Ka Hoku o Hawaii, Volume XXII, Number 42, 2 April 1929 — MOOLELO KAHIKO NO HAWAII [ARTICLE]

MOOLELO KAHIKO NO HAWAII

(4i B«MOtfikii ia « i.M'Poepe* ai Hft«oao*feoo h«t h. ik« M«* oaaa e Kakao aka oei heia Mw l«lo Kahikeeoa Kopooe • Bft4«i( o«i) Beoo«kft h«o 1« ae k« Penaikal « ki H»m«u kot • Hawtii. MOKUNA 111 KA MCX>LBLO O KO WAKEA MA NOHO ANI HA KALīHI Ka Loaa anaoki Akua Ulu kameha'ikana KA HAKAKA ANAOLIHAUULA MK WAKEA

Ua olelo ia he kanaka ehu o Wak«a,'a he kaoaka lenohe niiuii o Lihautla. Ma «eia m&h«le piH i ko Wakea ame ko Li&uula hakaka ana. aia k<ria wa o ko lftua k«n« ana niamna ae o ka hakaka ana o Wake* me Kaae ia KumOkoaua. O ka lua oa» mahele i loaa i ka uiea kakau uo oei k«ua ana iua— waena o na uiau hoehanau nei, oia ika laoa k«ua ana uia Oaho nei, | mahope iho o ko Wakea kn ana ae i i ka moko o Oaho aei, ma ka wa i luiake ai o Kaue-ia-K«muhonuft ma !kn Pahu Kik&la, KAiihi - kai. ' I k« Lihau—ula ike aija, niai Mani mai, <ta ku Wokea he Moi uo Oahu nei, ōia koaa wa i ku ni&i &l e kaua ia Wakea. A i ko laua haeaka ana, ua l?uakila o.Wakea muluaa o Lihaniila. Na Heeauaa A Wakea Me Papa ! Ma na kausuhau uiaa aatt i na Ike ki r Wakea ame Papa i hankU «l f he uni no paewaewa. Hookahi inookuauhau, oia lea mookaauhau a David Malo, hōikeia ma ka Moolelo Hawaii I pniia ai ma ke— Kn — I«na ō Lahaiaaluua, a ua hoopono-] pono hou ia e Rev. J. F. Pak'ieā, i ma M. H. 1858, uo ißeia penei: Kaue Wahiue Keiki Wakea Papā Hoohokukala«i (w Hookakukaianl Hāloa Aia hoi ma ka Mookuauhau ā ka mea kakau uiooleio S. M. Ka — makau, penei kana hoike: Kane Wahine * Keiki' Wākea Papa Kuhauakahi " " Kaonohinla " " Kaalewālew^ " '' Hoohokukalan^ " " Lankapalil} Hookukilani H&loa (k

Ma ka manao o ka uiea k«k&u, aole i pau pono loa i k& hoikeia aa keiki a Wakea me Papa ma kela mau mok«aukau «e la, ina ē Oana ia na inea i hoikeia ma na tueie hai kupuna kahiko, e plli aoa ia Wakea a me Pa{>a (oia no hoi o Hauaaea) m« he me« la aa ka hoomaopopo ana a ka mea kakan. eia ka mokuauhaa pololei o aa| keiki a Wakea lana o Papa. K&ue W&hine Keikii Wakea P&pa Kahtkl-ku . " " Kahiki—^moei " " Keapapanuni " " Keapapal&ni Hawaii •' . Maai ' Kaaaloa Kahoolaw e *' Kaula Lanai j " Hina Molokai | Lua Papa Oahn Wak«« * Kaaai o Kam&wae' Laalani i " Niihau I

