Ko Hawaii Pae Aina, Volume III, Number 4, 24 January 1880 — HE MOOLELO KA AO NO KE KEIKI ALII OTTO! KA NAITA OPIO O GEREMANIA. [ARTICLE]

HE MOOLELO KA AO NO KE KEIKI ALII OTTO!

KA NAITA OPIO O GEREMANIA.

MOKUNAII. Hei.u 2. OLE i liuliu, peahi mai la ua lede ■iEAo la ia oto ma e hele aku a halawni rne ia. AiH lana nei i hiki ftkn ai, ua hoopuni koke ia hoi la he mau pa leo malihioi ana mawaena o lwkou, aia w& hoi i kuu laelne aku ai o oto a me Bereta i na moolelo piha e pili ana ia laun. I ka pau ana ae o ka Oto inn ulaa pokole ana nku i ko laua moolelo, huli ao ln ua lede l« me ka helehelena olil wnipaho a nana aku la i ka N iit-i,a liuliu pano i»ku la oin: E ka Haku Arekimeholo, ina puha e loaa ana ia kaua ka hanoliano o Ua hahai ana i ko kaua moolelo, «ole auei e pono i keia w.»? — Hnli hou ao la ia a knmnilio nku la i na opio: Me lie mea la ua uie au i ko olna lokomaikai, o na keiki, a nolaila, he mea pono ia'u ke hoike aku ia olua i ka moolelo kamahao o ko'u anwana ana. Me he men l», e hauoli ana olua ke lohe ia moolelo, a i ko'u hoomaopopo aku ma ko olua ano, aole pnhn olua e uiuanin«u wale mai aua ia'u. He mea maikai, ke kuolnl» »u i ko'u mau manao i ka poe i hiliuni mai ia'u a hoike mai i ka oluolu o ko lakou maa puuwai. Ia wa kokuluia miii la ko ua ledela hale lole, a ka-i aku la oia ia Oto ma iloko, aokn Hnku Arekimebolo hoi hele aku la oia e hooponopouo i na mea a pau o kahi a lakou e hoomoona nei. 0 ka lede, haule aku la oia malona o kekahi pela nonolu, a peahi mai la ia Oto a me Bereta e neenee aku a kokoke iaia, a huomaku mai la oiu e hahai mai i kona moolelo: 0 ko'u iuoa o Gaperiela, a ua puka mai au niiiiloko mai o kekahi hananua aiii kahiko o Fariini. I kuu maii !a opio uo make akn la o'u man makua, a noho keiki makua ole iho la aul Ua lohe pinepine nae au mai kuu mau kahu lihuhī m«i owau uo kekahi o na wahine waiwai loa a kuulana loa o na wahine o Fm-Hni, iua nae e loua ana ia'n kekalii komo flimH) i lilo i kekahi wahine Noreinunu, o kn ohuua o MaunHfekona, mululo o ni hana epa, a na ua wahino la hoi kokiihi kaiknmnhine i like no ka uui o kona mmi makuhiki me ko'u nei, a o ua kaiknmahine la hoi ka hooilinao uu komo In. Ua like keiu komo ia'u me he Paredaiso )a. a he pulakaiunaka hoi ia i ko'u m»iu maka, a koliu ipo hnomoumoe-a ia na'n. Noloilß,o na bi» hio moeuhane una h'u a pau, i ko'u wa e inoe ai, a me na u'mku manao ana hoi, oini uu e nia ana, ua kun haalele īa maluua wule iho la no o keia knmo, me ko'u hoomHopopo ole mmnua, e like no hoi me ka men e koho