Ka Hoku o Hawaii, Volume XX, Number 34, 18 January 1927 — HE MOOLELO KAAO NO HIIAKA-I-KA-POLI-O-PELE KA WAHINE I KA HIKINA A KA LA, AO KA U'I PALEKOKI UWILA O HALEMAUMAU [ARTICLE]

HE MOOLELO KAAO NO HIIAKA-I-KA-POLI-O-PELE KA WAHINE I KA HIKINA A KA LA, AO KA U'I PALEKOKI UWILA O HALEMAUMAU

(No ka pomaikai o ko ka - . ' • Hoku poe heluheiu) 1 ka lohe ana p apaui keia a Hiiaka, aole i kana mai ka Jealea o kela anaina nui-i ka lē?i o ko' H'iaka a ua,.liio j$J mea nu aku a nu mai hoi o aha kanaka o ■ na me na, Aiii i komo pu mai Ab& kilu a ke AUiwahīne o MakuaA pau keia kau„ a |ii)aka + o kona haalei v aju ja ng. la i ,k|mf t ipu-kilu, a oia hele 9oJa ji pa aku 1a i ka apah'u iwāena konu, ao ke kanikani pilxa ae Ia iio ia o ke anaīna nui o iia kanaka i keia lilo ana np i ka īpu kilu mua a Hiiaka ka lanakila. ; | Aoi houaela no hoi laua me j ke kane me Lohiau i ka lua o ihoao ana, ao ka mea no 1 ike ia > ua loaa like no ia laua ka lana— Ikfla, oiai, ua pa like'. lip na ipukifu alaua i ka pahu ku iwaena konu o ke kahua kilu. A ia manawa i hapai hou ae ai o Hiiaka i keia kau hou, Aloha ka hau o Kaala, Oia hau h&Uhali aala mauu nene, Honi ai ke kupa o Puuloa, He loa ka imi-na e ke aloha—e, Aoe kaua e pono i ka wili wahine, Ua molia ia oe e ke aloha, I ka leo o ka mea kuleana Aohe o'u kuleana olaila, E hili ai kaua i Kanehili, • A lawa ka makemake, kuu ka luhi, E luhi makehewa paha auanei wau e ke hoa, j Alia la e ha«o--e, 0 keia kau a &iiaka i kanae Tj nae aloha aku ē hoike akuj ana ia i ke kane aole'e j hiki iaia ke hoolaau mai.o Hiiaka f ka lwa e kohu ai, oiai, ua laaliia oia na ke Kaikuaana Haku.. oia. hoi a -ao ka Hiiaka hana wale no o ka malama i ka laahia P ko Lohiauipo kiiio & noa akū. i, ,ke Kaikuaana e noho mai !ā i ka .honae ahi ma Kiiauea. Ua hp<>maopopo iho la no o Lohiau i Wa mau oielo kanaenae a ka wahipe i kana«nae aloha aku la. Ua hoomaka hou aku ia no laua e kiiu a ua piha paha na kauna eh|» o ko laua ki'u hou ana» ao ka mea uo i,hoomao popo ia e keia anaina nui e naua ana me ke ohohia a ia m&~ ;uawa no o Hiiaka i huli ae ai a kamailio aku la i ko AUiwaliine iMakua i mau olelo» '*Eat e hoao hou oe rae ke Alji o Kauau Ua ae koke m.ai ia no ua. Aiiiwahine nei 9 ,J&akua i keia noi ana aku a Hiiaka. 01 noke aku ua AUiwahine nei o Makua i ka hoonee i kana ipu - kilu. a aole no hoi he wahi mea & ulia mai hoi ka pomaikai ma kona aoao. MamuH o keiu halawai ole o ka ulia pomaikai, nolaila, ua hookuu ae 1» k«ia anama kilu a ua Alii- j wahitu£ nei o Makua me ka nete 0 koni makftnvake no kana mea 1 mamo nui si ( oiai, o ka loina! ano o neij I ke p leahīko, o?a no ka vj]o na; jk« w|liine e noi mai i ke kan<? ni> s

