Ka Hoku o Hawaii, Volume XX, Number 32, 4 January 1927 — HE MOOLELO KAAO NO HIIAKA-I-KA-POLI-O-PELE KA WAHINE I KA HIKINA A KA LA, AO KA U'I PALEKOKI UWILA O HALEMAUMAU [ARTICLE]

HE MOOLELO KAAO NO HIIAKA-I-KA-POLI-O-PELE KA WAHINE I KA HIKINA A KA LA, AO KA U'I PALEKOKI UWILA O HALEMAUMAU

(No ka pomaikai o ko ka Hoku poe heluhelu) "Pehea hoi kau hoike no keia ihoike hoi a Maile-lau-lii i na olele oka nane ame 'kahi hoi i puka mai ai ka t;ane, a me ke kulana hoiokahalnao ka nane?" . "Ua tike no ko maua ike ma is mau mea e like mc ku kuu hoahaiiau i hoikē ae nei, a ma kahi no nae o ka haina ana aku i ks haina a me ka wehewehe ana c ka none, ūa Hke pu iho la no kc maua nele. * Ua hiki ole ia'u ke kuaiolo aki: 1 ka haina oka nane a ka maka. maka i au mai r»ei i ke kai m* kaainapu.*' Ia manawa no hoi o Hi;aka : h'uli aku ai ia Halaikaipo, a me ka manao e hiki ana hoi iaia kc wehewehe mai i ka haina o ks •nane. Ua kamailio mai la no hoi ia hoahanau € Hiiaka, ua like pu no ko lakou nele maia mea, aka, o ka ike no nae i na huaplelo c ka nane ua like no. TJa pane mai la nae oia me uq olelo ano hoomakeaka ia Hiiaka no kana ninau hoi no k& loaa iaia o ka haina o 'ka nane a ke kanaka naaau-'a. "He onaona hala wale iho no keia la, ai awaiaulu ia hoi e ke 'aiaoka hiniano, ao ka ike aku Inaei ke au-iki me ke au-nui o Ineia mau mea la, he riele loa ng ma na ano apau. Malia hoi e ia ae paha i ke aliiwahine o Makua nei e loaa ai k*a haina o ka. «ane , a ka makamaka i*he!eimi lioo—

Imanawanui mal nel" A ia manawa no f pane' koke mai ai ke aliiwaliine o Makua*] t keia mau olelo ia lakou, "Ka! Nele mai la no ka is oukou na auwae lena he oki loa aku hoi kamalii pōipoi ohiki e [Makua nei, ao ka mea t po a kaImalii i ike oia ka hoopuupuu 'one ,Ia m&n&wa no ua wahine alii nei fO Makua i kamaiHo nou mai ai ia i i kona poe i nele ka loaa ana o ka hamao ka nane \ keia mau olelo"E waiho ae no kakou iaia nei, a oia no ke wela me ka mahan.ake kapu-" * "Ua pono hoi h&, ae kali kakcru a hoi mai kahi kanaka nana ' keia hane, āe hoao no hoi' kakou nmanitTau īaia no keia uane ; a ka hoiki* mua q\s aku nae iiaia i ka mea a Maile-'au-lii i ; hoike mua iho nei no ke ano o ka [nane, E waiho no hoi kakou a |hana no o hoike mni na okanane," Aoie io no hoi i liului iho, a hoea mai la oia imua o Hiīaka ma.' ■ ' . "£&, « oluolu oe. e hoike mai h makou ika nane nana oe i hooheie hooiuhi me ka waimaka; #i hookuewa hoi ia oe no na wahi iehulehu. A malia hoi o loaa aku no hoi i kekahi o m&kou kn wehewehe ana a kuaiio aku hoi t ka haina o kn nane, ro kou ola |to hoi ia. % km w i ka haa\vco t a lioi makou ho kou om ana. Ua kamailio āku mao oMo o Hnaka me ka !efc oluolu maoli \ ua wahi HnakalM. '*AeJ E hoololie maī hoi pali« iiukou jSSO'U mooWlo,pokole, a#au h)l &W\h, lioiks \kkvt wi&m nHne ta oukeu ** i !. -■ -

