Ka Hoku o Hawaii, Volume XIX, Number 24, 3 November 1925 — KA NINAU LUAWAI O HILO [ARTICLE]

KA NINAU LUAWAI O HILO

I mau la ka|ajaina ma ]rfi Kalana o Ha\\.aii t ua hoala hou ia īiiai ]a e ka aoao kut i Samuela Mahuka Speucer ka iiinau "Lua — wai o Hilo," a malaila iho la ko lakou kalele ana no ke kupono ole o Samuela Mahuka Spenc.er e koho . t ■ I.,;njahnoij":alu a Mana liooko K.a l'apa Luuakia; o ke

li:i K.a]fU--0 Harrv Alani i kona kahua ;u:u u ktia ninau wai, oiai, oi no ka ninau i haule ai oia ma kela koho barota āku nei i hala o keia Kalana he aueane elua makahikl 1 hala aku nei,

0 ka moolelo o keia ninaU lua — wai o Hilo, ua pau mua no i weliewe'ne ia ma ka aoao o Spencer a ua hoopuka mai no hoi ka lehulehu ika lakon "Olelo Hooholo" ma'kela koho ana, a oiai no hoi o ka lehulehu koho barota o ke Kalana o Hawaii, o lakou no na Lunakanawai Kiekie ma kela ninau |i waiho mua ia imua o lakou, ai keia la uo nae na hoopnka hou ae nei o Harry Aiani i na palapala liilii, ae alakai hewa wale ana i ka manao o kekahi poe ma]una o keia

iiinau luawai. He hana maikai ma ko tnakpu aoao ka hoomaikeike iki aku i kekahi mlu mea ano nui no keia "Ninau "Luawai" a Harry Alani i hor>pvska ae nei ma kela mau palapala liilii y ai pai wale ia tJ'o ina ka olelo Haole, a aole hoi ma ka olelo makuahine o ka poe Hawaii.

Ua olelo ae oia ma kela mau "Palapala liilii" i hoolaha ia ma— mua iki iho o ka la kobo wae moho, he $125,000 110 kana i hoo lala ai no ka liloo kela mau hiawai, ai ka hoohana ia ana nae ua aneane no i ka $200,000 ka li3o o keia mau luawai me na paipu i hoomoe ia. Alia hoi kakou e paukiki loa i ka hiliuai i kela mau olelo ana, O Hare Alani 110 me koua poe kai ana i kahi e hoomoe ia ai keia maii Luawai ame ka moe ana 0 na paipu wai, ae ana ana hoi ma— wafcna mai o ka "Aina Misiona o ka Papa Hawaii," ai aneane e ekolu hapa mile mai ke alat 4 m aku |o Piihonua, a ua hoohana ia keia hana e ia ponoi rae koua j paalalo no aneane 13 mahina, a ua! uku ia lakou me $9,230.58 Aoiei ! uae he wahi waiwai iki o keia mau ldala 0 ke Kalana i uku ia ia lakou, oiai, aole }oa i law« ia mai ka lakou mau aua ia ana i niea e h'3chana ia aku ai keia mau luawai nie ka ;aoc ana o ua paipu wai. Uooinaopopo loa iho oukou e ka mea heluhelu 1 keia me*. Ua lawe ae la oia imua o ke Komile Wai— wai o ka Papa Luuakiai, ai noho LiUuaUoomalu ia k€la Komile Waiwai e Luuakiai Kuliana leli 0 «a Koua, Uā waiho ae ia oia i kana ma« j huahelu no na hoolīlo o keia n>au ( luawai ame na paipu paha e hookui *ua o na paipu i kahi hookio \vai e Joaa mai nei ka wai i ke Kulana — kauhale o Hilo nei, Ua hoea aku la huiua o im dala ma k<?la liOike aua'imua o im Komito \Vai wai o ka Papa Luuakiai i ka | 500 00 (Eia 110 k«?ia o huahelu, ai kakuu iuoa poaoi no e v Aīani Uoko o ka linia o ki i,uu*\*4i H*So iki ( ai hooiaio ia ma kv kakau iuea i« iuia 0 ke K»kauolelo oko K»taua 0