wale no nae ia kulea,rta oua AKiwahine nei o ie "bne Opiopio o Makua/' oiai, ua halawai ae la me ke kanaka maka--1 paa ma ke alahele o ka nele,, Ai kekalīi kakaTviaka ae, a ma-1 hope hoi oko Lohiau me Wahipe omaopaina ana i ko. laua, ajna, ua kau aku la lakou maluna oko lakou waa a iho la ia no ka holo ana akq no Waianae, I ke kau ai3;a o lakou iluna o V a waa, ua kena ia aku la no hoi o Pau-o-pala-a e hoe no hoi i ka y*aa o īakou. Ika lpjie ana no o £auopalaa i k;ei£ kena, hoe i ka waa o lakpu, o |a m%nawa no„ la i haawi ihp 'ai rka * %<>s F pia hoi ka n\a ka aoao jkau ; o ka waa, a me ka ha,awi no hoi i o na Kona, a.oia" hoi ka hoe mā ka ao&9 hema o ka waa, ao ka neeu aku la no īp o ua nei me ka holo awiwi loa, a me he ala Ke mawa kamahao kekāhi e onou ae anajn^Ū}lQ, 0 ua waa nei o. lakoUi a'ua aku la me .ka holp maoli no i kela mau mapuna hoe elua a Pau-o-palaa, a ua hoea i ke kai uhuli iwaho loa, a ano koliuliu aku la o Makua i ke "one opiopio." Ia manawa no hoi o Hiiaka i huli ae ai a nana ia, pka o ka , aina, ae huli ana hoi ia uka o Waianae, alaila> ike aku la 1 o Hiiaka i kekahi mau wahi hqlu makua o lakou, a eia hoi o Ku ; a me „ Alaikapokii, He mau kupuna mano keia o iakouUa ike mai la ua. mau Ikupuna nei o lakou ia Hiiaka, f alaila, o'lelo akula o Kua'ja pokii i keia maū olelo. ."Ea, o ka īooopunaae keia a kaua, a oia hoi o Hiiaka i-ka-poli-o-pele." Ua ae mai ; la no hoi ka lua o ka mauo no keie mau olelo a kona hoa. "Ina pela e holo kau#, mamuli a ua nei make ke»a i ua moopuna loana nui nei a pwa,. Ia manawa no hol i kamaiiio hou mai ai o Xua i kona kokoolua i keia mau olelo, ano mahalo ole i ko laua manao holo pee mai a Hiiaka raa aku. "I na no ko kaua holo aku mai kona alo aku, aole no ia mea no kaua e pakele .a ; iaia, [i na he manao kona ē hoopoino ji ko kaua mau o)a,'' I *'Aole kaua e make ke holo no ihoikauaa pee i ko &aua mau 'āleale lua, holo no hoi oe i kou aloale Tua, a holo no hoi wau a ]>ee no hoi i ko*ū aīeale iua." % 1 na no e holo ana a pee i ko kaua māii aleale lua pakahi, 1 aōle no ia he kumu 'no kaua e| pakele ai, eia wale no paha leo kaua pakele, e no kaua a pae i kula o aina. H atio pahaia, ~ M t T a hooholo io iho la ua main Kupuna mano noi o Hnaka e« hana io laua pela, a ua holo to| aku 1a no laua a pae i kuta } £el moe ana kekahi ma kekahi aoao, 1 'ao kekahi no hoi ma kekahi aoao. Ia kua no nae i holo ai, ua ike mai la no o Hiiaka i ka'holo mafu 0 ua mau wahi Kupuna maho* ne: o !akou, alaila.. o kona mknawa no ia \ kau mat" ai } kei* kāu no ua mnu Kupuna mano nbi olakou. A uiakaui ka'uulu o lalo e ilnae, Kc wehe akU U \ k* X*oVi o k'i hoa # Ha'i ka nat» o Aleikapokii, I hiki, i tnoe aku i uka ka luhi o ke kai Hiki ka elele a k* ipo, O koe»a o he a!a tcl\ Re \i\i% ko ft{ohia--t\ h*\U o - kuua* Ke wahm* t«sti 1a t tiaha Jato o 1 M*!ats»?kL

