Ka Hoku o Hawaii, Volume XVIII, Number 2, 5 June 1924 — NA HOOMANAO O KA MANAWA [ARTICLE]

NA HOOMANAO O KA MANAWA

(Kafetiu ia no ka Hoku o Hawaii. E k& Ohu Ha*heo laa Kuahiwi „ Ekolo.) E kuu Hoku Oiino mau o Hawaii ka elele lawe nuhou 0 ka Honu*. nou n& hoomaikai nui loa a mau. Eae hou mai i keena no 7 u uo keaahi o na mea a'u (mea kakau) i ike a e hoomauao uei me ka poiaa ole mehe auiani ailohi aia e ku mai ana ioiua 0 ke alo a nana aku, i kona mau heleheleua aoie koua mau hiona kamahao e ahu mai apa me ka moakaka o na kii u&ehi oia mau hiona. \ Ua ulu mau ae iloko 0 ka mea e k&kau uei ka ninau ame na manao mau ana.. 00. ke kulana, ka noho ana, ka hele aaa. k« ākoakoāana, ka hauoli a le'ale'a [ p«i ana, lfe kamakamailio ana mb Ina hania oke ola ana o kela ame I keia ohana rna na home lehulehu me ka lakou mau kam&Lii e holoholo aua. a e paani ana, uo ka hooi&aika ana i ko iukou oiau kino i nuea e ioaa ai ia lakou na kino ikaikaaj maikiii. ' I ka 1870, oiai an e keiki epiopio ana ia wa a he 17 o'u makahiki ia wa. a e heie ana no hoi i ke kula a e noho ana boi ke Hope Kumu Knla no ke Kuīa o Honokohau (Honokohau Scbool) maīalo o Kaoakaoie. oiai oia e waiho ana i ku ma'l-1010, 1« mau la 0 na kula aepunl Ha—> waii wale nu ke kula ana a he uiau kuoiu kula e a'o ana i ka olelo Hawaii, a he poe«Huumaua Hawaii wale no na poe haumana kula oia mau la e a'o ana ma ua huke. Ao Heluhelu, Helunaau, Hoailonaheki, A'nahouua, Aliuiatika 4 Helukaoaahi, Kamua-kahiko, Kumumua ano Hou, UM Palapala Aiua, ao Kiko amn We EakaiUima tua 'na papa pohaku. Nui na haumaua ma na h&le kuia he poe keifei Hawaii l»kou a pau, aoie Kepani» aoie Pukiki, aole tia lt>hui e o na Hawaii wale no a uae na hapa Hawaii aakaikahi oia mau la. Ona kula e a'o aua oia na ha'.e kuia otK'holo, o Jtseph W. v Keala ke kumu, a mahope mai 0 J. K. K»ailuwate ke kumu.

Kula i» 0 J. tr'r. e tK»bo uei o>a Kailua ke fcu*uo, Kuia 0 K?ilaea, J. U. Keawe ke kumu» a h# nui ns ka~ mitula i noho mai mahope mai, no hi>i ka luea e kak»u ne; nu -1 wiakahiki, s|o J. Kainuku iho u o J, H. Olohia ka hope loa ke kultr an«i wakaolelo HHWau.

K«la 0 K«l6kō a .M:ss Kaaiiua— hui ke kuuau » niahope mai ho p»u ia ke ku ana 0 keia kuln, a hoohui ia i hookahi lul» oia ke kuia o Honokohan, a o W r . G. Kanakaole ka kumu. a 1 noho hope ia hoi e ka mea e kakau eei 110 2 makahiki »

P | Ku»a 1» Kailoa OC. W. Kelii — ke kumu a m«hupe mai o T. bimeou i uoho kapeua makai • !u»a p«abao ai ao Kailu& a «1 f H'U® ī ki !a ai e Kalama Kulke o K»Hoa mamua.

