Ka Hoku o Hawaii, Volume XXII, Number 29, 18 December 1928 — MOOLELO KAHIKO NO HAWAII [ARTICLE]

MOOLELO KAHIKO NO HAWAII

Ai Hoomakaukau ia e J. M.Poepoe, ai Hooponopono hou ia e ka Mea nana e Kakau aku nei keia Moolelo Kahiko o na Kuna o Hawaii nei) Hoopuka hou ia no ka Pomaikai o ka Hanauna hou o Hawaii.

MOKUNA I NA KUAUHAU KAHIKO E HOIKE ANA I NA KUMU I I LOAA MAI KA PAE MOKU O HAWAII NEI Loiihiialo ke kane, Kaheihei ka wahine Loiakanaha ke kane, Hilipala— halaha ka wahine Loiik luea ke kane, Apuawai— oleka ka wahine Loiopilihala ke kane, Ohiohika— hanu ka wahine Loiomalelewaa ke kane. Palakeaka ka wahine Loiiieleele ke kane, Mimika ka wahine I.oipo ke kane, Kilika ka wa - hine. Ua olelo ia i keia wa i make ai O Kupololilialiimuaoloipo kekahi kaikunane o Lailai (w)

Ua like me 816 hanauna ia mai ko laua manawa i hanau ia mai ai, nolaila, ua like na makahiki i ola ai kela kanaka me eono mauo, i lau 3 kaau me 5 kauna me 2 keu. I keia manawa no hoi i pau ai ka wa, umikumamakahi o ke au elua o ke Kumulipoa, e hoomaka ka wa umikumamalua o ke au elua o ke Kumulipo. MOKUNA II WA UMIKUMAMALUA O KE AU ELUA OKE KUMUHONUA KUMULIPO- NA HANAUNA LAU ALII O KEIA WA

O keia ka hoomaka ana o ka wa umikumamalua o ke au elua o ke Kumuhonua Kumulipo, eia iloko o keia wa i komo ai na hookua a Kuauhau ana o kekahi mau moo— kuauhau he nui o Hawaii nei, elike me ka mookuauhau o Puukahonua, Puanue, Paiakalani, ai ole, Opaiakalani, Ololo, ai ole Oloolo Ku— muhonua a pela aku. E hele ana keia mahele kuauhau a loa o Wa — kea ame Papa.

Opuupuu ke kane, Laauiha ka wahine Opuuepa ke kane, Pepa ka wa— hine Opuumauna ke kaue. Kapuu ka wahine Opuuhaha ke kane, Leleao ka wahine Opuukalua ke kane, Mauka—o ka wahine Opuuhanahana ke kane, Kilokau ka wahine Opuuhamaumau ke kane, Ha — lalai ka wahine Opuukalauli ke kane, Makela ka wahine Opuukalakea ke kane, Opuele ka wahine Opuukalahiwa ke kane, Opu— makua ka wahine Opuukalele ke kane, Lelepau ka wahine Maunanui ke kane, Malelewaa ka wahine Maunanee ke kane, ao Hulipu ka wahine, Maunapapa ke kaue, Kanana ka wahine Maunahilo ke kane, Haneenee ka wahine Puukahonua ke kane, Lalohana ka wahine.

Ma kekahi mookuauhau o ka inoa o keia kanaka i hoike hope ia ae la, oOpukahonua, aka nae, o ka wahine a keia kanaka ma ia moo— kuauhau oia no o Lana, ao Lalohana i hoike ia ae la he wahine na Puukahonuaa, he wahi oia na Nana nuu, oia ka - hoakaka o ka Mookuauhau Kumu uli. Hookuku ke kane, Waawaa ka wahine Hoopipili ke kane, Haamoemoe ka wahine Kanioi ke kane, Haakauila ka wahine Puanue ke kane, Lalomai ka wa hine Eia ka hoomaka ana o ka Moo — kuauhau o Poanue e like me ia i hoike mua ia aku nei, ae like no hoi me ka mea i hoike ia ma ka Moolelo Hawaii i hooponopono hou ia e Rev. J F. Pokue aoao 5. E ike ia ana ma keia hoonohonoho kuauhau ana, a ia ka hoomaka ana o ka mookuauhau o Puanue ma ka hanauna 836 ma ia Lailai (w). Ma ia Puanue mai a hoea ia Kumu— kanikekaa ka wahine a Paiaalani, ai ole ia o Opaiakalani; kekahi inoa he aneane 66 ia mau hauauna. Kapoo ke kane, Ka@a wana ka wahine A-a'a ke kane, Hoonau ka wahine Piowai ke kane, Aamoa ka wa— hine Nauaa—nuu ke kane, Makohilani ka wahine Haulunuiakea ke kane, Huku ka wahine Mahikoha ke kane, Hinahookaea ka wahine Oopukoha ke kane, Kumana— naiea ka wahine Hawaii ke kane, Ulunui ka wahine

He inoa kahiko loa o Hawaii, elike me ia i hoike ia ae la. Ua loaa mua keia inoa he mau haneri hanauna mahope lilo loa aku o ka loaa ana mai o Wakea ame Papa. Aole i kuikahi ka manao o ka mea kakau me ko Ka Papa Kuauhau Alii, elike me ia a lakou i hoike ai maloko o ko lakou Hoike i ka Aha olelo o 1844, ma kahi e olelo ana. O ka hua olelo Hawaii, he inoa hou ia, a no ke au 902 (?)ona hanauna mai a Lailai mai i ke au o Wakea. He inoa Hawaii okoa no ia i ikeia ai i ke au o Wakea, a he inoa Hawaii okoa no keia i ikeia ma ka hanauna 844 mai a Lailai mai.