A mamua nae o ka hoomalcaj hou ana mai o ua wahi kanāka] nei i ke kamailio, ua kamailio koke aku. la no o Hiiaka imua ona i keia m&u olelo. kou inoa hoi paha o Kaulanaakaia, a he Alii hoi oe no Molokai." Ae aku la ua wah* kanaka nei i kela mau olelo a Hiiaka, a me kona ka«iailio pu mai ikeia mau olelo ia Hii'aka, "Ea, e ka wahine ui, hē keu no hoi ke kupaianaha ō kou ike ana mai la i ko'u inoa a me ko'u kulana pu no hoi. He kamaaina ātiei oe no Molokai i maopopo tnu» ai ia oe ko'u inoa?" pau wale no ia mau wahi i ka hele ia e a'u, wahi a Hi]aka ilkamailio mai ai i ua Alii nei o Molokai, a ia manawa pu no hoi i hoomau mai ai o Hiiaka i kana kamailio ana imua o ua wahi kanaka Alii nei, a me ka lohe pu ia mai hoi e na poe o kela wahi, a me kona mau hoahele hoi o kgi hoio ana mai mai Kauai mai. •'O Waipio i Hawaii ke kalana aina i loaa ai ka nane ie oe, a ina e hiki ia oe ke kuailo i ka hane, alaila, e lilo ana ia oe kekahi hapa holookoa o Waipio, aka, ai iloaaole ia oe ka haina o ka nane, alaila, he make wale no kau. 0 , kau pili ia me ke Aiii oia wahi. ; Aole anei hoi pela?" ** r He ae wale no kau wahi Ka— 'naKaAHi nei o Molokai i keia imau olelo a Hiiaka e kamailie |aku nei iaia, a ua piha pii ho: ■ kona hiohiona i ka pahaohao ne k? pololei paha o keia mau 61eic a Hiiaka e kamaiho aku nei iaia, Hoomau ak'u la no nae e iHiiaka i ke kamailio ana i uē Kanaka A]fi nei o Molokai. "Hele kaapuni ae hei. oe ig 9awaii, aohe he mea nana wehewehe mai ka moe fa" oe, ? puni no hoi o Maui ia oe; uohe no he mea i loaa is oe, puni o Kanaioa Kahoolawe is oe, aohe no he mea i loaa ia oe boea ioa mai la no hoi oe i oahu nei, a mai ka lae mai nei o Kokq kou pae an> mai iiei, a hele mqi nei oe ma uka o ka aina, a. hoea iho la no iioi ia nei, a aole no he mea i loaa ia oe, a eia hoi kakou ke hui nei a kamailio pu hoi.'Ua ae mai ls no ua wahi Alii nei o Molokai a me kona kama— iliopu ana mai i keia mau olelo ia Hiiaka ma. f< Ea, aohe keia he ike, a h£ akua maōlī no keia e Koike ma* t\ei, Akahi ka hoi a "mānaolana ae ko'u oīa A pehea )a e hoike aku paha wau i kuu nane ia o ukoti?" '■o-«ia! Hoike iamai ana ua nane nei aV e kūewa hele nei malee alahete, wahi a Hiiaka ī lieamailio mai ai me ka leo oluolu iaia!a manawa oo ua Ati? Kaulanaakala i!una a kau aela hoi ke po% ilur*a, a oiai no lio? oia aole 5 lolie i ka hoike mua ana Hio o na o Hiiaka o ]keta uka o Makōa i ka olelo o ka nane, a hiki o'.e hoi !a lakeu ke hoike i ka haina o ka nane, nola% : ua ka\t ae la ke poo o ua waft Alu nei o Molokai iiuna. a hoomaka ma* i«« hoike ma ka leo ano oH, no ftae ua a hs ka leo ī k& noke paha i ke kukala mai Ha~ waii mai a hoea iho 1a i Oahu, Hoopuka ae la no hoi oia e like loa no hoi me na 01010 fpuka **ku la ma ka helu o ka palo i half\ iho \ū' 1 ka pau o ke ano olioli ana o ua wahi Alii nei o Molokaī i kela nane ana, alaHa. n»nau akii !a oHnakk iaia i keia mau o*e!c> "0 uae ia U, h ua k\u\ uuia . aei uo uh v>U'U> o ko uime i ua |k*ik*m«Uiue o kei« kaha, a ko? hoi ka haiua o ko naue AoK [>.oi i!o»a i« ka o. ke [uaue. _ ; WĒĒtĒSBBĒĒĒĒĒĒSĒ

