Ka Hoku o Hawaii, Volume XXII, Number 37, 26 February 1929 — MOOLELO KAHIKO NO HAWAII [ARTICLE]

MOOLELO KAHIKO NO HAWAII

(ki Hnamakiliaa la a J.II Pao»o* ai Haoaeaopoao koa ia i ka Maa •aua a Kakau akp aa» kaia M*lala K*blko •aa Kapaaa u Haaaii aai) Hoopuka baa ia ut ka P4a»aik»i r k« Haoaaaa r>'»a a Hawaii. MOKUNA 111 KA MJOLBLO O KO WAKEA HA NOHO AMA Ma KALIHI Ka LOAA ANA o KE Aeua ULI 0 Kamkhana'ieana

O kela ka mele oka \<* kahiko e hoilre ana i ko H«umea uOho ao« i Kallhi, a iho ai i kai nei a liiw ai oia > alu, i kapa īa keia kine uln >> Kaiuehāikaua. E kakoo nai keia mele > ka me* i hoike ia ma ka mooiele e pili ana i ko Haumea iho ana uiai uka uiaj o Klaliai a hoea i Waikahaimia āe hei, kahi ona aaie Wakea, k&ua kaue i komo ai iloko .o.kft ulu, » kapftia k« ulu o u oia boi Ve ki»o tt ti o Haimiei. ktia wfthi aku h k*»na mc»o - l' ! » tk« miikuiieika h«-!tihelu » hoomau •> kaaa i ka nāna ana i kā moalelo o Wakea nie liauiuea. i nana k«ua i ka hnak -i aka elele i hooun < ia «i e ka Ilamuku o Kn — mnhonua la. J ka hoea ana o ua wahi eleie ne: imua o Kumnhooui. la wa tio oia i ninau uiai ai ī ua wahi nei. Pelieā iaai ia ke ])io a oukon ? Paue akn la »>o hoi keia, ar;ht a rrakou pio. Ua •pakele aku ola mai ka lima aku (> ka Ilemuku ke alii. IaWH no hoi i hoike ak" aj ua wahi e'.eie nei i ke alii i ea inoa epau e piii ann ī ka pak>-le ai;a o ke kanak» }>;o elike no me la J hoike ia āe nei īnanma. Ika lohe ana oke alii i m;ia r.iea, uā kaui iho lu k&nd uhu a kulou iho la koua j«)o īlaio ā hulm, ala.iā aea ae la iluuā a oieio mai I*. Ia 1h hoi leeia kupuua wahine nui e hele ala a uaiia ke kai.iu o k« ulu. Ilo»kahi tvale no wahine o keia ano, o'n o Haumea, ao kana kaue o Wakea. Aia nae ko laua wshi i noho ai iUio o ke fcuamto o Pali'kn Hele uo hoi a oia keia i piaka mai la. alaila, e felahula aua ka aina <ka eaa oke kaua. Heaha la hoi, hele uo hoi a o ōlua keia uiau hookaiakupua, alaila, o ke kahua kaua ko olua wahi e loaā ai ko olua aiua a peia hoi oie kcrn nele.

I kela wa aa kanoha a« la ua ali 1 »el i koua uaau kukini e helo a puni o o*hu nei ae kokala ina kanaka o koua i»au o kaua aina a|tflu e hootu&kauk«a no ke kaaa, a« uOho lioi lakou tue k» makaukau no ka wa e kahei la akn ai lakoM iio aa hana la. Ua hooko na elel e kukini i ke kakou a |e Alti Kunm honna, a ua. bele kaahele aka la lAkoe o Oahm, e kukalā hele ana i na kaaaka oke alii, ma kel* me keia kalana ik« olelo kauoka ake Alii Kuiunhonna. 1 ka loha ana o aa kanaka a puni • Oahu aei i keia leo knauhau a ke alii, ua nui ko lakoH pihoihoi ame ka pioloke n*i, aua ninau aku a aiuau mai lakoa ia lakou īno no ke ano o keia kaua e hikf mai ana a owai ta eeiā alii kipi o aiua e hoeoen nei i kela k&"«. Aka elike ne ke kuahana alii tta noOmakaafe«D ie ia no lakou ia lek«« iho o« ka hekan ana mai oko lakoo mau maka o ka la « kkheā ia aku ai lakou no ke k««a. r

