Ko Hawaii Pae Aina, Volume IV, Number 31, 30 July 1881 — HE MOOLELO KAAO NO KA NAITA ROKEKILA HINEDU. KE KOA PUKANI O NA AU POULIULI. [ARTICLE]

HE MOOLELO KAAO NO KA NAITA ROKEKILA HINEDU.

KE KOA PUKANI O NA AU POULIULI.

[Unuhiia o ka Peni m:\naw.ilea a Jos«.ph Poepoe, no kt\ iliwnliiwa a k;\ Lahui ] MOKUNA IX. ĪIELU 73. I n^nu'""* KO makou hooili kiuia mua ana, ua ,A> hakaka aku ko niakou mau kot\ me ka wiwo ole, a o ka'u kano no hoi ka ruea naua i alakai akn me ka makaukau, a tna i,\ hooili kaua ana ua aneane loaa i ko makou aoao ka lanakila, aole no hoi makou i ike iki i kel& uiau holoholona. Aka, aole i emo mahope o ka wa. i ikeia aku ai na hiona niua o ka lilo ana mai na ko makou aoao ka lanakila, aia hoi ike \a aku la ka pioo nui o ko makon poe koa, a hiolo makawalu aku la lakou he mau Inahi poiuo na ka make, eia ka auanei o ua mau liona la £ luku ana i ko makou poe kanaka. Ia wa ike aku la makou i ka lioea }\no e ana mai o kekahi ao polohina eleele a kau pono iho la maluna o ua Alii Kupua la. O ae la hoi kona lima iluna ma kalū e kau ana o na ao la, a ia wa i ike aku ai makou i kekahi mau alelo ahi manamana e oiliili iho ana mailoko mai o ke ao, a me ia mau mea pahu mai la oia iwaena o ko makou mau, ea, e ke koa, ua nui ko makou jioino. " Iloko o kela a me keia manawa a ua Kupua la e lalau ae ai kona lima i ke ao polohiwa, oia ka nakolo paapaaina o ka hekili e hoopa pu ana i ko makou poe koa. "Ike iho la ka'u kane he kaua mana knpua ka lakou e hooili ana ia manawa, nolaila, hoao ae la ia a me kona poe kanaka e paio aku i ko lakou mau enemi me ko lakou mau wahi mana ( kupua uuku, aka, ua hiki 010 ao, oiai, ua oi aku ka nui o ka mana a rue ka ikaika o kela poe imua o ke lakou. " Ua hoomau aku la no nae ko enakoi} mau koa i ka hakaka ana me ka hoomanawaaui a hiki wale i ka ike ana o ka'u kane he mea makehewa wale no ka hoopaakiki ana'ku i ka lmkaka, nolaila, ua kulu iho la kona mau waimaka uo ke aloha i kona poe kanaka, oiai, ua kupu mai la ka manao ehaeha iloko ona e aho iaia o haawi pio aku iloko o na lima o kona enemi niamua o kona <ke ana i ke koena o kona mau kanaka e haule ana. iloko o ka make. " kauoha ae la ia i kona Alihikuua Nui, oia hoi ka Naita Lukela, kekahi o na 'lii a'u i hoolauna aku nei ia oe, e haawi ae ia i ke kauoha i na | koa e haawi pio aku lakou i ka lakou mau mea kaua, a e hoouna akui hookahi elele e hele aku a hai i ke Knpua Anedefine e pau ke kaua ana, oiai ua ao ke Alii ka Moi e haawi pio mai iaia iho. " I kola wa i hurohuro ae ai na kanaka o kela aoao me ka haaheo, a o ko makou mau knnaka hoi ua nui ke kaumaha no ka ae ana o ko lakou Alii i ka haawi pio, oiai, ua aa loa lakou e hakaka a hiki i ko lakou pau ana i ka make. Aka, e ka Naita, aole pela ka manao o ke Alii, e aho ke pio ana mamua o ka haawi a.ia aku i mau tausani ola inaka-' mae me ka waiwui ole. " Haule iho la ko makou mau kanaka malnna o ko lakou mau kuli, a e kulou una ko laliou ma'u poo ilalo me ke ka-

knlui mn\ iho Uoi o ko IhUou mau w:v\ makn, i ko lnkon iko nnn p alakiu in ana lu) lukou Alii ulohii nni ko t\no ho pio nn ko lakon nnui oiiouii. Un jiih[V koke tu> lti ki\ lowu ina 100 piuiunna ona wnhine 0 ko nmnu auin, ua pninkuli no la na lani i iu\ 100 uwo ho nui. A polu iho lt\ 1 lilo t\i makou i poo pio nt\ Uo Knpim AneiK (ino. O ki\ lti upopo kt\ lt\ o helo nn\i ni oin, no kn lawo i\kn m*« n » )0 na ki\ni\ki\ o ko mt\ut\ i\in:\ niulalo o kona inuln. " A oiai hoi u» hiki mai nei oo e hooko i ka Olelo Wanann, nolaila, nt\u auanei o nlnkai aku i ko makou mau koa ke ike oe he mea kupono ia." Mahope iho o na olelo a ka Moiwahino, ua panai aku k o i nn mapuna olelo hooumikai, a me ka hooia | pu aku hoi e hooko no oia i kaua hana n:a ka aoi\o o ke Aupuni uona ka noho-

