvbi ku hoi i ko u n;u« % & | ke '>•■&* iui bv : . e hukaka me & u 1 0 oe i>it u kA oi o ke duo l;4«ibco & |ku «o lioi i ke heok&ue % uia^ --L- ! '

uao iljiQ la paha oe, e kohu ana ko'u hakaka ana me oe. £ hai aku no nap wau ia oe m< ka huaahuua ple iho t aole loa ,ce e lanakila imua o'u i keiala, oiai, o ka'u pahunaihe aole loa e hala ka pua mauu, ae ku no ho| ka naoaao i ka p.&huna ihe a K.aikipaauttU«ft. O kekahiuo hoj a'u e lioomaopopo nēl,,"ua lawe mai nei oe i kou poe kannka me kou mau alii a .lehulehu wale, a mauao paha oe o ko lakou heluua lehulehu oia iho la ke mea e komo ai ka wiwo ileko o ko Maui mau keiki. Ea, he moeuhane palauaielo wiile ia au. He aLa nui • hoi oe imua o ko'u alo, a ina ua haia ole ka'u pahuua ihe i ka pua mauu, alaila, pehea ,hoi e hala ai i ke kino nui e like me kou auo 4 Hana ia a uui ke akamai i k.ena la. ai hoi uhaue ole aku i ko aiaa i haalele aku uei. I ka hooki aua a,e no o Kaikipaananea i kaua mau olelo kaena, ua naaa aku Ja no o Kepakailiala me pa maka oluolu, a me ka minoaka uo hoi ma kona helehelena, ua kakamailio aku la oia i keia mau olelo maikai i kona hOa.

"Heaha la hoi ka hewa ke make au ia oe i keia la, oiai, ua kaulaua mua uo oe no ke koa, ao kau hana no ia i a'o a ailolo. No kuu aa apa ia ōe e'hakaka i keia la, aole paha he kaniailio ana no ia mea, i na wau i makau ia oe, alaila, o tfa waii akn la no ia noho ia, aiia, uo kuu mākau ole ia jae e Kaikipaa" nanea ke Alii koa ikaika o Maui nei, a oia ko'u mea i heLe mai me ko'u mau alii a a*e na maka-

aiuaua. 1 na..no. hoi* uo kuu ,make ia oe i keia li t aole īio e hiiahila &u'u oaaua qo kuu make aua ia oe, oiai, Ui a'o ,oe i ka hakaka a kaulana kou iupa i lte ko4 «iwo Aie. Alra, hoi, i make oe ia'u i keia la, aiaiia, e bfckau aku ana ka hilahila maluna ou a hoea loa i kau mau mamo ma keia mua aku. £J hek.au mau aiia ka hilahila maluna o kou inoa a heiea loa aku i ua hauauua e hoea mai ana. 0 kekahi uo hoi aolea'ukaena i ko'uikaika a koa wuvo ole a aole no hoi e eha ka hoa paio i ka uui o ka olelo ka* eua, aka, na ka haua paha e hooiaio mui ka mea lanakila o kaua i keiala. I hakalia wale uo paba i ka hoonui olelo o kaua e hoao ae uo kaua i na keiki kaue o kaua i

keia la 4 E liooniauao no uae iku'o. i kamailio mua aku uei ia oe e ke alii Knikipaauaue.i, i ua uo'u ka make i keia la, aoie wau e iiikihila, oiai, aole uo wau i aku uei i ky'u ikaika iiuua ou eke AAii o i a'o uui i ka hakaka, aka hoi uoiii ka make id'u i kda la, e ka:> nuvu aku ksi hiiaUii'* m.iiuua 0 kou & hoea i ka iiauauaa ope loa o H«iw<ui uei. Ua uiikaukau wap la e ke AliiKaikipaauviue. ?7 1 Ika , lohe o ke Aui K.iikipuauaqea i keia uiau olelo a Kepakailiula t u» uau iijo ia kou;i m*u kui, ua Uio kel& luau oklo uiaikaii a Kepak iūiuia i m,i« olelo Uioi e >,vela *i wah». oiai,_ua wak id dku uo me k i o*u> olu uiajikai. (Oleio mii uei ka uoi o KepAkailiula, v i« oiea ui&haio oie la tj:a a;e wale ika hai. U*wa* iuwaujt uiai uei, eaai pouu ka, oi eka uiea heluuelu i kJI Oio k*hi UMIiKK O KA HOKl* O HAWAII. ia īa * UjaI Aofe l piU,

A i« ka iliuA o tu ol lo ahew,* 4 l.uuakiaī Kuuulae 0 Hof;v4u.Ui. qan» kU* «l iwUiAliU i)viUO&.jil,k4 uo o kc 1 l«kon Ua H!o no h«4 knnt miU oielo .mo ,44 i ke NIaW->tv 1 tlīC«• ut tin,*vJ t* « k<?kAh\ |N>€ o ko Ukou ! K "v> AvU\Ul: 4. uioku|h4"A ī]io* *ōiv e ui,u | .\ui v uin ' a kfc |M bCjU _ _ _ . _