No k« kālaoa mfti a|a «Mii ®ki naka o Naaanu a b««a * kai a»rj, c belt al« aiai Moaaaioa a bo*a laa kab« o Waiaiae. a Waitapa aa a hoea Ikoke, oa makaakta ae la ua kaoaka •ka Alii Kaaukoeoa. Ke ike u«i oo o Papa i k«a koO'— lialiu kaua ami ft K.nai«boii«a. Ua kauoha pu Aa ia ao hoi ul alii uei o Kaamhoaoa i koaa poe kahuna uoi. sa ki o. oa kubikalu ua makaala, aa kakaoielo au»e ka poe ike apaa o ka Moku— ]>uni o 0«i>» nr) c kele mai laliau liiiua aua »o keia wahiae lakupuauaaA i kii mai a kaili ak« i p»6 l tua)(aukau mo ka auke.

Ke ike i>u »• h#i o Hauuieai i keift niau m*.a •*• AH» KLnniii —■; honua nel ēhoolale uei nolallA i k» cob« pono «na ibo o ka poa ike uaua oali naaA opa® tme u ike ipiu oia bu, ns kau ma( 1« aa Han oiet nei j kona papaluā 1 poele ka ik« ona j«oe kahuna nei Oi noke ua i>oe k*bunā nei i k& nana ik< kilo ai ka kuli i k»ki e loaa ai ua wahme-nei nie kana kane, a aole mo uo be Wahi iuea a loaa ik', a ia wa l olrlo aku ai o Kuuiuhouua iu a poe ike kilokilo nei «uh a nana opna h«vme ka huh houaa auie ke kahikuhi ] uuone he haha poele.

A' kekahi la ae, tia hoea aku la kāhuna iiuua o ua AHi Kumahonua nei a olelo aku »a. Ku- - hea oe eke ahi eku ana uo ke kana inawaeiia o na aoao eina <>

kmi aofifl auie ke'* a® s " m«ke no s niak'-, «p*uo a pa. Jv hookuu ia uiai ana iiae" ka lanakila o kou aoao nialuua o kela auUo. h nre ftna ke kauA nie ko lioa' paio i ka moaua, ak«, e lanakila"ana nne ko hoa paio inaiuna ou nia ia hope aku e uoua aua ka aina anie kanā mau idkuio ma ia hope. aku.. Pela aliei kon ike n.o k> liopeua 0 kt:a ka.a a u e hoala ne{, wahi a Kmnnhouua i mul al i keia maeania e kān)B?iio aku uei imua oaa. Ae, oka u ike keia. 0 ktla-\v-hi'ne i wa-hi mai ia i ke klimu ulu, aohe ia he waliiiie e ae, o Hauinea lu ia o ka walnue a Wakea o Pa—. 1 ku. Oku ulu a tia wahuie aia i wa-hi n:ki l;i, o ke k uo uo lā o ke kuini: ulu nō m. Ao Kaineliai k'a'ua k.a moa o!a laau uia ka uiooieioo ka Papa akua o Ha«ai( uei. Noiiiil.a }>a no k» lioia o llauuiea 1 keknmumu wehe. no ka ulu I kona kino a \awe no i ka haku alii oia iaau i no9 ia. li haawi inai aua uae o Hanuiea nau ka pa ō ke kaua hope ioa uiawaena oko iaua aoao aiue kou ae ia.wi anā Ke tc.ai la ■li*ua ame ko laua mau ohua. a ma l ke kai mbi laua e hoi hou inal ai, a pae i ka a'nu nei, he kaua kee w«le ko kon aoao eke alii. H ku ana ko latia heian i ka uioana, loaa no ka laua mohai uioopuaa i ha nio—> ana, ahe mohai ala ia. Ilaila huli ke au o ke kai ame ka aiaa maoiuli o lāua, aai alii laua i ka ama nei, wahi ake kahuna i pane aku ai i uā flii nei. He mea maopopo ua h«auo e loa ia hā nianao oke alii no neia uiau olelo a keia kanaka aua komo ka hoohuoi nui iioko ona no keia kahuna, a ua nioau mai la oia i kona isoa.