'nu pio malalo o na umnmnlu inann eleele o ka enemi, a o ka malihini pakaha wale hoi. Ua hoomnu ia'ku la hoi na kike kamailio ant\ mawaena o ko ke anaina e akoakoa iloko o ke keenu hookipa malu o ka Moiwuhine, t\ hiki walo i ko kon\o ana'ku i nn hora liilii o ko aumoo. Ia wa i olelo īnai ai kt\ Moiwahine ia liokokiln ho mea pono iaiu ke hoi o hooluolu iki a mamua ao o kona kipa ana ku no ka aina moeuhane lie niea pono iaia ko hoolauna mua iu aku me na makaainunu no lakou na manuo hae hihiu e noho mai la mawnho e ake ani\ o ko lakou ike maka niai i ko lakou mea nana e hoopakele.

Ia wa ku ae la o Rokeltila iluna e like me ka makemake o ke Aliiwahine, ua ku pn ae la no hoi mo ke anaina iluna, me ka hoouna ia ana'ku o kekahi elele e hai aku i na makaainana a muimuiia mai la mawaho he pono ialakou ke hoomakankau ia lakou iho no ka ike ana mai i ka malihini alii.

O na ilio kekahi a Eokekila i ike i keia men, nolaila, ua ukali aku la lakou mahope o ko lakou alii, ka mea nana e hoonaueue akn a hoohelelei liilii aku i ka manno o Anedefiue.

I ka oili ana mai o ke Aliiwahine me kana malihini kauiana ua haawi mai la ke anaina kanaka i na huro nui ekolu, a i ka meha ana iho oio mau leo, aia hoi ua nakolo ae la na lani kiekib i kekahi mau leo kohu hekili e hoohakui ana no ua manawa ho nui, no keia mau leo kamahao ua pioo nui ae la ke anaina, oiai, aole lakou i ike he hiki i kekahi mau aoa ilio ke haawi ae i mau leo e like me na leo mai loko mai o ka popo-ao i piha i ka ea hekili.

Nolaila, ua aahu iho la ka ilihia maluna o lakou, a ua' ku mai Ja lakou imua o ke koa Robekila me ka eehia nui, e nana ana iaia me he akua'la.

A nalohia ao la ka wawalo o na leo koliu hekili o haehae liilii ma, ia wa i kunou ae ai ka kakou hiwnhiwa imua o ka Aliiwahine, nu')ii o ka aina a imua hoi o ke annina, a pane aku la hoi oia : " E na makaaiūana o ke Alii, aloha pukou." Ia wa i hooho lika mai ai ke anaina mai o a o i ka huaolelo aloha, a hoomau aku la no hoi o Rokokila i knna mau olelo. "He malihini au imua oko oukōu alii a imna hoi o oukou a pau. Ke hehi pahaohao nei ko'u nmu knpuai ī na ae lepo nani o ko oukou aina, ke hoonuu iinuoli aei kou mau onohi maka i ka hauliuli maikai o ko oukou mau knalono, a me ka olelo pokole ana ae, ua hoohihi ko'u puuwai malihini i ka nani 0 ko oukou aina e waiho lahalnha niai nei imua o'u. Aka, hookohi mea nana 1 kamuilio mai 1 keia hoohihi o ko'u naau, oia no ka lilo ana o keia nani a pau, a me oukou pu hoi i mea paala ia e ko oukou enemi e hiki mai ana i ka la apopo, oia hoi ko'kupna Anedefine o na papahu o Alehiona. Aka, e na makaainana o ke Alii, e lana ko oukou manao, mai noho pilihua. aole hoi me ka liopepe wale, qole- no hoi me ka hopohopo, oiai o ka mea e ku aku nei ienua o oukou i keia wa he inanaolana kona e haulehia ana i Ua la apopo ka mana hoomalu o ua kupua la. malnna iho o oukou. a o. kona kino auahei e lilo ana ia i heana kilokilo 'ia o na manu o ko oukou mau kuahiwi. I mea no oukou e manaoio mai ai i ka'u,.ja .hoike aku flil

ia oukou no'u iho, oia hoi, o ko'u inoa oia no o Kokekila llinedu, a na ke Kupua I)(ib( i rii(.la t\u i luinai, owau hoi ka u\ea i ololoia aoho mwkuakane noho hoi ho inaluiahino, nole no hoi he lu lianau. O kt\ wi\iu o kt\ liontv wahino ka'u i ai ai, a o na ule kaehu o na moana ko'u wai ausu>, ft o na liinn kupaoa aala o ko kai ko'u ,u\hu. Owau ka mea ntuu\ i luku a i pepehi i ko luipim Ttigarina. ka mea hoi e hoao ana e lukn a e hooneoneo i ka aina o ka Moi Yaladimira o Rnsia. Ua pepehi aku uu i ua kupua la me ka pahikaua a Ue Alii Kamahao o Aigupitu, oia hoi o Sesoterika a oia hoi keia pahi.