41 LehOft " Kenln Kokftnftkfthl •' Kft)tiehiol N Keelcwftle*« He6kftuko«n« Hoohftktk»lftni Utk«wcHU H6eAftkftkftttai Haloā O oe keiki ft Wak*ft i hoikei» ee tft ma kft pap« koeulMoa m«lon« «e «i«i # « h««o»ftkft «ba atl k« henftn aoa e K&hiki'ko-Kahlki-mee, • pei« fthn, oa kftk6oi« •« i« « k«»« meie hfti'knk«n« aehiko, ptnei, Olel» HMk«k« 9 M« k« h«1o ) hala. i holke iko ai kft mea k«kftM i •• inoa i maaao ai «ia. o ua inoa pololei ia « nft keikl« Wikea i koaa hooiaupai aua i ka iahni %«n«ke i lilo i kna<moo «ltl no n« 'lii o Hftw«li oei. i Aia nia ia hoonohonoho knanhau «□« e ikeia ei. « kS m«a helnhehi, I na komo hewā ka hooooho ana j keknhi m»ti inoa o oa keiki • Wakea tu« P»pa, I Penei, o Wakeft fca; noho akn ia i?apa (w), hanau mai o ''Kaeai o ' K«mawaelOftlfttiL '' O keia ka j 'iiiM polōlel. aole o "Kauai Kamawae,,' A o "Lualaūi" iho, elikeinel ia i pai'a ai. | | O keklhi, Wakea noho ia P*p« hanau niai o "Hookifkfthontta." jOia k« pololel Aole « "Hoo—* Ihokukaiani." ka pololei ma kahi o ka inoa o "Hoohakakalani." O !"Lankapalili" hoi, ina k&hi o "Lankuwai'.li " Nolaila, nif fc«ia inaa hooppuo— pono an3, e nana kaua e ka u>akaniaka, i ke meie ko'i-honna kahiko e aua i keia hananuā keiki • Wakea auie P#pa i hoikeia ae 14. A Wakea o Kahi^oloamea-a.e 0 Papn, • Papa hanau mokn k a wahine i Hanan Kahik'-ku, Kahiki moe Haiiau Keapapanmi i Hanau o Hawaii, he mokn ma— [ kahiāpo i He keiki makahiapo a laua I O Wakea o laua • Kane I O Papa o Walinuo ka wahine Hookauhua Papa I ka moku Hoiloli ia Mail Hauau Maniioa he moku 1 hanātiia, he 010010 luni, he ni laai ■ | Ui laui, he~i kapa lau uisewa H« nnn oo Ololani, uo Lono, uo Ko No Kaue ma laua o Kaualoa Hauan ke koakoko Kakaa Papa "iā Kanaloa, he moku I hanau i':i he pnnoi, he oai'a He keiki i'a ha Papa i hanan Haalele Papa h«i i Kahiki Hoi a Kahiki, h«i a {Kahiki , Kapakapakapa-—wā, moe o Wa — r k.ea Moe ia Kaulawahine Hanau o Lanai a Kaula He keiki makahiap* no iia la wahine Hoi Wakea lo«« Hioa Loaa Hina. h« wahine moe na Wakea R«p&l Hiuaia MoHkai, he moku Haina e ke k«lea a Lan(kaui& Ua m»e o Wakea i ka wahiue * £ii& k« l&ni Kn ka hau lili o Papa ; Hoi mai o Papa mailoko mai o : Kahiki—kn i Ko in&in& i kft ponnioa Hae i k« kane ia [ Wlkea Moa ia Lua, he kane hou ia | Hanau o Ofthu a Loa Oahu « Lna, he k«iki uioku He keiki maka oa lau n& Lna Hoi hon «ko no noho me \Vftkea : N&ku Papa i ka m«kn o Kenai j Hauau k« Mawfte lnft laoi, he moka He wewe Niihau. he p&lena He pauioft Kanla, o ka Moku—