Ikea Waialua ke kino o ka laau/ Pau pa no īne "ka lehua welie-a, Wehea iho nei ]oko o ka mpe-a, Malamalama okoa no o lalo e, Me he ahi lele la tio e, I ka pau ana o keia paeaea ana ona i keia kau ana i uā mau wahi 4ui>imi nei ona, ai nana bou mai ka hana e holo hou ana no ua aaAu wahi mano eepa nei, a ia , uiaeawa u6 o Eiiaka i kau hou niai i keia kau hou. A pa makaui kaiāulu lalo o Waianae e, "Wehe aku ta i ka lau o kji nju, y Hai kd nalu o me Aieiku— 'pokn, " Moe aku la.i' uka.ka lulii a ke kai, . c "Moe no a hiili ae la ke alo i ka ■ „ sikL-.no kaeleJe_a ka ijvo # , O kolea o Lanikaula, JEe u alplia paha ko oiua--e, ■ wau la \ : ,1 ke i ka makaai o Kupehu E hpolulu āua ia lalo o .Pokal e, Maikai ko hoopo aua ia'n e, Ko mak* launa ole hei e--1 k® patt ana o keia lsait a Hii— atta; ua lohe mai la o Pokai i keia kanaenae kau a Hiiaka mai ke kai aktt. I nana mai kōna liana i ikahi i pae akit Si keia kau kanae—i nae,"a ia manawa »o r oia i rke mai ai *ia ; Htiak:a-i-ka-poli-o-pele e hookokoke aku ana i kahi e pae akti ai, a ia wa oia i kiīlou iho ai kona poo ilalo, a maoao iho la no oia e make' anā oia ta Hiiakā. I »' i ' A ia nianawa no nae i pae niai tai ka waa o HH'aka tna i ke kahalone o Waianae. 0 kahi 5 lakou i f pae aku ai, oia tio ke awa'pae q " f Keaalii. A pae lakou nei i uka o Wai—auae, huli ae.la ka maka o Hiiak» uiao a maanei o ua aina kati'— laua nei o ka makaui o. lau. niu, lalaila, hiolo wale «isu la no ko iHiiaka uiau waimaka ma kona jpapalima. Ia mānawa no hoi o IWahineomao i ninau aku ai ia Hiiaka ke aikane. "Ea* he māu waimaka aha hoi keia e helelei wāle mai nei uo i ka iiliUihi o ka lehua makanoe" A pane māi la no o Hiiakā i keia ' mati olelo l ke aikane no keia ninau ana 1a r a. "Ae he ninau maikai no ia au e ke Ā'kane." ao kiui hoafie!e"a *toapi!i hoi o keia huakai a kaua i ka aīiia o l£aual. 0 keia I[a aina nona !cā makant leaiaulu e o ak« ikn Tau oka eui- £lbha"no " hoi paha? I?ia lee kau mal nei na kahoa\a inuia o*u e ku ana *&a '* maka-ia tmi tna leeia mua $10 losī aleii, 1? €oolco ia ana pHha " nane a e ai» k ois hoi ke|ā ke kat ka'hale, e " ' M o no ku |Hina I e noiio id ana eke kal a «''ola; la ka lau ok« WniH |ia la i lielelei iho Ia q fcuū ?nau e like me kau t ike nwī la e kuu aikaue," Hooki iki itio Ia o Hnakn i k£ karaa«lio ana. alula, hoct-vau hou la i ke k^-anK 1 ;uut i jmeu olelo ano wanana. i 'K.e ku ,ka ake Asit iOalīu i wahi $ k$ ifc*aaka oke akUA, alaila, hlo keia i%ina o Oahu nei | "Aina oue ai |aUi," V ' , ' 1 kakou ka hale, no ka p«na t ; oia hoi ka papa |puna o fce kat, ae noho kīai ia ana 1s ke kai, A noho tuaī hoi k.ai* liuohala ka lau o ke ko, oia no oe o ka lai', o ka naenae na v " |apau oka aitia. Aloha «o! t \!o* |ha ua kandk'-s t;a aiivt, E — koa aku ;vna na Tsan.*k.ī ka nV.iā |ina k<."ia mi*& aku," ! (E nana ne m& k« aoao ehs) ! ' « | (Aok '±*