O keia Ulunui e olelo ia nei ma keia wahi, aole ia o ka Ulunui wahine a Kupolokalili i hoike ia ma ka hanauna 451 mamua ae nei he Ulunui okoa no keia Ulunui wahine a Kupolokolili ka mea i hoike ia ma ke Mele Koihonua o Kaulua Kalana penei

"O lele aku keia o Wawau 0 Upolu, o Pukalia fk 1 O Pukalia uui, o Alala, O PeJ«a, e Palana, o HoUml I O ke Kuiua, o Ulnuui, o Ulluli | O Mēlemel*, o Hiikua. e Hiialo, I O Hakulauai, apo ka laai. > ' i Kekihe ke kaye, Kekilaau kl i wahiue , j j ke kane, Ikawa — | oelilo kfl wahine Makaukau k« kaue, Hah&ioa ka wahiae Kalolouiauua ke kane, Kaloloa— moaae ka wahine Kalolopiko ke kaue, ka wahine Aa ke kane, Wakaan ka wahine Kauwila ke kaue, Uhiuhi ka wa-1 hi»e ■ j Palipali ke kaue, Palimoe ka wahiue Hoo(>ono].K>u6 Mā ko makou hrlu o nehinei, oa puka aku na helu 88a, $83, SBiapda &ku, e hoomaka aua mai a Kekihei aku, a hoea i ka helu 889, ola hoi 0 "Pall> paU" o ka pololei o ka hoonoho aui» o keU mau helu, oia ka hoo—

m&*« fttt* mfti a "Kekihei" aku, h« lielu M45 ia, • p«la « <iee ka'i like aku ai • ho e * <• P«U pali, oia ka helo hanauna 85*, «, mailaila mai hootnakft hou («enei, Pumlauka ke kane, Pttitftla«l|( ka wahiaa Piheelaa kc kane, Piheelulo ka wahiue Malanaopiopi ke kaue, liikaU — la'uuui ka wahine Maianaopahae kt kane, PihAe^— haa ka wahine Penei ka iioike a ka Moolalo Ka hiko ma keia wahi. - 0 Malana— opihae ke kaue, o P<hatbae ka w* hine, h«nmi uiai o Kihaluupae nie Kepoo (kj «• Hmlulii o Kika-« laupoe- ka uiea 1 Olelo «k« i koia makuaiiine o PihĀehiie, |>euei "Au heu oe, ek« iimkuahine, no kuu «loha ta oe, uo ka uul o kou luhi i ka inii ana i kahi aahu ame ka ai # uolaiia, e kauu olamai oe ia'u. A iiiak® kS lioi an, nlaiiH. e uiu mai Hiiauei, iie elna mau inau ma kahi hii i kHiiu aHa'u. He wauke ko laau mua, ahe ulu ka lua o ka laau. o keia inau laau a i elua he inuu kiuo uo ia uo'u. o k« ili ftt>* nei oka laāu miui, oiā kā Wāuk«, oia kau e kuku «i i kapa ueii. o ka laāii ia nia kuu !ima hetra, A oka laau hoi e ulu &ua nia ktiu inuM akAu, he ulu ia o kona hua he ni*rH ai ia nau.'' T:a hooko k» makuuhine o Kiha laiipoe i keia k<>noha a ke keiki. Ua uāmi ol» ia oia, h ua ulu io inai la ka ia*u wauke auie k« laau ulu. A )>eia i ioaa ai ka lole wauke !a Pihaehae wiiiiue auie k&»a kaae aiue ka lau» uinu kei|ri. O Kepoo, k«ne, hoi aiue Hhulu wiliiue koua ka kuahiu« manu, kei'a inehele o ka moōlelo kahi ! ko, ua pi'o 110 laua ia iaua iho. oiai, o Haiuin w6hine, he mana 'kauāka no ia. A na Inua mai he hanauna kauaka e hoomaka ans jma o oiiua la, a oiā kai uoho akft J if> Kau'kau wāiu'ue lianau e K« — | konāki a peia aku. .

Aka, ms kekahi mahile moo ielo kahiko i piii i keia hanaun* ua olelo ia, ho wahine kanaka maoll no o Malulu a no kana kane no o Kepoo. 0 ksia ; o Halulu no Kokala. ftawaii oia. Amai Kohaia aka, ma ka iae o Upolu, kona holo ana a hikl i kahi i kapaia o Tahiti mai e ka. He wahi keia aia ma Kahaual«a. 0 keia inoa nae, Tahiti mai e k». ht inoa ia no kekahi heiau eku ana malaila, Ua «*ti na« keia wahi he maa anana iloko o k« kai eia nae, he ike la iho no nat la > wahi a ka poa lawaia ika la m% lie. Ika holo ana o k*U wahin* <• 1 keia wahi a hoi mai «iiilail% ; mai no kona aina ma KOhala, W;| lawe mai oia i Hekahi mana t a kapa ia ua manu la na k» ina il| Halulo. Ua paa ka inoaakela i manu ma kekahi ona mele ka— 1 hiko o Hawaii nei, olake i J kaaikau a Niam i haku ai no hamaaa. A penei kekahi lalani o ua mele nei "0 Halulu.o ka maau kani halau * -f 0 ku o kaha ka eheu o ia man« icani aiwaa ka • maau i Kawa lanA He kino naanu no ka Uni lmi iaoa—a" Kepoo ka kane. Halula ka w* h|ne i Oliua ke kane, Kauikaii ka wi ' hine

Kikoaa k« ktn«, Kaioimi kt wm hine Hoopulapala k« k«»«i Aua%kft wahln« Hoolthu ke kan«, Ltp«i kt «§ hin« Kiulunokilhni k* t«no, k* wahine Hooakt ke kan«, Aluka kt w« hin«. , Aole t pau