w«le ana oin ka liooilina o kekahi mau aiua nui, a o ka mea hoi i hoohukukoi loa ai ko'u mainao, he komo hiki loa ia ke hana i na raoa kupaimmha a mt> na han» mana o kela ame keia nuo, a hiki hoi ke hoo puehu aku ina uhane ino. E hooaiaopopo olun, i ka oili o ko'u badi i kekuhi ahinhi, oiai au e noho aua ma ke aloalii o k,i Moi o F-iraui, kahi hoi a'u i hoolauua ia aku ui uo ka mnnawa mua loa, n i kuu wa hoi i hoolauuaia aku ai uie kekahi lede opio hiehie, nouu ka iuoa o Bai.ineke, maluna hoi o kekahi 0 kooa mau manumaua lima lalahi, i ike aku ai an i keknhi lua ole, a hoomaopopo uku In hoi o ua komo la no ia a'u o lia muu nei, a o ke kumu o ko'u koho ana pola, no ka men, u» like loa na uannina o ua koiuo ln me na moa 1 hoike mua ia mai ia'u. 0 ko'u lilo nna owau ka hakuwahine o uh komo la, e lilo nei i pulakaumHka ia'u, no ka mauawa mua lon, aole no ia lie mea pohihihi; no ka mea, mn ia po iho, hookahi o main» keena i eooe. ai, a ia maua i uhoi aku ai e moe, ua liuki ai o hoohemahemu ae la na o Ualanoke i ua komo la a kiipae wule »e la no, a in'u hoi i ike ai ua kuiu loa ia uku la kola e ka hiamoo

kulipolipo, uu lioiio iho la hu e «ihue 1 u« komo 1«, n he njea oi«io u« lilo io mni ln uu waiwai lu »'u e lia m«u nei, I k:\kiihialvn ana ae aolo no an i ike aku i na hiona ano kaumaha mwluna o. ua ledo 1a no ka nalowale ana o ko* nio, mahope iho o kan wahi manawa pokole o kona imi an«, ua helo aku la oia i ka kaliua o kekahi leßlea e hoomaka koke ia aua ia manaw». Aka ia wa koke no, ike aku la au i kekahi NaiU opio e holo īoo ae aod a loaa ia (Balnnoke) eii ka auaūei o kona kaikunane no ia, oia boi o Sir Folko de Maunafekona, ka mea hoi nona na maka hulili i ike mai la mai kahi mamao mai, aole iho la ke komo ma ka limao'kooa kHikuahinē, aka, aia ka anapawipa ana 0 ua komo la ma ko'u lima ia mauawa, Ia laua i kamakamailio mai ai a liuliu, ua hookele pololei mai Ia u» Naita opio la a hiki ma ko'u wahi e ku ana ia wa, hoomoe hiehie mai la i kana laau ihe imua a paue mai la: E ka lede, e loaa ana anei ia oe ka hauohano o ka wae nna mai a koho aku hoi i moho no kou aoao, i loaa ai ka hauoli o ka paio pu ano me ia f a i mea hoi e hoi hou m»i ai ko komo o Bulauoke, kuu kaikuahine, e komo ia mai la e kekahi o kou mau manamanalimei e ka lede? Ua huli ue la au a hann aku la 6 liko me k» ua Nnita opio la i olelo mai ai ia'u, a koho aku )a ao i kekahi o na kanaka kanlana loa o FHrani i ka o-o ihe. Ma o keia loaa ana he uioho uo ka hanohnno o ko'u aoao, ua lana ae la ko'u wahi manao e lilo loa ana