"Owai kou iuoa, a no ka nioo — kahuna hea oe? O Kamoaowa koa iuoa a no ka mookah«n& ati o Paliku tme Ololo," wahi a t»a ka— h«na uei m< koaa hoomau ana inui 1 ka olelo ani aku ai hele mai nei a n c> Imi i hakn no'u. Ia wa olelo mū la o Kumuhomia ke alii i ua kahana nei. "Aobe o« haku oouei, e hele oe e imi hou i haka hōu nou, ala kou miu haku knpono e noho fti o Haumea me Wakea." Heaha la hoi e iiui aku no hoi paha wau i haku no'a, na neie ae la hoi au ia oe, wahi a na kfthti«a nei i pane aku ai i ke alii me ka hoouiau ana aka no i ka oielo ftnfi anhea oe e ke alii o Kahl i hanan ia

at • feci« wkhioe • Hiiwm, »i> n« iā sm MMio k«M »&Hivd eA* yiluk«tt. Aoo keU imi Hia, o Apta i bn la ti k« iso« o k«t* w« hine» Himium, A«kiiM«kfii ieoA Iman ( b« kiM U« i«tii *ao, be kieo manenuuM. ka kioo paee. k* aiwaiw*. Oke tiok« oo ko« e k« a2H. Ph oo keia mM olelo • iia k«— uka oei, o kou ku m U ioii| k«Uu« « ks«l«k ikt Ui k€ *!o «bi ā kek «k« U oi«. Ik« kaU iu a»«* 11» k&k»M oet « kstu i ike m uei i ><»»• inoo • K«»o«wb, s« knii «e ii o Lunia koott« i kooa poe k-bnn« ime o« ktlo a nioaa «ku 1« 1 *'P«ke« ko oukou m«a«A «u ti« iolēlo fi kein k«oak& i b«i m«i nei iiuoa oke «hi mue oukoa pu 00 koi." 1« wi ao 1 pane nini ai ktk*hi o kona luan kakaolelo. a he maopoj>o i«u he mookihana kek'k 1 mai k« po mai mao 01010 atue Pali leti, me m olelo a kela k«nak*

i bai mai nei imoa ou e k»lanf. No ka nele o koa ik« ana ia moo kahana. nolaila, manao nei au aohe oiaio o na olalo a kela kanaka i hoike m»i nei : .a oe e aaiani. Ae e hilinai nei au ia oe a malana 0 oukou e *ou poe kahuna, «ia no ia oukoa ko kakou make ame ko kakou oia, wahi a ua Alii Knmuhon«a nel i pane aku ai imua o ua poe kahuna nai ona me koaa noomaa ana akv no hoi i ka alalo ana. nani ia, ua !oh" ae nai no no ka«oa i na oielo a kela aanaka a eia hai oakou k« hoole mai nei. . I ka wa i haalele aku ai o Kamoawa i ke alo 6lii o Kumuhoaua ia wa i huli ae ai kona nana ana |ma na pae mauna a ike mai la i ika pio o ke anueoue iuka o Ka— llihi, a ike pu mai la no hoi oia i |na kahoaka e hoike pu ana ht ali» . nui ka mea nona mau hoailona |ana e īke aku nei Jke pa mai 1a 'no hoi oia aohe alii a kupua e ae, 1 nona ia mau ouli kamahao ana « ■ike nei, aka. no Haumoa ame Wakea no ia kana kane, alaila, \ani iHo la ke u aoa kahuna n«i a puana ae !a oia penoi. Ae° olua kou mau alii, ola na iwi, ao wau ro hoi ke kahura nui ku ana ,oiua i ka mok::.

0 ka manawa :iho la no la o ua kahnna nei i pii aku ai iukā'o Kal ; hi. oia pii no hei ko ia nei a hoea Kllohana a hoea 'oa i ka hale o Wakea ma e noho ana. I aa kahuna nei i pii aku ai mai kai aku, ua ikemai la no o Hau mea, a ua hai aku la oiai ke kane me ka oieio a«a «ku. Eia ae ke pii mai nei Ninau mai la oW« kea i ka wahine. owai ia kahuna, pane aku ia no hoi o Haiamea o Kamoawa «e keia kahuna, a he kukaena ahi oia no ioko o kou mookuauhaa mookahuna oia o Paliku me 01010. He kahuna īke «he kahana mana no hoi. Oko k«a« kanuna ka hoi keia. He huakai imi haku keia « keia ka-> naKa e hefe mai nei. "Oa hoea m«« nei oia imua o Kumuhonua ae kona maaao e noho me ia, «ka, aa hoole ia mai net ano ia mea ke imi nei oia <« kaaa " Aole i p*u