Aole lioi i loaa ?a lakou ka liaina oko nane. "E ninan ae hoi\ wa« Ike AHi Kauai, meā p?Ha hoi o loaa 'aia ka haina 'o ko natie. Pehea hoi oe e Lohiau-ipo, aole anei hoi e loaa niai ia oe ka haina hoi oka nane o keia Jioa alii o olua, a pakele ae hoi kona ola i ka make i kona hoa'alii t pf!i ai laua? Ia manawa uo o .Lohiau i pane "iSi ai i keia mau olelo 110 ua uane nei. 4 *Ea. pohihi no Wau i kena tiane. " ' - ** E kuailo iā māi no paha." I keia mānawa 110 hoi o Hiiwka i kamailio aku ai i ke Aliiwahine o Matuā ma ka uinau ana aku iaia ma keia ninau. 1 " "Aohe anei hoi he lokoia i ke . alo o na pali o a nona hoi ka inoa o Manini xv«hi a Hiiaka i kaiuailio aku ai. "Ae, he lokoia io no ma k£ alo o na pali o Kgena, a uoaa 110 ka iuoa au i hoike nmi lā f wahi a ua Aliiwahine nei 0 Makua i pane mai ai ia Hiiaka, aia ma-ua\N& pti no hoi i booinati nmi ai oia i ke kamāilio ana no Ua lokoia n'ei i fee alo ona pali o Kaena. "Iloko o lokoia nona ke]a inoa āa \ ;liojke mai nei, a ia iloko na ano la |o na ano like o]e, a koe aku no |hoiuaia nunui o Mo£taawai£eoo t (A oia no hoi ka nioanakai m»— ■ ! waho 4 hoea loa aku fKahuku. ) | Ma keia wāhi lā ēka poe e heluhelu nei i keia Moolelo kamahao o i Hiiakā, ua ualowale ke kope o |kahi o ka wehewēlie ana'o Hiiaka 1 kela nane a ke Alii o Molokai i [hele kuewa tnai ai i ke alahele, ā rhiki ole iho la i ka makapeni a ka j īnea kaka.u nioolelo p hoike aku i 'ka wehewehe ana o' kela «ane,." l-Ke waih6 ak« nei nae wau i ke — mea ''Paā Moolelo o Hiiaka,'" l'eieokua mai hoi i ka mea kakau 1 moōlelo mn ka hbott"na a"ba niai *ka wehewehe a Hiiakā' i kamaifio r %i inina o kē Alii 0 Mol6kai, ai 1110 rai ht)i ia wehewehe ana i mea e i pakele ai kona ola, ae lilo ai hoi (ka eo oka pili a laua me ke t i Waipio. Aoie i nele ka loaa "o ka \ wfehewehe ana o kela nane i ke- ; kahi poe e ola ma? nei, ao ke kaikau iho no h>oi a hoouna mai i ka Lunahooponopouo o "Ka Hoku o Hawaii," alaila, 0 ka hoolaha ia aktt 00 ia ma kekahi puka ana h 4ku .o ka Hoku i keia mau pule (iiiO- ' . . ■ He mea auo nui lo<* no hoi keia i ka uioe ana o ko naoolelo, 0 kāulia pakaiuki i ualo. 4owale $i kela kope 0 kahi 0 ka Mouklo o Hiwka, -a hiki oie ke weheweue ia aku kela uaue nmikai Alii 0 Waipio t ai uueaue āi e lilo ka eo iaia t a mftke la lUoi Alii 0 Molokai E kala ia nai uo nae makou uo keia ii\yalo. aua aku iauu 0 kekahi 1 paū wahi o k<\ MooK'lo o Hiiaka» 1 naf he mea oia e noho ;ue ana 1 ke !>la *'Ka no kit hookahi," ahtUa~ e huikaia akn a tia tuakou i Koua aio o ka makahiki hoskatu mamull hoi 0 koi\\ kokua aivi n\as la īa tnikou ma jkxM ! hanle ke kope !io keU I wehewel'o ano uui e pi?j i kci.\ ■ ULine 0 'ii o BkO«. 1,. U. ; ikoh% .%. ■./O