ia'u ke komo, oiai, ua paa ko'u manao e haawii;i mal ann ke au laki o ka maenwa i ka eo ma ko maua aoao, aka ea ua haule wale ia lia ana a'u, oiai, aole i liuliu ka paio ana a ua moho la o ko'u aoao me Sir Folko, ua kiola koke ia mai la uu Naita la o ko'u aoaoa haule ana īlulo, no ka mea, ua hiki 010 i kona ikaika a mo kona akamai ke pale ae i keleahi o na pahuna ihe akamai ]ua ole a Sir Foil#i onou palamimo mai ui a loan kona umauma akau. Ma keia haalehia ana o ka Naita o ko'u uoao, aole a'u mea e ae <p haua aku ai o ka haawi pio hou wale aku no i ke komo, ilhūa kuu lia ana a me na upu manao ana i na kau a pau, a a i o'u mnu waimaka e huloku eloelo ana ma kuu mau papnlina, ua haawi aku la au i ua komo la in Sir Folko, a nana hoi i hoolaa loa aku i kona kaikuahine. Me ka ūoonoo poluluhi lauūa ole ua hoi aku la au iloko o ko'u rumi, me ko'a naDa ole nku i au lealea a na lede e »e e piuDi mai la ia wa, a i konoia mai ai no hoi owau keknhi e lealea pu. I kuu wnhi kauwnwahine i lawe mni ni i kekahi makoi nani, i kieohiuohiia me keknhi pohaku moini nu'r, na huhu kohu ole aku la' no hoi uu iaia, no kona Ihwo Hna mai ia mea, oiai au e'kupouli loa ana i ka mnmiūH no kuu komo. Aia hoi m» ua )a a ua wabi k«uwa nei a'u i Inwe mai ai, ē pan nna no kekuhi aho makalii o ka hooluu gu--1», a he makau dala no hoi kai hoopaa ia ho ni raa ua aho la. Nu'u ponoi no keia mea i kauoha e hnnnia, a o ko'u manao i loaa ai ia'u he wiiLi mea e paapaahapa pu ai me na le de e ae ke hiki mai ka lealea piwai a ; me ka lealea lawaia a makou; aku, heaha iho 1» la ia mau mea ia'u, oiai ua lilo hou nkn la kua komo, ka lia pau 010 a kun manao? I kuu wnhi kauwa i ike mai ai i ko'u hiona huhu a inaina, ua kukulu ae la no in-i ka makoi ma kn puka . aniani. a haalele mai la ia'u e hoomau uku i na hiolo iiim wko'u mau waimaka. I ka hookokoke ana mai o ke ahiahi nno liu-l'», ua ano kaea iho la au uo ka uwe; a in'u hoi-e hoonana wale ae ana no me ke ano mnn ha, aia boi, lohe aku la hu i ka he he mai a n» aka a o'u tnau hoa lede e pa«ni popo nui ana ma kek»bi w»bi pHlahwlaha e ae o ka mala, a na keia'mau leo aka-i konoliia mai ia'u e nana ma ka puka «niani. Ia maoawa 1 ike aku &i au ia Ba!aneke e huki ae ana i kuu komo mai kona maaamana lima ae, a waihoia maluna o kekahi nolu limu uihlhlo pono ae o ka puka aniani u'u e mma aku nei. O ke kumu paha o ko B ilaneke wehe ana ae i ke komo, i hiki ai iuia ke paaūi pono. Ia heino ana ne no o ke komo mai kona manamana ae a waiho iho la ua holo' pupuahulu hou aku la oia i kahi paani.