! 0 kekahl mM pilikia nia keia| kii i ana ia e Hare Alani, oia no ka hoomaopōpo ole ana ona I na \vahi I ' e hiki aktt ai ke!a m&u paipu kau" maha mioli iloko o kela wulii o aneane etcohi hapaha mile, a aole hoi he miu alfinui e hoea aku ai, a he ino maoli ka waiho aua o ka aina ma ke alamil ak« e pii ana i Piihonua ai kela waliī e >inoe ai kela inaU paipu i anAia eia. Ma ia kii- no hoi ana i kaha ponoi ai, aole i noonoo ia ka poe e noho ana ma kae o ke Alanui Piihonua, a aole iitf hoi i manao ia ka pono o ka Halema'i hou o Hilo e manao ia ana maluna oka $33,000 ka hoomoe hou ana mai i ke palpu wai no kela pot ma kae o ke Alaniiio Piihonua, ae loaa ai paha ka wai no ka pomaikai o kela o Hiio. He liio mahuahua hou aku ia o ke' 'Kalana o Hawaii ina i a.>o:sj .i kii a Hale Alanl i

ana ai. I ka hoomapopo ana o na Komite Waiwai 0 ka Papa Lunakiai i keia nui maoli oka lilo o ke Kalana i na e apoho ia aku ka Papa Hoouohoaohp a Hare j Alaai i waiho mai ai.-istua o ke Komiee. Waiwai, noiaila, ua hoole kē Komite Wai— waiā ka , lawe ana me ka hoike o na hoolilo a Hale Alani r 15 ua lawe ae la o Kuliana leti i Olelo Hoo— holo imua o ka Papa Lunakiai e 1 1x0.1 aua ja Hale Aiani « hookuu ia 1 mai kela hana aku. Ua haawi ia aku la keia hana ana hou aua i kahi e„ moe aku ai kela mau paipu wa; hou ame ke ano e hookio ia ai kela mau luawai i ka Sneginia o ke Kalana o Hawaii, oia hoi o Mr. Barringer, Ua hoomaka hou ia ke aua ana o kahi e moe ai ke paipu, a mamuli no hoi o ka noonoo pono iho no, o kahi pili i ke Ala— nui i hana mua ia kahi kupono loa e moe ai keia mau paipu wai, a ua ana ia aku la pela.' He aneāne ekoiu waie no mahina o ke ana ia ana, a waiho ia mai la ke kii o ke ana hou ia ana, a oia kii ame na hooiala hou ana kai waiho ia aku imua o ka poe koho. I ka wehe ia ana oke koho, ua koho mai la ka Hui Hawaiian Contractor he $190,000 ka lakou koho, a mamuli no paha o ka ha— hai o Mr. Wooley i ka Hale Alani mau huahelu 1 hoike ai imua o ke Komite Waiwai, ua hookomo ae la oia i kana koho he5262,000, ahe elima haneri ka emi iho mai kela huahelu a Hale Alani iwaihoai imua o ke Komite Waiwai. Ua ■hiki no ia oe e ka mea hookaa auhau q ke Kalana o Hawaii ke hoolawe ae mai loko mai o kela puu-huahelu 0 ka Hale Alani puu huahelu ame keia koho a kela hui 1 haawi ia ai ke koho, ua like ia me $72,500. (Me ka hui ole ia nae o na. lilo ona paipu hou ina i hoomoe hou ia mai mai kela wahi mai o ekolu hapaha mile a lioea i kae o ke Alanui 0 Piihonua.) Auhea iho la ke Kiola wale ia 0 175,000 e like me kana hoike ma kela Palapala Lnlii ana i hoolaha ae nei ma ka olelo Haole. oka pololei maoli ua hoopakde ia ka lehulehu o keia Kalaua i kela $75,000, a ina hoi e i?au pono na hoolilo e like me kaua mau hoolala ana, ālaiia, a ia pa|ia maluna aku o kā haneii tausaui dala ka oi aku 0 na hoo'ilo hiamua o ka mea i hoolilo. ia i keia la. G kekahi mea maikai loa nia ka lawe ia anai o

keia ana hou an& o k& Euegitua 0 ke oia nu ka loaa a<ia o wai ika poe Mo «e ku aei ma kae o ke Alaoui o Piihonua, a uie ku loau pu goa t o kt. wai ika Ilaleuia! hou o Hilo nel- Ona mea oUio la lrei« t pili aua i keia ninau w a l $ na Luawai o HiU» nei.

1» oj»kou ibo mi © Toii> Pedro a hooie mai U i ko lac« hele uae Jo« Aodrew i Kou, a hala I<h i | Ko»a uo ka l«okua ia AUuI« i h*'.« *ku uei kik Uua dd bi ji)i«i»u P*>i w« i« i»āu wnhi oia h§i\ ki iiuuiako au» \na Kou« oqe j ka ix>< lUai Uilo aku no!, K hoo-~ I kuia;u ia «ku *•># he m».u wahi.e «u«i i* »! ka ihm ī vrili i* la* Haleha&* Poi o Analu, a na kē la»j | iwh* e iawe aku keia iwau ;v>i ik>u.>| maikai i na K<mh tut ko ku.nukuki] olnolu īki ika nwa e ku»i ia »j*j . Koti!». Ua ho 1* iwali Toētt 1 oi* J ihomkaika lwr t, l aku nd H*le Alani;. v " ī , ' V • -. j - I