Ka Hoku o Hawaii, Volume XVII, Number 36, 31 January 1924 — NA HOONANEA O KA MANAWA KE AHU A LONO [ARTICLE]

NA HOONANEA O KA MANAWA

KE AHU A LONO

O keia Ahu, oia ke Ahu a na pukaua a Lonoikamakahiki a me na koa i kukulu ai i ka wa i hele mai ai me na mamaka kaua no ka hui ana me Kamalalawalu ke alii o Maui, oiai o Kamalalawalu a me kona mau koa ua pae ae ma Kawaihae a e pii ana no, "Hole Waimea i ka Ihe a ka makani. I na ale ua o ke kipuupuu." Ua kukulu ia keia ahi pohaku a kapaia o ke Ahu a Lono, a hoea i keia la. Ua pau na koa wiwoole i ka make na pukaua pookela, a me kela kaulana aina luaole o Lonoikamakahiki Kapu–a–Kalani, nona ka inoa Haaheo o ka poinaole o Pupua kea. Nana ka huaolelo haaheo o ke kaulana loa e pona ole ai na mamo ame na pulapula o Hawaii aina. Hawaii aupuni a me Hawaii Lahui a hiki i keia ia a kakou e hoomanao nei oia hoi; Ua make, ua kuka'i ka ila o Pupua'kea." He mau olelo haaheo keia a Pupua'kea i hoopuka aku ai imua o kana kumu a'o kaka laau, i ka wa a ke kumu i kahea mai ai, "E ho-hou iho ka hauna laau i make ka hoa-paio." a oia ka Pupuakea i mai ai i kana kumu. "Ua make, ua kuka'i ka ila o O Makakuokalani, oia ke kaulana aina o Kamalalawalu ke alii o Maui he kanaka koa ikaika a he pukani no ka moku o Maui a ma Waimea i hui like ai nalii a me na pukaua a maia hui ana i hooholo ai ua mau alii nei o na kaulana aina wale no ke hakaka a ua hooholo na aoao a elua. I ke ku ana aua mau kaulanaaina nei, ua ike ia o Makakuokalani, he kanaka nui kihikihi o na poohiwi akea ka umauma a kiekie, he kulana maoli no o ke kanaka koa a pukani no ka moku o Kamalalawalu. O Pupua'kea hoi ke kaulanaaina o ka moku o Hawaii o ke alii o Lonoikamakahiki–Kapu–A–Ka– lani, he pahaa a ppoupou pu'ipu'i a ka lawaia, awaawaa ke kino me na i'o uala e kiokio ana a puni kona kino, a he koa hoi ma kona nanaina a he wiwoole kona ano. Oiai, ua mau kaulana aina nei i makaukau ai ua lilo mua ia Makaku ka hauna laau mua loa, a aia hauna laau ua pa o Puapu'akea a waiho aku la ilalo me ke kolili o na wawae. Kahea koke mai la ke kumu a'o kaka laau a Makaku. Hoi hou iho ka hauna laau i make ka hoapaio. Pane mai la o Makakuokalani, ua make aole ola, he Io, ka hauna laau a ke koa o Maui. Hookahi no hauna laau a ke kanaka u'i o ka make noia, e iho aku auanei ka uhane a loaa o Milu a olelo aku elua o'u hauna laau i make mai nei i ke koa o Maui a olelo i mai i ka ikaika ole. Oiai o Pupuakea e waiho ala a ia oni ana no a ku iluna ua hele ke kino na lima, na maka a ula pu i ke koko, a oia no ka wa i pane aku ai o Pupuakea e makaukau aole i pau ia huaolelo he ikena ka na koa a me ka pukaua i ka hapai ia ana o Makakuokalani iluna a kiola ia aku la a waiho ana ilalo ua nahau pu mai ka elemu a paa i ke poo Kahea mai la ke kumu a'o a Pupua'kea Hohou iho ka hauna laau i make kahoa paio. Aole i pau