Kula 0 Halualoa e no.'io kumu huiaia auaeP. Alawa, a mahoj;e «M» u H. N» Kal'Uiu ame « 0 ke kuia. aku 0 P*h<xho«j, a uahu kumu kuia ia aua « P«i«r KaUwaiaopuua 1 auka uā ota \t HiM»P Lunalilo.

j 0 Kihlluu c noho kueiiu i$ K.n« M»:k » «»toJ. k. £uk « Kmuliou, « uoiw kiiniii i» tti k«U ui#vi kuk kft laiki omUk «4 feotk* O Q« kul* « iiUi AU« kaU »p*u|oj» k* !u*liui M»iu- • 'ik«u« tu« Kailu* e U«>uie hm l k* ho» tn» o M kuU « &« ««N, ot i ki tt«l*ukiQ e k« ku«tttt ī* 4*a «««♦ Ui« o« 4u,* % * wli lil )kUU}U o'e cu« h *o * tt4 # *n* cv* >* hein«heju« «UM r» t>« haua*«u« a;« k* w* ,' *« !| *t , k !l H$ UUU '|iv« liO «• *«»C« *i 4 {. j b*USS4U* k* lie «uie U (! sw|>o 4tt«<»li *u« iu* m**rnMkmm '+* *i at«mu«, «iu *« « *U* 0 U« kIUA <tM ,|Mt s*w bu! « ike Tc 1« «u« u . r tu j

ke keiki tna ke ake ana e oi ae ta&oavift q na ua kjiiki o kek&hi.nmo bale feula aiaia haawioa like e feula

la ana. , r : I ka hoopau ia aua o na kula Hawaii a kakulu ia na kula olele BēreCatiia eku nei āi !k% ia ka loli ano titST maoH" aoa o na a inaia loli ana ua oi ēku ka hookiekie oka hapanai o na keiki, aole hoolohe mai 'na makua ke o!eb !aktf, ū&mu ma! la maia wahi, 1 o na aohe ile, aohe no 1 ! noi he lohe ika lakoa (na keiki iiamw.) I Ma"mcfl! keia mau ario ona |haawiha i auwana a! kekahi hapa — Imii o na%eiki kāoe ame na kaikamahine o keia oān la, a mare ina PMlplneieolohe ame ka Kolea āuana a tre hanati nei na hapa Kolea a Pilipiue kekahi o na lahui me na moolelo tn 1 ke ino ame na hana karaima ku Ika mana'ona'o auie ka lapuwale. I ka wa ona fcola Hawaii wale 00, na' noho pu ua makua me ua* onana keiki me ka maikui, a hoi>lohe i na naakoa, aole pakike, aohe na&n (olelo haole) mai, oiai ua like ka olelo a Ka makua ame na ke kelki.

A*a, i keiu wa he Olelo Hawaii ka | na maauā, a he olelo nāmu ka ua' keiki, a ioa e oielo ka makuahiue i ke kaikamahioe mt.i hele ots i ka po, aiaiia, o«mu mai la ke kaikamahine, "I no see you, 0 kn heo aliu la noia." Aole i maopopo ka mama i kela namu, a ina paha 1 ma ka olelō Hawai ; ina ua lohe ka mama a ina ua olelo koke aku i ka huokiekie a no ka iohe ole manoo iho la no e haawi mahaio mai ana ika mama. Peia na Pilipiuo e Loowalewale ai ina kaikaiuahioe, ina e &§ Liai he kaikamahme u l i h oplopio, e hoopipili maO aua kela Pilipiuo a ma ka olelo namu laua 0 kamailio ai a hele i ke au a ka hewaUewn, oiai he olelo namu ka kela Pilipiuo e pahele mai la ' hei k» i'a hui ma ka ho'eNamu ka Piiipino, a namu ke fcaikamahiue a hui ka ne.ieu me ka namo a o ka hope ua hauhili aku la ka tti a kawele-a a buikau Sa 2aakau a kahi Pilipiuu kolohe me kaeleawaa a ke kaikauialiiue Hawaii nau-u waiawala*ft ; , waiki-peh*. He onf.-a t he mea make. *'0 ka A m»ī auanei io la pa loa kakou.i.ka make," wahi a ka poe kahiku u Oj«hu i oleio &i i ku wa iuokū haule i ku ai ma Waimeae v»iī ala ue Waialna, Oahu. I «£t malaiea 0 ilalaki U 3, 1792, oi« lea manawa 0 feeia mAu i ku iunai ai ma Hawaii mi * su au* Kealakikn», a holo sku a ku a B»a WakikL Oahr, a o ka lua 0 lu inoku holo aku m& ka eoao Akau 0 Oahu a hiki oua ua Koolau, a ike na kanakn i keia euea kupaiauaha a hooho ae la lakou oee ke kahea ana penei: "Ka pukoa nui e nee aeu«i e!" Hv>)o ka mo&u"utakai a hele u« kanak* mauka « hoohu ai, **Ka artw noi e? ka mes uui e?*' Maauei i pepehi ia ai elua haole, he alii moku ame &a oaea A*v— hokū, (AolilPao)