A Papi, • fipt, • l(oob«kuka* bos«M Ka lanl o H«oko(iulc«lftHi. UB kolii ii« luwowo. mt uia ae ift, «a o-mAli», 4i« llko, ua laa, • kinlkim fte 1« ka hAtsfttiM k«n»k« alii iii* ka lftiMf o Wites P»pa. « iwaena o k«te poo keiki o Hoohokukakonaa, be w«* Woe «o, Ka Moolelo o ko Wakea pio im (• Heokoknkalaui, kiia kaikamahiae Maanei, be mea pono ke kamailio i k»tt wahi wooielo e pili ana i ko Wakea pio aua ia Hoehoft«k«laoi. ka la»a kaikatnfthine penoi m« Pap», Ua paa ma na oi«le h*i knpni»» a ka poe kahiko, ko Wakea pi'o ana t kana haikamaklae poa«i, oia o Hoohokūkalani, a mai loko maf o kela pi'« aua o na Wakea ia Ho«hoftiikalaai. i loaa ai o Haloa, ka "lau moniolo. A penei k» moolck> o keift pi'o ft {, B 0 Wakea la Hoohoknkaleni.

Ika haaaiia ana o Hoohokuk** lani a nui, ita lilo »e 1a oiā be wt — hiue «i, a *a keia «i o Ho#hoku— kalani | hahao aku ik* makemaiie ilok« o Wakea, ko«a luaui, e pi'» o(a ina hanau kama oei ana. Ua noouoo aui o Wakea i w&hi e hik* ai ke hookoia kda makemake ona, ine ka ike o!e mai o Papa. kana wāhiae, aole nae lje hiki. Nelstiia, huli ae i« oia a nina«.ffca la i kooa kahaaa, «ia a Kam«awa, ( kaU e klki ai ke hookoir tia inakemak* ueioua, Paue mai la ke K*huua.

oki haua e kikl ai ke hookola kou uiakeaake, ofa ko kauA h«o— kftawalr aua i u*au po e ku kaou ai oia ko kaua kookaawa)e ana i mau po e ktt kapu ai oe, a ma iā po ka kapa o«, e kaawale ai oe mai a Papfi mai. K iiui pu nohoi kaua i māu pf ku kapu nona, a ma ia man po. kaawAle uo hoi eia mai (a oe aku. O kekahi, e hnokuu ae ka*a i ka ai kapu, āole oe eai ptt me ia, a |>ela hoi oia aa£ oe. Ei& kekalii, e liookapn kaua i kekahi ui6c i'a o ke kat na ke Akiia, a i j>ela ka 5i ame fca ho'oholona. E kuknln kana i heiau no ua Akui, oia o Ku, o o Kane a ae Kanaloa, a me ke kinf a uie ka lehn oke Akua. Ao na hua mna e loaa aua uiai kā hana a ke ka-> naka, e uiohai aku ia man niei na ke Akna. 1 ke ku ana o keia mau kapu a pan alāila, aa'n pouoi uo na ke kakunā, e knkala ae i kela man kapu anā. Ua pono kela mau olelo a pau » ke Kahuna'i hoike uiai ai imua o Wakea. a na ho»ko hoi fce kahuna } kana hana ma ka hoike ana i a» po kapn, ua po hoi e kaawale a< k« kare mai ka wahine naai, a pell hoi me ka ai kapu ana o k« kane me ka wahine. Hoike ftk« la bA hol ua kakuna nei imua 9 Papa I na hua ai kapu a me ua i'a k«o« e hikiole ai iaia ke ai: TJi hofke akn la no hoi «a kahnna ne{ imn« o Papa ame Wakea, • keia mau kapu ia apan «na i hoike aku i{ iinua 6 la«a t mfti ke Akaa nai m«i uo ia, a ua ae mai la o Wakea an« j Papa e m«l«ni« «oa laua i «« un ! kapu nei. Alaila. a'oa'o 'hon ak» li ke kfihrna ia Wakea lia a hoea utai «a po kapn m«a, alaila, oia fcoa* wa e p'o a( me Hoohokukalani. « nana n6 e hoala ak« iaia mi k*> pnie i kakfth(aka nni. Ua hookoia keil inan mea a k e k*knna i a'o aku li ia wake«. ; iole i pau