Me ka houpo e lele ana ka oiliili manao n me kn puuwai e paama kapalili ana, wehe koke ae la au i peko bikwliaka o ka pnka aniani a humnma. Mh in h#na ena uho a'u, ua haule mai la ka makoi a kuu kauwa i lnwe mai ai, a ili iho la mHluna o kuu lima, me ho mea la he w«hi kokua uo paha kana e wai» wai ai au. No ekolu mau manawa okoa a'n i ho* ao ai i ke aho o ua wahi makoi la « hookuukuu iho a hiki i kahi a ke komo e waiho anu; ia'u no hoi i hana ai peU, ua ike iho la aa ua hiki 'io aku la no ka loa o ke aho a kahi e waiho ae ana o kuu mea e kan nni nei. I kekahi hoao ana a'u e hookiloa i ka makau e paa In ma ke aho o kun Inakoi, aia hoi loa io aka la ua komo la a paa ae la i ka makan, "Lou io aku la la MaoaiukHlani K* makaa kaulana, A Paao ke kilo." Me ka naau hoihoi launa ole, hūki awiwī mai la au, a i ka haule hou ana iho o ua komo ln iloko o kua mau lima, ua hoope iho la au iaia mo na muki honi ana he nui. Aka, healia la ka waiwai 0 keia haaheo pokole ana o'a ? Oiai, aole i liuliu mahope ibo oa bat)ai akir la o Bnlaneke i koūa kaikuaane, a ike io mai la hoi oia i ke komo e hulali aka ana ma kuu lima, a nonoi hoa mai la oia ia'u e koho hou au i moho no ko'a aoao, i loaa iaia ka hanohHno o ka hakoko ana no ke komo o kona kaikna? hine. Ua koho io aku la no an i koa no ko'u aoao., aka, heaha la nae ia imua o ko Folko man lima akamai Inaole ? Oiai, ua ike aku la au i ka'u mobo e waiho "a lala kukui mai ana" ilalo, a hoi hou aku la no hoi ke komo ia laua la r a manao iho la an aole pahaeloaa hoa aua ia'u na komo la. Aka, oole eae i pau kona lilo ana 1 pulakaumaka ia'u. I k&kahi la, ia m»kou e hoomaha ana mahope' iho o leekahi alualu holoholona loihi ana a makou, malalo o kekahi knmolaau molemole aohe l»la, a ia wa hoi i pai ia ae ai ka olelo aohe mea hiki pii ke pii ilana o ua kumu la, a nolaila, ua hookokono hooaaukiūki aku la au ia Folko e hoao oia e pii. A e like me ka'u i manaolana ai, e ae naaupo mai an"S no.oia i ka'u e hoomea aku eei iaia no ka mea, he kanaka pnnihei loa oia i na hana hookelakela o me ktia,«QO. Nolaila, wehe ae la oia i ke komo e paa »ma i koua mannmapa ia manawa, joia no hoi ua komo 1h a makou e anmeume nei—wehe* ae la ia a waiho iho la maluua o ke ahna lepo, no kona manao paha he mea keakea wale no kela komo i ka hololea o kana mau paiki ana i ke kuiuuluuu, a hooiuaka aku la oia e pii. Mahope iho o keknhi māu hoao pakalaki aea a ua Naiti la, ua hiki io aka la oia iluna a hala loa aku la a hiki i ka wekiu, iu wa i lalan akn ai au i ke komo a holo aku la no Eaelaiii, kabi a'u i mauao »i, e loaa nna ia'u tna ke Aloalii o ka Moi Rikeke ka Puuwai Liona, he koa nkamai e paio pu ai me Folko no ko'n koino. la'u i hiki aku ai i Enelani a hiki loa aku la hoi imua o ka Moi Rtkeke, ua pahoh» mai la.oia i ka hookipa ulumahiehie ana ia'u; a i ko'u noooi ana aka hoi iaia e wae mui oia i hookahi o kona man koa, malwaena mai o ka pu-a o kooa mau ahikaūaūa i Naita no ko'a aoao; ua «e mai la no ia. Ua hoakoakoa mai la oia i kona m»a Naita kauLAa, a lawe maī la oia hookahi o lakon, a oia no hoi k»nu koa paulele a hilinai loa no kona ike a me ke akamai—no kona wiwo ole hoi a hopo ole —ma 'ke kahua kaua. Knnoha nkn la ua Moi la o Enelani i ua Naita la e kukuli mai imua ona, a hai aku la i ka olelo, Ke hoohikiia nei oe e Sir Nait», e hoolaa oe ia oē ibo no keia leder a e paio ot> nō kona hanohano * hiki i ke kula hope loa o kou koko. N&ni ko'u alioli luaole i ko'u ikeana aku ia Folko e koao mai ana a hoolale mai la no no ke kahua hakoko I Auwe aa makehewa lob ia mau manao haakei ana ! Mai oi loa aku paha ko'u poūo e hoomanao e au ua oi aku no ke akamai o na Naiti o F«rani mainua o na Naita Pelekitne. (Aole i pau.)