I keia wa oia i huki ae ai i ua pahi ] a mau loko ae o kona wa-hi'a hoikeike aku la imua o ke anaina,- a iiuliu hoouaan aku la no ia i ka olelo ana. " Me keia pahikaua no auunei au e paio aku ai me ko oukou enemi, a o ko'u enemi no hoi i ka la apopo. Mai hopohopo hoi oukou no ka nui o kona niana a me kona mau holoholona hihiu, oiai ma ko'u aoao nei ho mau holoholona i oi aku mamua o kana, aka nae, na ka la apopo no e hoike mai inuia o oukou. Ke nonoi aku nei hoi nu imua o na koa o lea aina, e like uie ka hanohnno i loaa inai ia'u mai ko oukou Aliiwahine mai, pela au e eoi akn nei i ko oukou olulu, e paa ka wiwo 010 i ko oukou inau umauma a e hele aleu imua o ke kahua kaua me ka hopo ole, a o paio aku uie ko oukou mau enemi. Nolaila, ieo hookuu aku nei au ia oukou a pau me ka panai hope alui i ka mapuna olelo i maa mau iwaena o na kanaka, oia hoi ke aloha."

I kela wa i huro ae ai na kanaka me ke ahiu iauna ole, ine ka hoopuka pu ana ae hoi i na huaolelo mahalo lua ole no ka lakou malihini.

I ka meha ana iho oia mau ieo ahiu, ua ku aku la imua o ke anaina he kanaka oiwi puipui loihi, a ia wa i ike ia aku ai na koa e haule like iho ana ko lakou mau kuli iluna o ka ili honua.

Psme aku la hoi na kanakala, "Ke hai aku nei au i ke kauoha imua o oukoti e na koa, e ku oukou ina ke ano kiai mai keia hora aku a hiki i ka la apopo, a ma na hora mua o ke kakahiaka e haawi hou ia akn ai na kauoha ia oukou. Aka oka mea hai aku ia oukou, o ka mea a kakoa i ike iho nei, ka kakou malihiui hiwahiwa hoi oia no ko kakou Alihikaua Nui o ka la apopo, a uana no e alakai aku ia kakou ma ke kahua kaua."

Ia manawa i huro -hou mai ai ke anaina koa a me na kanaka e ae, me ka hoapono loa ana no keia hookohu i kau aku maluna o ke malihini.

E na hiakamaka o "keia kanaka hope i ku aku Ja a kamailio imua o na koa oia no ka Alihikaua nui o ka aina, oia hoi ka Naita Lukela, a he kanaka ia i hilioai ia no kona wiwo ole, ka ikaika a me Im makaukau. Mahope iho o na olelo a ua Alihikaua nei ua huli hoi aku ]a ke anaina alii a komo hou iloko o ka hale, a o Hokekila hoi ua alnkai loa ia aku la ia e ke Aliiwahine a hiki i kona keena e hooluolu ai ia mau hora aku i koe o kn po. A o ke anaina kanaka hoi aole loa lakou i haalelei ka muimui ia ana napoai e hoopuni ana i ka halealii. 0 na koa hoi keia ua piha hauoli loa ae Ia lakou no ka ike ana e lilo ana ko lakou alakai ia ana e ka Naita malikini, ka mea hoi nona ka olelo'ia ana oka " Euou o Rukini." B waiho kakou, e na makamaka i ke koa Rokekila e hioluni malie ana, a me ke anaina hoi e akoakoa ana mawaho aku o kona home hou, a e huli ae kakou a nana ak"u i ke kupua Anedefine. 1 ka po i lnpu ia ai o Rokekila ma oiai oia e kau ana ma ke ano he eepakeke noluna o ka moku kalepa e holo ana t\o ka mokupuhi laau ala, oia ka po i hoomaka ai ke kupon Anedefine e haalele aku i kona home ma ka papaku o ke aupuni o Alehiona. Ia po i hela mai ai ua kupua la mo kona mana nui a me kona mau tausani koa, e hele ai ka moana a kaulu wela i kaU.a mea be nonanonao na nioka. Nolaila, o keia po u ko kakou koa i hoolaunaia aleu ui mo ke Aliiwahina o

rtina a 11)0 muu nm'eaamiina, oia no ka lua o na po a ua kupua la 0 hele tmu lai ka nioann, ai ko ao ana ae o l»ln mai ai iu no ka lawo aku i ko aupnni holookoa malalo o Wono. mana. (Aokipau.)